Żankiel zwyczajny

Żankiel zwyczajny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	żankiel
Gatunek	żankiel zwyczajny
	Nazwa systematyczna
	Sanicula europaea L.; Sp. Pl.: 235 (1753)
Synonimy
	Astrantia diapensia Scop.; Caucalis capitata Stokes; Caucalis sanicula Crantz; Sanicula officinalis Gouan; Sanicula officinarum Neck.; Sanicula sylvatica Salisb.; Sanicula trilobata Gilib.; Sanicula vulgaris Fr.;
	Astrantia diapensia Scop.; Caucalis capitata Stokes; Caucalis sanicula Crantz; Sanicula officinalis Gouan; Sanicula officinarum Neck.; Sanicula sylvatica Salisb.; Sanicula trilobata Gilib.; Sanicula vulgaris Fr.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Żankiel zwyczajny (Sanicula europaea L.) – gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych. Występuje niemal w całej Europie, w północno-zachodniej Afryce oraz w zachodniej Azji (Azja Mniejsza, Kaukaz, Iran, Kazachstan, Ałtaj i w południowo-zachodniej Syberii)^[3]. W Polsce roślina rozpowszechniona, pospolita zwłaszcza na południu, w niższych położeniach górskich, z kolei rzadsza na północnym wschodzie^[4].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Naga roślina zielna o krótkim, skośnym kłączu okrytym włóknistymi i łuskowatymi szczątkami liści, z którego wyrasta łodyga wzniesiona, o wysokości od 20 do 120 cm^[5], żeberkowana, bardzo słabo ulistniona (co najwyżej pojedynczy liść pod kwiatostanem).
Liście: Liście odziomkowe osadzone na długich ogonkach, z blaszką okrągławo sercowatą, o długości do 6 cm i szerokości do 10 cm, składającą się z 3–5 trójwrębnych odcinków u nasady klinowatych, na brzegu ząbkowanych, z ząbkami kończącymi się krótkim ostrzem. Na brzegu owłosione, poza tym nagie^[5].
Kwiaty: Zebrane w baldachy złożone na szczycie łodygi, wsparte podsadkami (pokrywami). Główkowate baldaszki wsparte są 4–8 równowąskimi pokrywkami, składają się z krótkoszypułkowych promienistych, 5-krotnych, drobnych kwiatów o białych lub różowych płatkach korony. Kielich z wąskimi i ostrymi ząbkami ok. 1 mm długości. Słupek ze spłaszczoną zalążnią z dwiema szyjkami, zwykle zwijającymi się i odgiętymi^[5]. Pręcików 5.
Owoce: Z każdego kwiatu powstają dwie kulistawo-jajowate rozłupki o długości 4-5 mm, pokryte haczykowatymi szczecinkami^[5].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Bylina, hemikryptofit. Kwitnienie trwa od maja do lipca^[5]. Przeważnie przedprątne kwiaty, zapylane przez drobne owady. Owoce dzięki haczykom przyczepiają się do sierści zwierząt i ubrań ludzi (zoochoria).

Roślina występuje w cienistych lasach liściastych i zaroślach. Preferuje gleby zasobne w wapń i umiarkowanie wilgotne. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Fagetalia^[6]. W polskich górach rośnie do 1100–1200 m n.p.m.^[5]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Gatunek wykorzystywany był jako roślina lecznicza^[7]. Ziele i liście (Herba Saniculae) stosowane były w medycynie ludowej. Zawierają saponiny, garbniki, olejki eteryczne. Stosowano je przeciwko krwawieniom i jako środek przyspieszający gojenie ran.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Sanicula europaea L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-26] .
↑ Adam Zając, Maria Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 496. ISBN 83-915161-1-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 17-18 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1051. ISBN 83-214-1305-6.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[powo-3] Sanicula europaea L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-26] .

[4] Adam Zając, Maria Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 496. ISBN 83-915161-1-3.

[koczwara-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 17-18 .

[6] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[szwey-7] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1051. ISBN 83-214-1305-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]