Świątynia Opatrzności Bożej w Warszawie

Świątynia Opatrzności Bożej
w Warszawie

[[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt=Ilustracja|{{{opis grafiki}}}]] {{{opis grafiki}}}
Państwo	{{{państwo}}}
Miejscowość	{{{miejscowość}}}
Wyznanie	rzymskokatolickie
Wezwanie	Opatrzności Bożej
Historia
Data budowy	{{{data budowy}}}
Data poświęcenia	{{{data poświęcenia}}}
Data likwidacji	{{{data likwidacji}}}
Data zniszczenia	{{{data zniszczenia}}}
Data zburzenia	{{{data zburzenia}}}
Data reaktywacji	{{{data reaktywacji}}}
Dane świątyni
Architekt	Wojciech Szymborski, Lech Szymborski
Styl	{{{styl}}}
Stan obecny	{{{stan obecny}}}
Położenie na mapie brak Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} | mapa/core | wariant = {{{państwo}}} }} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
[{{{www}}} Strona internetowa]

{{Świątynia infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | data reaktywacji = | grafika = | stan obecny = | miejscowość = | data zniszczenia = | data budowy = | www = | państwo = | data poświęcenia = | data likwidacji = | współrzędne = | opis grafiki = | data zburzenia = | styl = Nieznane pola: "sekundN", "parafia", "zburzono", "zbudowano", "obecnie", "zdjęcie", "stopniE", "zdjęcie podpis", "sekundE", "zlikwidowano", "minutE", "minutN", "stopniN", "mapa", "zniszczono" oraz "poświęcono".

Świątynia Opatrzności Bożej w Warszawie to budynek kościoła wznoszony u zbiegu ulicy Ks. Prymasa Augusta Hlonda i alei Rzeczypospolitej w Wilanowie. Świątynia jest elementem składowym kompleksu Centrum Opatrzności Bożej, w którym zawiera się również Muzeum Jana Pawła II i Kard. Stefana Wyszyńskiego oraz Panteon Wielkich Polaków.

Centrum Opatrzności Bożej to instytucja kultury powołana przez ks. kardynała Kazimierza Nycza, Arcybiskupa Metropolitę Warszawskiego. Jednym z działań podjętych przez Centrum jest organizacja Dnia Dziękczynienia. Ks. Kard. Kazimierz Nycz ustanowił każdą pierwszą niedzielę czerwca Dniem Dziękczynienia. Idea tego dnia jest związana z kontynuacją historycznej inicjatywy Sejmu Czteroletniego z roku 1792.

Z Centrum Opatrzności Bożej ściśle współpracują Centrum Myśli Jana Pawła II oraz Instytut Papieża Jana Pawła II, założone w 2006.

Historia

Historia budowy Świątyni Najwyższej Opatrzności liczy ponad 200 lat i wiąże się z Konstytucją 3 maja z 1791, kiedy to uchwałą posłów Sejmu Czteroletniego podjęta została decyzja o wybudowaniu świątyni jako wotum wdzięczności za Konstytucję. Kamień węgielny wmurowano na terenie dzisiejszego Ogrodu Botanicznego UW w pobliżu Łazienek. Trzeci rozbiór Polski przerwał podjęte prace. Działania na rzecz budowy świątyni wznowiono po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Obiekt miał być zbudowany na Polu Mokotowskim według projektu arch. Bohdana Pniewskiego. Wybuch II wojny światowej uniemożliwił jej realizację przez następnych kilkadziesiąt lat. Z kolejną inicjatywą budowy świątyni wystąpił w 1989 roku prymas Józef Glemp. Obecnie trwa budowa Świątyni Opatrzności Bożej na Polach (Błoniach) Wilanowskich.

I Rzeczpospolita

Kościół Ujazdowski

Historia Kościoła Ujazdowskiego zaczęła się na długo przed uchwaleniem Konstytucji 3 maja. Miejsce, w którym rozpoczęto budowę Świątyni Najwyższej Opatrzności w 1792 roku nazywano jeszcze w XIX w. Górą Kalwarią. Nazwa pochodzi od drogi krzyżowej zwanej Kalwarią Ujazdowską, którą ufundował August II Mocny, a następnie August III Sas. Budowa Kalwarii Ujazdowskiej trwała od 1724 do 1731. Po raz pierwszy uroczystości Wielkiego Tygodnia obchodzono w 1732 roku. Nie został jednak wybudowany przewidziany w projekcie kościół Zmartwychwstania Pańskiego na końcu drogi krzyżowej. Kalwaria Ujazdowska nie przetrwała nawet stu lat, ale przez długi czas było to gromadzące wielu ludzi miejsce pielgrzymek i wspólnych modlitw.

W 1764 król Stanisław August Poniatowski zakupił dobra Ujazdów, by stworzyć tam wspaniałą, rozległą i nowoczesną rezydencje, godną oświeconego monarchy. Król planował także budowę Kościoła Ujazdowskiego (Kościoła Zmartwychwstania) kończącego istniejącą drogę krzyżową, którego nie zrealizowali jego poprzednicy. Marzeniem Stanisława Augusta była budowla centralna – na rzucie koła lub krzyża greckiego – doskonale przystająca do kanonów klasycyzmu. Pomimo, że Stanisław August dysponował już kilkudziesięcioma projektami utrzymanymi właśnie w takim duchu, realizacji nadal nie podejmowano. Dopiero uchwalenie Konstytucji 3 Maja w 1791 otworzyło nową perspektywę przed planowanym kościołem w Ujazdowie. Jego usytuowanie oraz projektowana monumentalna bryła odpowiadały w pełni cechom, jakie powinna mieć świątynia wotywna wystawiona przez cały naród w podzięce za konstytucję, która w powszechnym mniemaniu miała uratować ginącą Ojczyznę. Sejm podjął uchwałę o budowie Świątyni Opatrzności, a król zaoferował na jej miejsce teren w Ujazdowie uświęcony blisko wiekową tradycją Kalwarii nieopodal kaplicy Grobu Pańskiego, widząc w tym szanse realizacji swego wieloletniego marzenia.

