Bartosz Paprocki
Data urodzenia |
ok. 1540 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Zawód, zajęcie |
heraldyk, pisarz, genealog, poeta |
Bartłomiej (Bartosz) Paprocki, Bartolomej Paprocký herbu Jastrzębiec (ur. ok. 1540[1] w Paprockiej Woli, (obecnie nazywanej Starą Wolą) koło Sierpca, zm. 27 grudnia 1614 we Lwowie) – podczaszy dobrzyński, heraldyk polski i czeski (nazywany ojcem heraldyki polskiej i czeskiej), autor wielu herbarzy, pisarz, historyk, poeta i tłumacz, wydał liczne prace heraldyczne, wśród nich „Herby rycerstwa polskiego”. Działał w Polsce, a na przełomie XVI i XVII wieku w Czechach i na Morawach. Założył wieś Bartoszowiny w województwie świętokrzyskim.
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w rodzinie Paprockich, w Paprockiej Woli w parafii Sierpc[2]. Był synem Jędrzeja Paprockiego, herbu Jastrzębiec i Elżbiety z Jeżewskich. Miał dwóch braci – Rosłańca, późniejszego proboszcza płońskiego i Wojciecha. Studiował na Akademii Krakowskiej, po czym przebywał u zamożnych krewnych m.in. na dworze Modliszewskiego, Gorajskiego[1], Piotra Gorajskiego. Po śmierci rodziców, powrócił do domu i zajął się gospodarowaniem pozostałymi po nich dwiema małymi wsiami – Paprocką Wolą[3] i Głogołami[4]. Ożenił się z bogatą, dwukrotną wdową, Jadwigą, z domu Kossobudzką, córką Mikołaja, kasztelana sierpeckiego, dziedziczką Krajkowa i połowy Lipy koło Raciąża. Po jej śmierci wyjechał do Czech.
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Początkowo pisał wiersze, jednak wkrótce poświęcił się pisarstwu historycznemu oraz heraldyce. Dzięki dziełom poświęconym szlachcie polskiej jak „Gniazdo cnoty” (1578) oraz „Herby rycerstwa polskiego” (1584) pogłębił i przyczynił się do utrwalenia wiedzy o genealogii polskich rodów szlacheckich. Wyjechał do Warszawy na dwór Andrzeja Taranowskiego, sekretarza królewskiego, któremu towarzyszył w jego drugim poselstwie do Stambułu. Po powrocie do kraju dowiedział się o śmierci żony, która nastąpiła w 1572 r. Osiadłszy na swych włościach otrzymał godność podczaszego ziemi dobrzyńskiej.
W 1577 r. wziął udział w gdańskiej wyprawie Stefana Batorego. W latach 80. XVI w. związał się z rodem Zborowskich. Stał się stronnikiem Habsburgów, popierając austriackiego księcia Maksymiliana w nieudanych staraniach o tron polski po śmierci Batorego (1586). Po zwycięstwie zwolenników Zygmunta III w bitwie pod Byczyną (1588) zmuszony został opuścić kraj i udał się na emigrację do Czech i na Morawy, gdzie spędził 22 lata. Przebywał na dworze biskupa ołomunieckiego – Stanisława Pawłowskiego w Kromieryżu. Przez ten czas opanował język czeski i oddał się pracy pisarskiej. Wkrótce uzyskał także czeski indygenat. Był autorem historii Moraw, herbarzy szlachty morawskiej i czeskiej oraz tłumaczem wierszy Jana Kochanowskiego na język czeski. Był także autorem wielu utworów poezji okolicznościowej, satyr, panegiryków i pamfletów. Wartością dzieł Paprockiego jest korzystanie z licznych źródeł polskich i czeskich, które nie zachowały się do czasów dzisiejszych.
W 1610 roku u kresu życia powrócił z ogarniętych wojnami religijnymi Czech do Polski. Pozbawiony środków do życia mieszkał u cystersów w Wąchocku oraz Lądzie.
Zmarł nagle we Lwowie w 1614 r. i został pochowany w krypcie u franciszkanów (franciszkański "klasztor i kościół św. Krzyża we Lwowie przy placu Castrum[5] przekształcono w r. 1785 na umieszczenie głównej szkoły normalnej, urzędu mierniczego, teatru miejskiego i sali redutowej")[6].
Dzieła po polsku[edytuj | edytuj kod]
- Dziesięcioro przykazanie mężowo, Kraków, 1575.
- Koło rycerskie w którem rozmaite zwierzęta swe rozmowy wiodą, Kraków, 1576.
- Panosza to jest wysławianie panów i paniąt ziem ruskich i podolskich, Kraków, 1575.
- Historia żalosna o pratkosci i okrutnosci Tatarskiej, Kraków, 1575.
- Gniazdo Cnoty, zkąd herby Rycerstwa Polskiego swój początek mają, Kraków, 1578[7].
- Krótki a prawdziwy wypis z jechania do ziemi Wołoskiej Iwana Wojewody, którego Podkową zowią, Kraków, 1578.
