Kościół św. św. Marcina i Doroty w Wojkowicach Kościelnych
 nr rej.:- A/684/2020 z 03.08.2020 (woj. śląskie)[1] - 64 z 18.11.1948 (woj. śląsko-dąbrowskie) - A/16/60 z 23.02.1960 (woj. katowickie)[2] | |||||||||||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||||||||||
 Kościół w 2018 roku | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Adres |
ul. Kościelna 3 | ||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| parafia | |||||||||||||||||||
| sanktuarium • nadający tytuł |
od 27 czerwca 1987 | ||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||
| Cudowne wizerunki |
obraz Maryi z Dzieciątkiem Jezus | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Siewierz  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu będzińskiego  | |||||||||||||||||||
 50°24′40,58″N 19°12′15,67″E/50,411272 19,204353
| |||||||||||||||||||
Kościół św. św. Marcina i Doroty w Wojkowicach Kościelnych – kościół z XIII wieku, wielokrotnie przebudowywany, w Wojkowicach Kościelnych w powiecie będzińskim, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.
Świątynia jest rzymskokatolickim kościołem parafialnym[3] parafii Świętego Marcina BM w Wojkowicach Kościelnych o statusie sanktuarium, jedynym zabytkiem gminy Wojkowice Kościelne[2] oraz jednym z nielicznych zabytków architektury romańskiej w województwie śląskim[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Kościół został wybudowany na przełomie XII i XIII wieku[5], prawdopodobnie w latach 1200–1229[6] przez właściciela Wojkowic Kościelnych z rodu Nowina[7][6].
W 1625 roku[6] ks. Marcin Zelbrzykowski (lub Zelbrychowicz) sprowadził do kościoła obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem[7], co rozpoczęło kult maryjny w świątyni[5], a sam obraz jest uważany przez wiernych za „słynący łaskami”[8]
Świątynia została uszkodzona w czasie II wojny światowej[7], a podczas jej trwania Niemcy zdemontowali dzwony z kościelnej wieży w celu przetopu na cele wojenne[9].
W 1984 roku[10] doszło do pożaru kościoła, po tym wydarzeniu świątynia została kompleksowo odrestaurowana[5].
Wojkowicka świątynia jest jedynym w Polsce sanktuarium Matki Bożej Dobrej Drogi[6]. Zostało ono erygowane 27 czerwca 1987 przez biskupa Stanisława Nowaka[5][7].
Około 2012 roku znaleziono ludzkie szczątki podczas prac przy fundamentach świątyni[5].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Pierwotny kościół został wzniesiony w stylu romańskim[6]. Romański charakter zachowały: prostokątne kolebkowe prezbiterium[7] z ciosów kamiennych, zakrystia przekształcona w skarbiec oraz fragment nawy[6]. Świątynia była przebudowywana w 1618, 1700[7] i 1750 roku oraz po II wojnie światowej[5]. Obecny styl świątyni można określić jako neoromański[7]. Jest to jednonawowy kościół z dwiema bocznymi wnękami (kruchtami), dach został pokryty blachą, z jedną wieżą z barokowym hełmem z ośmioboczną latarnią[7] oraz z sygnaturką zaopatrzoną w najmniejszy dzwon[11]. Nawę zamyka empora z organami, a ponad nią znajdują się dwie loże[7].
Wyposażenie[edytuj | edytuj kod]
W prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz główny[7] pochodzący sprzed 1743 roku, który został ufundowany przez proboszcza Jakuba Koniecznego (lub Kieniewicza) z Pilicy[10]. Autorstwo przypisywane jest śląskiemu rzeźbiarzowi Pawłowi Walentego Wiązkowiczowi (Więckiewiczowi) z warsztatem[3]. Ołtarz wykazuje wpływy wzorów architekta i jezuity Andrei del Pozza[12] i luźno nawiązuje do formy ołtarza z kościoła św. Ignacego w Rzymie autorstwa tegoż Pozza[10]. Do rzymskiego wzoru zbliżony jest kulisowy portyk kolumnowy[10]. Św. Marcin został przedstawiony w płaskorzeźbionej nadstawce, jego przedstawienie otaczają wolutowe spływy z postaciami aniołów[10]. Przy obrazie wisiało pięć sznurów korali, które stanowiły wyraz nabożeństwa parafian[13]. Ołtarz poddawano renowacji w latach 1809–1811 oraz w 1956 roku[7]. Po pożarze w 1984 roku ołtarz został niefachowo odbudowany, przez co jest daleki od pierwotnej wersji i brak mu niemal wszystkich oryginalnych ornamentów oraz figur poza figurą św. Doroty[7] lub Katarzyny, która jest pokryta grubą warstwą pozłoty, co utrudnia jej dokładną analizę[10].
W barokowym ołtarzu głównym znajduje się źle zachowany[14] gotycki obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem typu hodegetria[14], który powstał około 1440–1450 roku[6]. Został namalowany temperą na desce; podłoże składa się z trzech sklejonych desek[6]. Przedstawia Matkę Boską w różowej sukience i ciemnozielonym płaszczu oraz dzieciątko Jezus w szarozielonej tunice[6]. Dzieło jest zbliżone np. do XV-wiecznego wizerunku Matki Bożej Błędowskiej z kościoła św. Michała Archanioła w Błędowie[15]. Obraz otaczają wspomniane ornamenty i figura św. Marcina[6] oraz świętej Doroty lub Katarzyny[10].