Konstytucja 3 Maja

W dniu 5 maja 1791 roku, a więc w dwa dni po uchwaleniu Konstytucji, Sejm Czteroletni podjął uchwałę o wzniesieniu Świątyni Najwyższej Opatrzności jako wyraz dziękczynienia za uchwalenie Ustawy Rządowej. W Deklaracji Stanów Zgromadzonych czytamy

Władzy wykonawczej zalecamy, […] Wyznaczenie nabożeństwa w jednym dniu po wszystkich w całym kraju kościołach, to jest dnia ósmego miesiąca maja roku bieżącego, na podziękowanie Bogu za zdarzoną chwilę pomyślną wydobycia Polski spod przemocy obcej i nieładu domowego, za przywrócenie rządu, który najskuteczniej wolność naszą prawdziwą i całość Polski zabezpieczyć może, za postawienie tym sposobem ojczyzny naszej na stopniu mogącym prawdziwą w oczach Europy zyskać jej konsyderacyją, przewielebnym biskupom zalecamy, naznaczając dzień świętego Stanisława biskupa męczennika, patrona Korony Polskiej, za uroczysty w roku, który my i potomkowie nasi obchodzić będziemy za dzień poświęcony najwyższej opatrzności, po którym ojczyzna śmiało i bezpiecznie po tylu nieszczęściach odetchnąć może. Chcemy oraz, aby duchowieństwo tak świeckie jako i zakonne w naukach chrześcijańskich, które prawowiernemu winno ludowi, nie przestało zachęcać wszystkich do podobnych Bogu dziękczynień. Aby zaś potomne wieki tym silniej czuć mogły, iż dzieło tak pożądane, powinno największe trudności i przeszkody, za pomocą najwyższego losami narodów rządcy do skutku przywodząc, nie utraciliśmy tej szczęśliwej dla ocalenia narodu pory, uchwalamy, aby na tę pamiątkę kościół ex voto wszystkich stanów był wystawiony i najwyższej Opatrzności poświęcony.

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

Projekt Jakuba Kubickiego – 1792

Ogłoszony został pierwszy w Polsce konkurs architektoniczny na projekt kościoła – Katedry Rzeczpospolitej. Wśród autorów znaleźli się architekci królewscy – Jan Chrystian Kamsetzer, Jakub Kubicki, i Jan Griesmayer. Z Wilna nadesłał swój projekt Wawrzyniec Gucewicz. Był też projekt Chrystiana Piotra Aignera. Poza pracami zawodowych architektów były projekty amatorów, wśród mich m.in. rzeźbiarza lwowskiego Antoniego Ogińskiego, a także malarza Łukasza Smuglewicza. Poseł francuski w Konstantynopolu, hr. Choiseul-Gouffier, miłośnik kultury hellenistycznej, proponował królowi plan ateńskiego Partenonu jako jedyny wzór godny naśladowania. Propozycje Kamsetzera, Kubickiego i Griesmayera dotyczyły różnych wariantów budowli centralnej. Gucewicz i Szmuglewicz zaproponowali antykizujące kościoły podłużne.

Największe jednak uznanie króla zdobył projekt Kubickiego. Świątynia miała mieć dwa poziomy. Dolny kościół tworzył cokół dla kościoła górnego, co nadawało budowli pomnikowy charakter. Projekt Przedstawiał monumentalny kościół na rzucie ośmioboku, z czterema przybudówkami, z których każda zakończona była portykiem o trójkątnym szczycie. Budowa została przykryta kopułą na bębnie. W stosunku do poprzednich swoich projektów Kubicki zdecydowanie ograniczył dekoracje na rzecz klarownej, klasycyzującej formy. Ściany kościoła pokrywało boniowanie. Bryłę obiegał wokół kostkowy gzyms. Wydaje się, że cała dekoracja skupiała się na tamburze. Przepruty był on rzędem półkolistych okien, otoczonych płaskorzeźbioną dekoracją. Pod gzymsem wieńczącym znajdował się gzyms z bukranionów. Od strony skarpy budowa ta prezentowała się najokazalej. Duża różnica wysokości pomiędzy terenem Łazienek a Ujazdowem dała możliwość odkrycia dolnej kondygnacji i zaprojektowania monumentalnych, wielobiegowych schodów. Wnętrze projektowanej świątyni przypominało czterolistną rozetę. W każdym z czterech aneksów znajdowała się półkolista wnęka oddzielona od środkowej rotundy dwiema kolumnami. Ołtarz znajdować się miał we wnęce skierowanej ku wschodowi. Pomiędzy tymi wnękami, w grubości muru, planowane były cztery niewielkie pomieszczenia. Oprócz samego kościoła Kubicki zaprojektował też jego otoczenie. Od drogi do Belwederu prowadzić miała do świątyni początkowo szeroka, potem stopniowo zwężająca się aleja. Po obu stronach zostały przewidziane cztery szpalery zasadzone drzewami. Aleja główna przecięta była w połowie krótką aleją poprzeczną, wiążącą dwa podłużne pawilony. Jeden miał się wznosić za wąwozem Agrykoli przekształconym w aleję obsadzoną drzewami, drugi – symetrycznie – od strony południowej zasłoniłby istniejącą zabudowę pomocniczą Ogrodu Łazienkowskiego. Pomiędzy nim a świątynią poprowadzona została nowa aleja, równoległa do Agrykoli. Obydwa pawilony ustawione zostały ukośnie. Miały długie kolumnowe elewacje z sześciokolumnowymi prześwitami na środku.

