Sówkowate
| Noctuidae | |
| Latreille, 1809 | |
 Cucullia argentea z podrodziny Cuculliinae | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
sówkowate |
Sówkowate, sówki (Noctuidae) – rodzina motyli z podrzędu Glossata i nadrodziny Noctuoidea. Obejmuje ponad 12 000 znanych gatunków, z których większość zasiedla strefę umiarkowaną półkuli północnej. Dorosłe są aktywne o zmierzchu i nocą. Mają krępy tułów, szeroki odwłok i dość wąskie skrzydła.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Owad dorosły[edytuj | edytuj kod]
Głowa tych motyli wyposażona jest w duże oczy, wyraźne przyoczka oraz długie, zwężające się ku wierzchołkom czułki, które mogą być nitkowate, piłkowane, grzebykowate lub pierzaste[1]. Część czołowo-nadustkowa głowy pokryta jest łuskami. Głaszczki wargowe są dość krótkie[2]. Ssawka w pełni wykształcona i sprawna[3].
Na krępym tułowiu tych motyli łuski patagiów tworzą kołnierzyk, a duże tegule zakrywają nasady skrzydeł. Środkowe odnóża mają jedną, a tylne dwie parami ostróg na goleniach. Skrzydła są dość wąskie i krótkie[1], rozpiętości do 100 mm[3]. Podstawowe elementy wzoru na przedniej ich parze są wspólne i wskazano je na grafice poniżej[1]. Wzór tylnego skrzydła zwykle przedstawia zredukowaną wersję przedniego lub w ogóle nie występuje[2].
Odwłok szeroki[1]. Pęcherzyki (bullae) tympanalne w nasadowej części odwłoka są ze sobą pośrodku zlane, co uchodzi za autapomorfię. Płaty fragmy między tergitami pierwszym i drugim są płytkie lub nie ma ich wcale[2]. Narządy rozrodcze samców o długim unkusie, wąskich walwach i zazwyczaj wykształconej koronie[1]. Jako autapomorfię w żeńskich genitaliach rozpoznano obecność diamentokształtnej płytki w przedwierzchołkowej części tylnej apofizy[2]. Torebka kopulacyjna ma zwykle trójkątne lub trapezowate ostium[1].
Stadia rozwojowe[edytuj | edytuj kod]
Jaja zwykle są półkuliste, o rzeźbionej powierzchni. Gąsienice większości gatunków są nagie, ze szczecinkami tylko na brodawkach[3]. Mają dobrze rozwinięte posuwki, jedynie pierwsze ich dwie pary mogą być zredukowane. Nagie, zwykle ciemnobrunatne poczwarki mają najczęściej wyposażony w kilka haków kremaster[1].
Biologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Rodzina kosmopolityczna, ale większość gatunków występuje w strefie umiarkowanej półkuli północnej[1][3]. Spośród ponad 12 tysięcy opisanych gatunków około 1070 znanych jest z Europy[3], a 440 z Polski[4] (zobacz: sówkowate Polski).
Gąsienice większości gatunków żerują na roślinach zielnych, inne na drzewach i krzewach liściastych lub iglastych[3]. U wielu gatunków gąsienice prowadzą skryty tryb życia – za dnia żerują na częściach podziemnych, nocą zaś na nadziemnych, a nawet całe życie żerują wewnątrz rośliny (np. w korzeniu lub łodydze). Dorosłe aktywne są o zmierzchu i nocą[1].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Do niedawna rodzina ta była szerszej definiowana. Na podstawie wyników analiz filogenetycznych wieku zawężono jej sens do taksonu o dobrze wspartym monofiletyzmie. Zahiri i inni wyróżniają podrodziny[2][5]:
Niektóre zaliczane tu wcześniej taksony, jak Rivulinae czy większość wstęgówek przeniesiono do mrocznicowatych[1][5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j Andrzej Samuel Kostrowicki: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 43a. Sówki – Noctuidae. Wstęp i podrodzina Cuculliinae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1956.
- ↑ a b c d e R. Zahiri, J.D. Lafontaine, C. Schmidt, J.D. Holloway, I.J. Kitching, M. Mutanen, N. Wahlberg. Relationships among the basal lineages of Noctuidae (Lepidoptera, Noctuoidea) based on eight gene regions. „Zoologica Scripta”. 42 (5), s. 488–507, 2013.
- ↑ a b c d e f Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 372, 367.
- ↑ Krzysztof Jonko: Noctuidae Polski. [w:] Motyle Europy [on-line]. [dostęp 2016-11-16].
- ↑ a b Reza Zahiri. Molecular Systematics of Noctuoidea (Insecta, Lepidoptera). „Sarja – Ser. AII”. 268, 2012.