Na prawo od ołtarza głównego umieszczono niewielką rokokową ambonę, którą wieńczą główki aniołków[7], zaś na lewo znajduje się ołtarz boczny z XVIII wieku w stylu późnego baroku, w którym wisi obraz św. Antoniego, na którym święty otrzymuje Dzieciątko Jezus od Matki Bożej, a także obraz św. Wiktorii umieszczony w zwieńczeniu ołtarza[7]. Obok drugiego późnobarokowego bocznego ołtarza z XVIII wieku stoi kamienna chrzcielnica ozdobiona herbem Prus oraz inicjałami kapłana Jakuba Koniecznego, który proboszczem parafii wojkowickiej w latach 1726–1743[7].
Na emporze znajdują się organy zbudowane przypuszczalnie w XIX wieku, z klasycystycznym prospektem, ozdobionym złoconymi dekoracjami snycerskimi. Organy dysponują dziesięcioma głosami, mają jeden manuał i jedną klawiaturę nożną; traktura gry i rejestrów mechaniczna[16].
W świątyni znajduje się również lawaterz odlany z brązu, wykonany w XV wieku. Ma formę wielobocznej wieżyczki, którą wieńczy rodzaj blankowania oraz stożkowate nakrycie z rytami, które naśladują wygląd dachówek. Na ściankach znajdują się dosyć prymitywne ryty, które przedstawiają Matkę Boską z Dzieciątkiem, świętego Marcina (niepewne), świętego Jana Ewangelistę i dwa anioły. Kurek ozdabia głowa lwa[17].
Na ścianie kruchty umieszczono tablicę epitafijną pamięci ks. Józefa Sokołówskiego, wojkowickiego proboszcza zmarłego 3 stycznia 1947 roku[7], a pomiędzy zakrystią a drugą kruchtą znajduje się renesansowy portal z piaskowca[7].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Elewacja boczna przed otynkowaniem (2009) -
Elewacja frontowa (2011) -
Obraz Matki Bożej Dobrej Drogi z ołtarza głównego -
Tablica wspominająca proboszcza Joachima Myszkowskiego z Myszkowic, z datą 1618 i jego herbem Jastrzębiec nad jednym z wewnętrznych portali
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 4 września 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-05)]. (pol.). wkz.katowice.pl [dostęp 2020-09-05]
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 3 [dostęp 2018-04-24].
- ↑ a b Wardzyński 2012 ↓, s. 128.
- ↑ Ariana Gano-Kotula: Romańskie relikty architektury w kościołach parafialnych w Łanach Wielkich oraz Wojkowicach Kościelnych. W: Europejskie inspiracje w sztuce romańskiej województwa śląskiego. Bytom: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 2000, s. 41.
- ↑ a b c d e f sauer: Niezwykłe znalezisko w Wojkowicach Kościelnych. W kościele znaleziono ludzkie szczątki. [w:] naszemiasto.pl Będzin [on-line]. Polska Press, 2012-10-09. [dostęp 2018-04-24].
- ↑ a b c d e f g h i j Wojkowice Kościelne: kościół św. Doroty i św. Marcina. [w:] dziedzictwo.ekai.pl [on-line]. Katolicka Agencja Informacyjna. [dostęp 2018-04-24].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Wojkowice Kościelne – Sanktuarium Matki Bożej Dobrej Drogi. [w:] it-jura.pl informator turystyczny [on-line]. Dariusz Orman. [dostęp 2018-04-24].
- ↑ Kościół św. Marcina w Wojkowicach Kościelnych. Śląska Organizacja Turystyczna. [dostęp 2018-04-25].
- ↑ Paluch 2005 ↓, s. 5.
- ↑ a b c d e f g Wardzyński 2012 ↓, s. 90.
- ↑ Paluch 2005 ↓, s. 21.
- ↑ Wardzyński 2012 ↓, s. 89.
- ↑ Czas zmiany, czas trwania. Studia etnologiczne. Jolanta Kowalska, Sławoj Szynkiewicz, Ryszard Tomicki (red.). T. 56. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2003, s. 144. ISBN 83-85463-99-2.
- ↑ a b Piotr Łopatkiewicz: Zabytki plastyki gotyckiej województwa krośnieńskiego. Rzeźba drewniana, malarstwo tablicowe. Krosno: Muzeum Rzemiosła, 1996, s. 63. ISBN 83-905920-0-2.
- ↑ Agata Ślusarczyk: Madonna wśród jabłoni. [w:] wiara.pl [on-line]. Instytut Gość Media, 2015-06-16. [dostęp 2018-04-24].
- ↑ Bartłomiej Kopff, Piotr Matoga: Wojkowice Kościelne. Kościół św. Doroty i św. Marcina (Sanktuarium Matki Bożej Dobrej Drogi). [w:] Polskie Wirtualne Centrum Organowe [on-line]. [dostęp 2018-04-25].
- ↑ Jan Samek: Polskie rzemiosło artystyczne. Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 123. ISBN 978-83-221-0702-7.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stefan A. Paluch: Obrabowany z dzieciństwa. Fundacja Moje Wojenne Dzieciństwo, 2005.
- Paweł Wardzyński. Paweł Walenty Wiązkowicz vel Więckiewicz. Rzeźbiarz śląski w Małopolsce oraz w ziemi sieradzkiej i wieluńskiej w 2. ćw. XVIII w. Przyczynek do migracji artystów między Śląskiem a Rzeczpospolitą. „Roczniki Humanistyczne”. LX (4), 2012. DOI: 10.18290/rh. ISSN 2544-5200.