Wmurowanie kamienia węgielnego 3 maja 1792

Canaletto, Kościół Św. Krzyża

O podjętym zobowiązaniu wybudowania świątyni, przypomniał na posiedzeniu Izby w dniu 15 marca 1792 marszałek Sejmu Stanisław Małachowski. Ruszyły prace przygotowawcze i przez półtora miesiąca, między 19 marca a 3 maja, osiem tysięcy robotników i żołnierzy wyrównywało teren i przygotowywało wykopy pod fundamenty przyszłej świątyni. Dnia 3 maja 1792 częścią wielkich uroczystości obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji stała się ceremonia złożenia kamienia węgielnego. Przebieg uroczystości ustalił sam król.

Oficjalne uroczystości rozpoczęła się o godzinie 9 w kościele Św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu. Następnie Stanisław August poprowadził procesję na Górę Kalwarię dla położenia kamienia węgielnego pod kościół – wotum narodowe. Uroczystość na miejscu w Ujazdowie rozpoczął ksiądz prymas poświęceniem wody i soli, następnie pobłogosławił kamień który miał być wmurowany. Murarze ubrani w narodowe barwy, przenieśli na wyznaczone miejsce. Pod kamień włożono monety wybite za panowania Stanisława Augusta oraz medale okolicznościowe, jeden autorstwa Jana Filipa Holtzhausera, drugi Jana Regulskiego. Na awersach obydwu widniał profilowany portret króla, a wokół głowy napis : „Stanislaus Augustus D.G. Rex Poloniae M.D.Litua”. Na rewersach zaś jednakowy napis : „S.A.R. /Et Comitia/ Reipublicae /Polon: voverunt/ III. Maji. MDCCXCI /Divinae Providentiae/ Templum cujus /Primus lapidem/ Posuerunt. /III. Maji./MDCCXCII.”

Po dokonanym poświęceniu prymas podał królowi pozłacane kielnie i młotek, by ten zapoczątkował wznoszenie kościoła. Po królu zrobili to samo kolejno: prymas, biskupi, ministrowie, marszałkowie, senatorowie. Podczas symbolicznego wmurowywania kamienia węgielnego na wiwat dawały ognia salwy armatnie. W ten sposób wspólnymi siłami wymurowano około 60 – 70 cm wysokości filaru. Następnie prymas poświęcił całe miejsce przeznaczone na kościół, po czym biskup łucki Adam Naruszewicz wygłosił mowę okolicznościową. Na zakończenie prymas zaintonował hymn Veni Creator i pobłogosławił wszystkim zebranym.

Kielnie i młotek przekazano Janowi Chojnickiemu, posłowi kijowskiemu, jako reprezentantowi tego województwa, które pierwsze dobrowolnie opodatkowało się na potrzeby Świątyni Opatrzności. Obydwa te narzędzia zachowały się. Około roku 1916 trafiły do zbiorów Muzeum Czartoryskich w Krakowie, gdzie znajdują się do dziś.

Uroczystość złożenia kamienia węgielnego pod Świątynie Najwyższej Opatrzności trwała osiem godzin i zakończyła się o piątej po południu.

Zygmunt Vogel, Kaplica Opatrzności Bożej

Obelisk z kamieniem węgielnym pod Świątynię Opatrzności w Ogrodzie Botanicznym

Dnia 18 maja, do Polski wkroczyła armia Imperium Rosyjskiego i rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska. 16 czerwca 1792 r. musiano przerwać prace przy budowie świątyni. Na polecenie króla Stanisława Augusta, zbudowany już ośmioboczny filar środkowy dolnego kościoła, został rozbudowany do formy niewielkiej tymczasowej kaplicy. W jej otoczeniu przez następne dwa wieki odbywały się uroczystości, a w jej ściany wmurowywano różnego rodzaju tablice pamiątkowe. Po zakończeniu prac architekt króla Jan Griesmayer wykonał inwentaryzację rysunkową filaru przekształconego w kapliczkę. Jej dzisiejsza forma odbiega od osiemnastowiecznej jedynie rodzajem zamknięcia. Na rysunku Griesmayera widnieje niewielki namiotowy daszek, dziś jest to schodkowe zamknięcie z cegieł. Znany jest także jeden wizerunek kapliczki, trochę późniejszy, rysowany przez Zygmunta Vogla. Rysownik uwiecznił na nim już pewne ślady zniszczenia zarówno samej kapliczki, jak i terenu wokół niej.

Okres zaborów

W roku 1818 ruiny fundamentów kościoła Najwyższej Opatrzności znalazły się na terenie wydzielonego z obszaru Łazienek Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Wówczas to prawdopodobnie przy urządzaniu ogrodu zlikwidowano pozostałości amfiteatralnego ukształtowania skarp wykopu, widoczne na rycinach Zygmunta Vogla. Budowla znalazła się więc na terenie uniwersytetu i tak jak on przechodziła różne koleje losu. Gdy po powstaniu listopadowym Uniwersytet Warszawski został zlikwidowany, Ogród Botaniczny, a więc i świątynia, straciły swojego opiekuna. Teren ten powrócił do Uniwersytetu dopiero w 1915.