- Hetman, Kraków, 1578.
- Król, Kraków, 1578.
- Testament starca jednego, który miał trzech synow, Kraków, 1578.
- Historia barzo piekna i zalosna o Ekwanusie Krolu Skockim, Kraków, 1578.
- Wesele Bogiń, Kraków, 1581.
- Triumph satyrów leśnych, syren wodnych, planet niebieskich z szczęśliwego zwrócenia króla polskiego Stephana do państw iego z woyny moskiewskiey w roku 1582 wydany, Kraków, 1582[8]
- Herby rycerstwa polskiego na pięcioro ksiąg rozdzielone, Kraków, 1584.
- Bartosza Paprockiego Dwie broszury polityczne z lat 1587 i 1588.
- Pamięć nierządu, 1588.
- Nauka rozmanitych philosophów obieranie żony, Kraków, 1590
- Gwałt na pogany, 1595.
- Próba cnót dobrych, Kraków, kolem 1595.
- Ogród królewski w którym krótko opisuje historie Cesarzów, Królow Polskich i Czeskich, arcyksiążąt Austryi, książąt Ruskich, Praha, 1599.
- Cathalogus arcybiskupów, Kraków, 1613.
- Nauka i przestrogi na różne przypadki ludzkie, Kraków, 1613.
- Naprawa Rzeczypospoletej, Kraków, 1895.
- Upominek, Kraków, 1900.
- Odpowiedź, Kraków, 1910.
Dzieła po czesku[edytuj | edytuj kod]
- Zrcadlo slavného Markrabství moravského 1593 – Ilustrowana drzeworytami Jana Willenbergera. Dzieło pierwotnie napisane po polsku, przełożył na język czeski Jan Wodiczka, pastor luterański.
- Kvalt na pohany, 1595,
- Nová kratochvíle, Praha, 1579-1600,
- Ecclesia, Praha, 1601,
- Kšaft, Praha, 1601,
- Půst tělesný, Praha, 1601,
- Třinácte tabulí, Praha, 1601,
- Diadochus, tj. posloupnost knížat a králů českých, biskupů a arcibiskupů pražských a všech třech stavů slavného království českého, to jest panského, rytířského a městského 1602 Praga
- „O valce Turecké a jiné Přibéhy: vybor z Diadochu”
- Obora, Praha, 1602.
- „Panna, zenitba, zena ve staroceskie uprave polskych skladeb Reje z Naglovic” Praha, 1602
- Historie o příbězích v království uherském, Praha, 1602.
- Štambuch slezský Brno 1609
-
Gniazdo Cnoty, zkąd herby Rycerstwa Polskiego swój początek mają 1578
-
Trivmph satyrow leśnych, syren wodnych, planet niebieskich z szcześliwego zwrocenia krola polskiego Stephana 1582
-
Herby rycerstwa polskiego na pięcioro ksiąg rozdzielone 1584
-
Zrcadlo slavného Markrabství moravského 1593
-
Ogród Królewski 1599
-
Diadochos id est svccessio 1602
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Jest w Polsce jeszcze jedna wieś związana z nazwiskiem Bartłomieja Paprockiego, którą w roku 1599 obejmuje Stanisław Paprocki, po Bartłomieju, swoim bracie stryjecznym.
W roku 1580 Tomasz Polanowski opat konwentu świętokrzyskiego, pragnąc zwiększyć dochodowość dóbr, zezwala Bartoszowi Paprockiemu lokować w lesie, po wycięciu i wykarczowaniu drzew i krzewów, w miejscu zwanym Mostki, nad strugami Mostki oraz Mostkowy Strumień (obecnie Słupianką), wieś, która nazywać się ma Paprocka Wola. Nadanie miało miejsce w Klasztorze Świętokrzyskim na Łysej Górze, dnia 19 grudnia 1580 roku. Obecni przy tym byli urodzeni i szlachetni: Wojcieeh Gromacki, Jan Suchorabski, Marcin Otwinowski, Krzysztof Maglowski, pisarz opata i kommendarz słupski.
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Uwieczniony na obrazie Jana Matejki pt. Rzeczpospoiita Babińska.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Julian Ejsmond Antologia bajki polskiej Wyd. Gebethnera i Wolffa Warszawa 1915.
- ↑ Agnieszka Tułowiecka: Herbarze i quasi-herbarze. Wokół konstrukcji genealogicznych Bartosza Paprockiego. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2009, s. 20. [dostęp 2018-06-08]. (pol.).
- ↑ Paprocka Wola, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 851 .
- ↑ Paprotki (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 852 .
- ↑ od 1991 ul. Низький Замок, za: https://streets.lvivcenter.org/pl/plac-Castrum/
- ↑ Dawne klasztory we Lwowie | Słowo Polskie [online] [dostęp 2022-05-22] (pol.).
- ↑ Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584; wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego, 1858, Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa.
- ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2024-02-22] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Dzieła Bartosza Paprockiego polona.pl