Województwo smoleńskie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne merytoryczne |
drobne redakcyjne, drobne merytoryczne |
||
| Linia 22: | Linia 22: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Utworzone w |
Utworzone w 1508 roku. Utracone przez [[Wielkie Księstwo Litewskie]] na rzecz [[Rosja|Rosji]] w 1514, zostało odzyskane na kilkadziesiąt lat 13 czerwca 1611 wraz ze zdobyciem [[Smoleńsk]]a przez [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III Wazę]] podczas [[Dymitriady]]. Nabytki potwierdził [[rozejm w Dywilinie]] (1618), a następnie [[pokój w Polanowie|pokój wieczysty w Polanowie]] (1634). Po nieudanej wyprawie królewicza [[Władysław IV Waza|Władysława]] na Moskwę (1617-1618), w wyniku rozejmu w Dywilinie, Rzeczpospolita uzyskiwała nowe zdobycze terytorialne. Na województwo smoleńskie składało się tym razem oprócz ziemi smoleńskiej z [[Biała (Rosja)|Białą]], [[Dorohobuż]]em, [[Rosław (miasto)|Rosławiem]] i [[Sierpiejsk]]iem także [[Newel]] i [[Siebież]] z [[Krasnyhorodek|Krasnymhoródkiem]] w pobliżu [[Inflanty|Inflant]] a na południu [[Starodub]]owszczyzna z [[Trubczewsk]]iem i zamek [[Poczep]]. W 1634 na mocy traktatu polanowskiego odszedł do Moskwy Sierpiejsk a w 1644 księstwo trubeckie. Z pozostałej części [[Siewierszczyzna|Siewierszczyzny]] utworzono w 1635 [[województwo czernihowskie]] i przyłączono je do Korony. Już w 1654 car [[Aleksy I Michałowicz|Aleksy Michałowicz]] ponownie zajął Smoleńsk, a w [[rozejm andruszowski|rozejmie andruszowskim]] (1667) Rzeczpospolita zrzekła się smoleńszczyzny potwierdzając to w [[pokój Grzymułtowskiego|traktacie Grzymułtowskiego]] (1686). |
||
== Organizacja == |
== Organizacja == |
||
Wersja z 16:46, 23 sty 2011
Szablon:Województwo I RP infobox
Województwo smoleńskie – województwo do 1514 i ponownie latach 1611-1654. W latach 1514-1611 i 1654-1793 było jedynie nominalne.
Historia
Utworzone w 1508 roku. Utracone przez Wielkie Księstwo Litewskie na rzecz Rosji w 1514, zostało odzyskane na kilkadziesiąt lat 13 czerwca 1611 wraz ze zdobyciem Smoleńska przez Zygmunta III Wazę podczas Dymitriady. Nabytki potwierdził rozejm w Dywilinie (1618), a następnie pokój wieczysty w Polanowie (1634). Po nieudanej wyprawie królewicza Władysława na Moskwę (1617-1618), w wyniku rozejmu w Dywilinie, Rzeczpospolita uzyskiwała nowe zdobycze terytorialne. Na województwo smoleńskie składało się tym razem oprócz ziemi smoleńskiej z Białą, Dorohobużem, Rosławiem i Sierpiejskiem także Newel i Siebież z Krasnymhoródkiem w pobliżu Inflant a na południu Starodubowszczyzna z Trubczewskiem i zamek Poczep. W 1634 na mocy traktatu polanowskiego odszedł do Moskwy Sierpiejsk a w 1644 księstwo trubeckie. Z pozostałej części Siewierszczyzny utworzono w 1635 województwo czernihowskie i przyłączono je do Korony. Już w 1654 car Aleksy Michałowicz ponownie zajął Smoleńsk, a w rozejmie andruszowskim (1667) Rzeczpospolita zrzekła się smoleńszczyzny potwierdzając to w traktacie Grzymułtowskiego (1686).
Organizacja
Na sejmie marcowym 1613 uchwalono konstytucję "Ordynacya województwa smoleńskiego" w wyniku której przyłączono województwo smoleńskie do Wielkiego Księstwa Litewskiego i ustanawiano urzędników. Najwyższym z kompetencjami sądowymi na terenie całego województwa został dotychczas tytularny wojewoda smoleński. Konstytucja powoływała też komisję "do ordynacji Smoleńska" która miała przywracać majątki potomkom egzakulantów smoleńskich sprzed 1514 roku. Reszta majątków pozostała w gestii JKM a administrację nimi dano wojewodzie.