W 1906 w „Tygodniku Ilustrowanym” Aleksander Kraushar wyraził opinię, że utworzone niedawno Towarzystwo Miłośników Pamiątek i Kultury Swojskiej powinno przede wszystkim zając się historyczną ruiną w Ogrodzie Botanicznym – uporządkować ją, zabezpieczyć kratą ochronną i opatrzyć stosownym napisem.

W 1916 za zgodą władz niemieckich, obchodzono w Warszawie bardzo uroczyście 125 rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Na uroczystościach rektor uniwersytetu warszawskiego Józef Brudziński wygłosił wzruszająca mowę, w której przypomniał pokrótce smutne losy budowy świątyni. We wnękę kaplicy wmurowano tablicę z okolicznościowym napisem: „Pamiątkę Konstytucyi 3 Maja 1791 Roku /w 125 Rocznicę uczcił /odrodzony Uniwersytet Warszawski /MCMXVI”. Obok posadzono młody dąb, który symbolizował trwałość dążeń narodowych Polaków i wierność ideom Konstytucji 3 Maja. Wybito też stosowny medal. Na awersie przedstawiony był orzeł uniwersytecki, wokół którego umieszczono napis identyczny jak na tablicy. Na rewersie zaś znalazł się aktualny widok kaplicy otoczonej drzewami. Medal sygnowany przez Jana Kendlera wybity był w dwóch wielkościach – o średnicy 50 mm i 28 mm. Mniejszy noszony był w czasie uroczystości.

II Rzeczpospolita

Ustawa o wykonaniu ślubu Sejmu Czteroletniego

Po I wojnie światowej kwestia budowy Świątyni Najwyższej Opatrzności odżyła. 17 marca 1921 Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę, symbolicznie podkreślająca więź z konstytuantą I Rzeczypospolitej: „Ustawę o wykonaniu ślubu uczynionego przez Sejm Czteroletni, wzniesienia w Warszawie świątyni pod wezwaniem «Opatrzności Bożej»”.

Ustawa zawiera 10 artykułów. Pierwszy z nich mówi, że kościół ten będzie wybudowany w Warszawie na koszt państwa. Miejsce miało być wybrane przez specjalną komisję złożoną z przedstawicieli Kościoła (kardynała arcybiskupa warszawskiego oraz biskupa krakowskiego), marszałka i wicemarszałków Sejmu, prezydium Rady Miejskiej i prezydenta miasta stołecznego Warszawy – pod przewodnictwem marszałka. Ta sama komisja miała zatwierdzić warunki konkursu i skład sądu konkursowego oraz pełnić nadzór nad wykonywaniem projektu. Na konto budowy Ministerstwo Robót Publicznych wnosiłoby potrzebne sumy do budżetu Rzeczpospolitej (na rok 1921 przewidziano kwotę 10 mln marek polskich). Artykuł szósty przewidywał uzupełnienie konta pieniędzmi pochodzącymi ze składek publicznych. Rząd Rzeczpospolitej ufundował przy kościele wieczyste stypendium na odprawianie codziennej mszy św. w intencji pomyślności Rzeczpospolitej i za dusze wszystkich Polaków, którzy zginęli w walkach o odzyskanie niepodległości ojczyzny lub w czasie niewoli zostali zamordowani przez zaborców. Przy kościele przewidziano grobowce dla zasłużonych zmarłych. Wykonanie tej ustawy polecono ministrom Robót Publicznych i (w zakresie budowy kościoła) oraz Wyznań religijnych i Oświecenia Publicznego.

Sobór św. Aleksandra Newskiego na pl. Saskim

Z różnych przyczyn nie od razu przystąpiono do realizacji zamierzeń. Jedną z nich były trudności ekonomiczne a szczególnie chaos inflacyjny, który utrudnił wszelka akcję, związaną ze zbieraniem potrzebnych na budowę funduszy. Pewne trudności wynikły z wyborem placu pod budowę świątyni. Jedną z propozycji lokalizacji było przekształcenie soboru rosyjskiego św. Aleksandra Newskiego stojącego pośrodku placu Saskiego na kościół katolicki.

Świątynia na Polu Mokotowskim

W końcu 1928 ostatecznie zadecydowano, że kościół Opatrzności jako wotum narodowe stanie na Polu Mokotowskim.

11 listopada 1928 "na Rakowcu, w miejscu gdzie w myśl uchwały Sejmu Ustawodawczego miał być wybudowany kościół Opatrzności Boskiej odbyła się uroczystość poświęcenia krzyża." Poświęcenia krzyża dokonał ks. kardynał Aleksander Kakowski.

Jesienią 1929 Sejm Rzeczpospolitej ogłosił konkurs na projekt Świątyni Opatrzności Bożej. Ze względu na reprezentacyjny charakter miejsca oraz w przewidywaniu zbiorowisk ludzi i pojazdów, usytuowanie świątyni na placu musiało uwzględniać powiązanie placu z arteriami, by zapewnić odpowiednie dojścia dla tłumów, wojska, i miejsca postojów pojazdów. Świątynia mogąca pomieścić 5 tys. osób miała stanąć na placu o powierzchni około 20 tys. m², przeznaczonym dla ludzi biorących udział w uroczystościach, a niemogących pomieścić się w świątyni. Udział ich w nabożeństwach zapewniałoby postawienie drugiego ołtarza – na zewnątrz kościoła. Oddzielną powierzchnię należało uwzględnić dla wojska oraz postojów samochodów i innych pojazdów. Przewidziano także miejsce na wzniesienie budynków mieszkalnych dla duchowieństwa i służby kościelnej.

Sama świątynia miała składać się z części głównej, tj. właściwego kościoła, krużganków zewnętrznych, wraz z pomieszczeniami na grobowce zasłużonych, natomiast w krypcie pod główną częścią kościoła znalazłyby się groby najwyższych dostojników Państwa. Korpus świątyni składałby się z dwóch prezbiteriów, części przeznaczonej na wiernych, z kaplic, zakrystii i poczekalni dla chóru muzycznego. W prezbiterium właściwym, oprócz ołtarza głównego, miały stanąć: tron dla prezydenta Rzeczpospolitej, tron dla arcybiskupa, miejsce dla asysty, stalle dla episkopatu i stalle dla celebransa; natomiast w rozszerzonym prezbiterium znalazło by się miejsce dla marszałków Sejmu i Senatu oraz dla rządu Rzeczpospolitej, posłów i senatorów, generalicji i wojskowych, dla zarządu i rady m.st. Warszawy, dla delegatów wyższych uczelni, wreszcie dla delegatów instytucji społecznych; ponadto przewidziano na galerii loże dla dyplomacji i miejsca siedzące dla innych zaproszonych. Ostatni piętnasty punkt programu mówił, że świątynia – poza monumentalnością, wynikającą z istoty jej przeznaczenia – powinna odznaczać się powagą i szlachetną prostotą form, a czyniąc zadość wszelkim wymaganiom praktycznym – jako świątynia rzymskokatolicka – odpowiadać tradycjom Kościoła i uwzględniać wszystkie jego wymagania liturgiczne.

W sądzie konkursowym zasiedli przedstawiciele władz państwowych i kościelnych (August Hlond, Aleksander Kakowski, Adam Stefan Sapieha) oraz świata artystycznego. Na konkurs nadesłano 58 prac. Po wstępnym rozparzeniu projektów, w dniu 12 kwietnia sąd konkursowy wysłuchał opinii architektów rzeczoznawców. Ostateczne rozstrzygnięcie 1 maja 1930 r. przyniosło trzy równorzędne nagrody Bohdanowi Pniewskiemu, Janowi Koszczyc-Witkiewiczowi i Zdzisławowi Mączeńskiemu. Projekt autorstwa Bohdana Pniewskiego prezentował piętrzącą się jak ziggurat budowlę zwieńczoną ażurową świątynią na szczycie. Choć uzyskał jedną z trzech pierwszych nagród, zdaniem dostojników Kościoła brakowało mu cech świątyni katolickiej.

Zgłoszone zastrzeżenia spowodowały, że nie zdecydowano się na realizację żadnej z prac. Kardynał Aleksander Kakowski, tłumaczył tę decyzję mówiąc, ze episkopat chciał, by wzniesiony kościół odpowiadał pojęciom o świątyni katolickiej, podczas gdy wiele zgłoszonych projektów przypominało fabryki, gazownie lub świątynie religii niechrześcijańskich. Ks. Kardynał Kakowski stwierdził:

żadna z zakwalifikowanych prac nie nadaje się do realizacji, nie posiadają ducha kościelnego, który by wzbudził ducha modlitwy; nie posiadają nadto ducha tradycji kościelnej w duchu katolickim przeto nie odpowiadają celowi, a więc i warunkom konkursu […] kościół Opatrzności Bożej, który ma być wzniesiony przez Sejm, Rząd, Naród, jest czymś wyjątkowym, i w tym względzie księża biskupi są odmiennego zdania, ażeby realizacja kościoła Opatrzności miała się dokonać w formach obcych świątyniom katolickim

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

Kontrowersje wokół przedstawionych projektów skłoniły organizatorów do uściślenia warunków kolejnego konkursu, przeznaczonego tym razem dla zamkniętego grona uczestników.

Marszałek W. Makowski, Przewodniczący Sądu Konkursowego

Świątynia Opatrzności Bożej – projekt Bohdana Pniewskiego z 1938

Projekt alei Marszałka Józefa Piłsudskiego zakończonej Świątynią Opatrzności Bożej

Konkurs ogłoszony został jeszcze w 1930. Listę zaproszonych zestawiano długo ze środowiskiem architektonicznym. Wreszcie 9 marca 1931 roku ostatecznie ustalono warunki, zatwierdzono skład sądu oraz listę zaproszonych do udziału w konkursie architektów. Etap wstępny zaznaczył się wymianą poglądów pomiędzy przedstawicielami architektów i episkopatu. Stanowisko Kościoła wyjaśnił referat ks. kardynała Aleksandra Kakowskiego wygłoszony 21 kwietnia 1931 na wspólnym posiedzeniu biskupów, członków komisji sejmowej, sądu konkursowego i architektów. Na konkurs nadesłano 15 projektów. Rozstrzygnięcie konkursu, które nastąpiło 18 grudnia 1931 przyniosło niekwestionowany triumf Bohdanowi Pniewskiemu. Architekt przedstawił plan olbrzymiej świątyni, która zgodnie z zaleceniami miała mieć pojemność 250 tys. metrów sześciennych. W swym zewnętrznym kształcie łączyła cechy gotyckich katedr francuskich (rozeta między dwiema wieżami wejścia) i amerykańskich wieżowców lat dwudziestych i trzydziestych.