Na sejmie 1620 uchwalono konstytucje "Ordynacya prowincyi od Moskwy rekuperowanych" na której mocy wszystkie te ziemie oddane zostały w administrację królewiczowi Władysławowi który władał nimi przez swojego viceadministratora. Jednocześnie zaczyna wytwarzać się hierarchia urzędnicza smoleńska obok namiestników (kapitanów) administracji królewicza. W 1621 roku sejmik smoleński wysłał pierwszych posłów na sejm walny. Administracja królewicza pozostała aż do 1632 roku często się przeplatając (viceadministratorem w 1623-1629 był Aleksander Gosiewski który pełnił jednocześnie od 1625 roku urząd wojewody smoleńskiego). Chaos wzmaga jeszcze fakt że oprócz administracji królewicza i hierarchii ziemskiej w powszechnym użyciu był także stary moskiewski podział na ujezdy i stany (ujezdy smoleński, rosławski, dorohubski, bielski, sierpiejski do 1634, newelski do 1638). W 1625 obok istniejącego już grodu w Smoleńsku, Zygmunt III powołuje gród w Starodubie. Pierwszym starostą zostaje kniaź Jan Drucki-Sokoliński a pierwszy sejmik starodubski zbiera się w 1626. W 1633 król ustanawia trzeci powiat grodzki w Newlu który funkcjonuje bardzo krótko gdyż najpierw Siebież a chwile później Newel zostaje nadany na prawie lennym hetmanowi wielkiemu litewskiemu i kasztelanowi wileńskiemu Krzysztofowi Radziwiłłowi. Radziwiłł przeprowadził intromisję 22 lipca 1634, likwidująć tym samym gród w Newelu. W 1650 król Jan Kazimierz zamienia Newel i Siebież wraz z Krasnohorodkiem w dobra wieczyste hetmana polnego litewskiego i starosty żmudzkiego Janusza Radziwiłła. Szlachta posiadająca prawa polityczne z okolic Siebieża i Newla zostaje za zgodą sejmu przyłączona do województwa połockiego.
Stolicą województwa był Smoleńsk. Podzielone było na dwa powiaty: smoleński i starodubowski. Województwo miało dwóch senatorów świeckich: wojewoda i kasztelan smoleński (krzesłowy czyli większy) oraz senatora duchownego (biskup smoleński). Według porządku starszeństwa w senacie, wojewoda smoleński plasował się w środku stawki za wojewodą podolskim a przed wojewodą lubelskim. Kasztelan szedł wśród kasztelanów większych za kamienieckim a przed lubelskim. Biskup smoleński zajmował natomiast ostatnie miejsce wśród senatorów duchownych, jako piastujący najmłodsze biskupstwo. Na sejm Rzeczypospolitej wysyłało czterech posłów (po dwóch z każdego powiatu). Tak samo czterech deputatów wysyłało na Trybunał Litewski do Mińska i Wilna. Pospolite ruszenie województwa zbierało się w Smoleńsku. W Smoleńsku było starostwo grodowe. Starostą zostawał wojewoda smoleński. Resztki województwa pozostałe przy Rzeczypospolitej włączono w 1667 do województwa witebskiego jako ziemię orszańską.
Po 1667 r. województwo istniało jako tytularne do końca Rzeczypospolitej. Nadal król mianował wojewodę i kasztelana. Sejmiki szlacheckie odbywały się w Wilnie – smoleński w kościele Bernardynów a starodubowski w kościele Karmelitów Bosych. Wybierano na nich posłów i deputatów na trybunał.
Herbem województwa było złote berło na tle szarej tarczy, umieszczonej na czerwonej chorągwi. Mundur: kontusz karmazynowy, żupan i wyłogi granatowe. Dla powiatu starodubowskiego: kontusz szafirowy, a żupan i wyłogi złote.
Wojewodami smoleńskimi byli m.in. Aleksander Gosiewski, Filip Kazimierz Obuchowicz (autor XVII-wiecznego diariusza), Stanisław Potocki, Aleksander Jan Potocki od 1712 (tytularny), Józef Sosnowski w latach 1771 - 1778 (tytularny, mimowolny sprawca amerykańskiej kariery Tadeusza Kościuszki, któremu w brutalny sposób odmówił ręki swej córki).
Kasztelanem smoleńskim (tytularnym) był m.in. Krzysztof Benedykt Szczyt (Niemirowicz-Szczytt), który zasiadał na tym krześle w latach 1717-1729.
Podobnie jak województwo i urząd kasztelana, również biskupstwo smoleńskie było po 1667 r. tylko tytularne. Jednym z takich biskupów był znany dziejopis Adam Naruszewicz.