Nagrodzone projekty Pniewskiego z obu konkursów były w istocie konsekwentnym rozwinięciem tego samego pomysłu plastycznego, stopniowo udoskonalanego. Już w pierwszym projekcie nad głowami wiernych w nawie otwiera się wielka pusta przestrzeń, wypełniona światłem przenikającym przez ogromną rozetę w wieży; pomysł ten, stopniowo udoskonalany, pozostał do ostatecznej wersji projektu podstawowym zabiegiem tworzącym nastrój wnętrza. Wspólne dla obu konkursowych projektów były też źródła inspiracji: monumentalna wieża nad nawą budzi niewątpliwe skojarzenia ze współczesnymi amerykańskimi wieżowcami. Między oboma projektami Pniewskiego istniały oczywiście różnice, uwarunkowane po części zmienionymi oczekiwaniami organizatorów, po części udoskonalaniem pierwotnej koncepcji: w projekcie z drugiego konkursu znikają zewnętrzne krużganki rozdrabniające bryłę, sylwetę kościoła w oczach widzów monumentalizować miało przesunięcie przeszło stumetrowej wieży bliżej frontu. Wciąż był to jednak projekt oparty na tym samym pomyśle połączenia „kubistycznej” maniery architektury drugiej połowy lat dwudziestych z nawiązaniami do gotyku.

W połowie lat trzydziestych nastąpiła kolejna zmiana koncepcji. 12 maja 1935 zmarł Marszałek Józef Piłsudski. Następnego dnia na nadzwyczajnym posiedzeniu Stowarzyszenie Architektów RP i Towarzystwo Urbanistów Polskich sformułowało pomysł uczczenia Marszałka urbanistycznym pomnikiem. Powstała idea dzielnicy Marszałka Piłsudskiego wraz ze Świątynią Opatrzności. Złączono tę ideę z myślą wydzielenia w stolicy państwa przestrzeni architektonicznie zorganizowanej jako polskie Pole Marsowe i miejsce masowych uroczystości o charakterze państwowym. Nawiązywało w ten sposób do zamierzeń z końca XVIII wieku – Pola Marsowego przed zamkiem Ujazdowskim. Miało to wielkie znaczenie dla projektu kościoła zarówno w sensie architektonicznym, jak i założeń urbanistycznych. Plac gwiaździsty zastąpiła nowa koncepcja monumentalnej osi prowadzącej do kościoła zlokalizowanego w nowej dzielnicy. Charakter pomnikowy miała teraz otrzymać nie tylko rzeźba czy architektura, ale cała dzielnica położona w centrum miasta. Stanowiło to w owych czasach rewelację na skalę europejską.

W 1938 roku Bohdan Pniewski zaprezentował ostateczny projekt świątyni. Latem 1939 rozpoczęto prace ziemne, ale plany pokrzyżował wybuch II wojny światowej. Okupacja hitlerowska oraz dyktatura komunistyczna uniemożliwiły jej realizację przez następnych kilkadziesiąt lat. Śladem tego dzieła był jedynie kamień węgielny, który został położony pod budowę Świątyni Opatrzności. Był to głaz, na którym – według tradycji – klęczał Tadeusz Kościuszko, kiedy modlił się przed bitwą pod Racławicami.

Okres reżimu komunistycznego

Po II wojnie światowej sprawę budowy Świątyni Opatrzności Bożej próbował podjąć w 1947 prymas kardynał August Hlond. Śmierć prymasa i ideologia komunistyczna, która zaczęła obejmować wszystkie warstwy życia, zniweczyła jednak te plany.

Kaplica Opatrzności Bożej na Ujazdowie

Tablica upamiętniająca położenie kamienia węgielnego pod Świątynię Opatrzności Bożej w Ogrodzie Botanicznym

Ruina Kaplicy Opatrzności w Ogrodzie Botanicznym UW czekała na remont. Mimo wielu starań podejmowanych przez pracowników ogrodu realizacja tego zamiaru nie doszła do skutku. W 1968, staraniem ówczesnego kierownika Ogrodu doc. dr L. Karpowiczowej, wmurowano tablicę pamiątkową przypominającą ideę budowy Świątyni Opatrzności Bożej.

Kolejne starania o remont rozpadającej się kapliczki rozpoczął w 1982 roku dr Marek Ostrowski, pracownik naukowy Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, a jednocześnie społeczny opiekun tego zabytku. Ministerstwo Kultury i Sztuki, do którego zwrócił się o pomoc, odmówiło przyjęcia wniosku o dofinansowanie prac konserwatorskich. W tej sytuacji dr Ostrowski przeznaczył na ten cel przyznane mu stypendium twórcze, co pozwoliło pokryć wstępne koszty remontu. Zezwolenie na remont zostało wydane po trzyletnich starania, w 1985, ale przed opiekunami zabytku piętrzono trudności. Mimo to rozpoczęli oni prace zabezpieczające i dopiero po kolejnych dwóch latach, w 1987, remont nabrał tempa. Wówczas zdjęto warstwę ziemi i przystąpiono do właściwych prac konserwatorskich.

Kościół parafialny pw. Opatrzności Bożej na Rakowcu

Kościół Opatrzności Bożej na warszawskim osiedlu Rakowiec

Prymas kardynał Stefan Wyszyński pamięć o Świątyni Opatrzności zaznaczył w fakcie budowy kościoła parafialnego na Rakowcu przy ul. Dickensa. Projekt ten pomimo uzyskania pozwolenia na budowę w 1972 (było to pierwsze zezwolenie na budowę kościoła w powojennej Warszawie), napotkał wiele przeciwności – nakładanych kar, wstrzymanej budowy i więzienia proboszcza ks. R. Kołakowskiego. Kościół ten przypominał o złożonym wotum i obowiązku jego realizacji przez cały Naród w chwili uzyskania wolności. W czasie konsekracji tej świątyni 8 grudnia 1979 roku w kazaniu prymas Stefan Wyszyński powiedział:

W swoich rozważaniach doszedłem do wniosku, że Bóg przyjmie zamiast niespełnionych ślubów Narodu naszą zastępczą ofiarę tej świątyni, budowanej z niezwykłym trudem, z ogromnym poświęceniem, z wytrwałością, cierpliwością, z bohaterskim zaparciem się siebie. Jest ona nie tylko budynkiem sakralnym, jest świadectwem wiary wobec świata, wobec Narodu i Stolicy. Naród polski chce pozostać Chrystusowy i wszystko czyni, aby dochować wierności Bogu, Krzyżowi, Ewangelii, Kościołowi i jego pasterzom.

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

Sanktuarium Trójcy Przenajświętszej w Prostyni

Inną budowlą, która wiąże się ze Świątynią Opatrzności jest niewielki kościół – Sanktuarium Trójcy Przenajświętszej w Prostyni koło Małkini. Zbudowany został on w latach 1946–1954 wg projektu Bohdana Pniewskiego, który nawiązał w nim częściowo do swojego przedwojennego projektu Świątyni Opatrzności Bożej z 1938 roku.

Idea budowy Świątyni Opatrzności Bożej na placu Puławskim

W 1982 zespół architektów krakowskich zgłosił na konkurs zabudowy tzw. placu Puławskiego (rejonu skrzyżowania ul. Puławskiej, Goworka i Waryńskiego) w Warszawie projekt zbudowania w tym rejonie wspomnianej świątyni. Górowałaby ona nad przyszłym placem, usytuowanym na pograniczu Śródmieścia i Mokotowa. Projekt jednak nie zakończył się realizacją. Była to ostatnia nieudana próba wypełnienia ślubów budowy świątyni.

III Rzeczpospolita

Potwierdzenie aktualności ślubów Sejmu Czteroletniego

W 1989 z inicjatywą kontynuacji budowy Świątyni Opatrzności Bożej wystąpił prymas Polski kardynał Józef Glemp. W 1991 Komisja Konstytucyjna Senatu RP w uchwale powziętej z okazji 200-lecia Konstytucji 3 Maja stwierdziła aktualność ślubu.

Idea przekształcenia kościoła św. Aleksandra na Świątynię Opatrzności

Kościół św. Aleksandra

W czasie obchodów czterechsetlecia stołeczności Warszawy 20 kwietnia 1996 na Zamku Królewskim podczas uroczystej sesji Rady Miasta ks. prymas Józef Glemp w obecności najwyższych władz państwowych, zaproponował przekształcenie na Świątynię Opatrzności kościoła św. Aleksandra na pl. Trzech Krzyży. Prymas wspomniał o tym, że kościół ten po II wojnie światowej został odbudowany tylko częściowo. Koncepcja ta wymagała także zmiany zagospodarowania przestrzennego samego placu, ponieważ usytuowanie świątyni na wysepce utrudniłoby funkcje duszpasterskie. Nie podjęto prac nad tym pomysłem.

Uchwała Sejmu RP dotycząca wypełnienia ślubów Sejmu Czteroletniego

Dnia 19 listopada 1997 r. na zebraniu z osobistościami stolicy w Rezydencji Prymasów Polski podjęto już praktyczne działania w sprawie budowy świątyni. Varsavianista prof. Marian Marek Drozdowski przedstawił dzieje budowy pierwszej i drugiej świątyni, prymas zaś wskazał idee, które dzisiaj motywują budowę. W trakcie dyskusji doszło do propozycji powołania Fundacji Budowy Świątyni, która niebawem zaczęła działać.

Następnie w 1998 budowę świątyni poparła Rada m. st. Warszawy i Konferencja Episkopatu Polski. Senat RP, uchwałą z dnia 18 czerwca 1998 roku przychylił się do budowy Świątyni.

Sejm RP, uchwałą z dnia 23 października 1998 r. także wyraził uznanie dla inicjatywy prymasa Polski kardynała Józefa Glempa. W uchwale Sejmu czytamy :

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wyraża uznanie dla inicjatywy prymasa Polski Kardynała Józefa Glempa wzniesienia w Warszawie Świątyni Opatrzności Bożej. Budowę Świątyni uchwalił Sejm Czteroletni jako Wotum Narodu za Konstytucję 3 Maja 1791 r. 17 marca 1921 r. Sejm Ustawodawczy odnowił to zobowiązanie. Niestety przyjętej wówczas ustawy nie zdołano wykonać. Sejm III Rzeczypospolitej uważa, że śluby złożone przed dwustu laty Naród powinien pilnie wypełnić. Świątynia Opatrzności Bożej będzie symbolem wdzięczności Narodu za odzyskanie wolności w 1989 r., 20 lat pontyfikatu Ojca Świętego Jana Pawła II, Jubileusz 2000 lat Chrześcijaństwa.

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1. Jako lokalizację nowej Świątyni wyznaczono Pola Wilanowskie.

Świątynia Opatrzności Bożej na Polach Wilanowskich

W dniu 2 maja 1999, na terenie przeznaczonym pod budowę świątyni uroczyście posadowiono i pobłogosławiono krzyż. Ksiądz Prymas Józef Glemp wyraził nadzieję, że ten dzień – jako wigilia rocznicy Konstytucji 3 Maja i Święta Matki Bożej Królowej Polski pozostanie w kalendarzu liturgicznym jako święto Opatrzności Bożej. Podczas VII pielgrzymki do Polski, 13 czerwca 1999, Jan Paweł II poświęcił kamień węgielny pod budowę świątyni. Na Placu Piłsudskiego w Warszawie Ojciec Święty powiedział:

„Na Polach Wilanowskich pobłogosławiłem teren pod budowę Świątyni Opatrzności Bożej. Za chwilę poświęcę kamień węgielny. Niech ta Świątynia stanie się miejscem szczególnego dziękczynienia za wolność Ojczyzny. Modlę się, aby żadne bolesne wydarzenia nie zakłóciły tego dziękczynienia, z którym czekamy już 200 lat.”

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

9 listopada 1999 ogłoszony został konkurs architektoniczny przygotowany we współpracy ze Stowarzyszeniem Architektów Polskich. Dnia 12 kwietnia 2000 rozstrzygnięto, iż pierwsze nagrody otrzymują prace trzech zespołów: Marka Budzyńskiego, Jerzego Szczepanika-Dzikowskiego (pracownia JEMS Architekci) oraz zespołu Wojciecha i Lecha Szymborskich. Spośród nich ksiądz prymas wybrał 22 maja projekt zgłoszony przez Marka Budzyńskiego. Praca Budzyńskiego przedstawiała kościół jako symboliczną górę, zwieńczoną kryształowym świetlikiem. W opinii jurorów praca ta wyróżniała się powiązaniem pomnikowej skali z romantycznym założeniem krajobrazowym, uwzględniającym polską tożsamość narodową. Projekt wywołał ożywioną dyskusję. Zyskał liczne pochwały środowiska artystycznego – za śmiałość i rozmach. Znacznie bardziej krytycznie przyjęła go część duchowieństwa archidiecezji. Ich wyrazicielem był m.in. diecezjalny konserwator zabytków ks. prof. Andrzej Luft, który stwierdził, że projekt jest nieporozumieniem, gdyż swoim kształtem świątynia przypomina "słowiański kurhan lub egipską piramidę".

Pod wpływem krytyki 23 listopada 2000 Fundacja Budowy Świątyni odstąpiła od realizacji projektu Budzyńskiego. Decyzję uzasadniano kosztami planowanego przedsięwzięcia. W lipcu 2001 zarząd ogłosił drugi konkurs, tym razem zamknięty, do którego zaproszono siedem zespołów architektonicznych. W warunkach konkursu znalazło się szereg szczegółowych życzeń, by – między innymi – projektowana świątynia przypominała projekt Jakuba Kubickiego z konkursu z 1791. Po kilku etapach prac konkursowych wybrano projekt zespołu Wojciecha i Lecha Szymborskich. Świątynia zaprojektowana została na planie krzyża greckiego, z czterema wejściami, zwieńczona kopułą z krzyżem. Kolejne jego przetworzenia, wynikłe z dyskusji z zarządem fundacji, doprowadziły do tego, iż obecnie projekt istotnie jest modernistyczną wersją świątyni projektu Kubickiego.

Świątynia Opatrzności Bożej – widok od strony alei Rzeczypospolitej, wrzesień 2010

Dnia 2 maja 2002 roku z udziałem prymasa Polski kardynała Józefa Glempa i całego Episkopatu, władz państwowych i kilku tysięcy wiernych wmurowano kamień węgielny pod Świątynię Opatrzności Bożej w Warszawie. Kanclerz warszawskiej kurii ks. Grzegorz Kalwarczyk odczytał akt wmurowania, który został następnie podpisany przez 16 osób, m.in. prymasa Polski kard. Józefa Glempa, prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego i autora projektu świątyni architekta Wojciecha Szymborskiego. Kamień węgielny wmurował prymas Polski dokładnie w miejscu, gdzie zostanie zbudowany ołtarz. Składa się z trzech części umieszczonych w specjalnej szkatule. Pierwsza to kamień węgielny z pierwszej budowy Świątyni Świętej Opatrzności Bożej z 1792 r., druga – z warszawskiej katedry św. Jana Chrzciciela, a trzecia – z Częstochowy. Został on umieszczony w cokole przygotowanym specjalnie na tę okazję. Każdy z 16 sygnatariuszy aktu wmurowania dołożył cegłę i symbolicznie ją wmurował tuż obok kamienia węgielnego. Towarzyszącą uroczystościom liturgię Słowa poprzedziło przybycie obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej, który od lat wizytuje polskie parafie.

Symbolicznego wbicie pierwszej łopaty dokonał prymas 23 listopada 2002. 30 stycznia 2003 r. Prezydent miasta Stołecznego Warszawy Lech Kaczyński osobiście przekazał prymasowi kardynałowi Józefowi Glempowi pozwolenie na budowę Świątyni Opatrzności Bożej wraz z obiektami towarzyszącymi. 25 lutego 2003 rozpoczęły się prace budowlane nad kościołem-wotum. 2 maja 2003 na Polach Wilanowskich modlili się wraz z prymasem Polski biskupi polscy wraz z biskupami z krajów Europy, przybyłymi na zebranie plenarne polskiego episkopatu. We wrześniu tego roku zakończono budowę stropu nad dolną, podziemną kondygnacją świątyni.

Obecnie prowadzone są prace nad połączeniem czterech pionowych pylonów na wysokości 26 m, czterema poziomymi "mostami". W pylonach znajdą się m.in. klatki schodowe i windy. Przez "mosty" będzie się można przedostać z jednej klatki do drugiej i dojść do okrągłego Muzeum Jana Pawła II i kardynała Stefana Wyszyńskiego, które zostanie urządzone wokół podstawy kopuły wieńczącej kościół (trwają prace przygotowawcze do wzniesienia kopuły) Muzeum ma być udostępnione zwiedzającym w 2011 roku. Wykończenie samej świątyni potrwa jeszcze kilka lat.

18.02.2011 r. na szczycie kopuły Świątyni Opatrzności Bożej na warszawskich Polach Wilanowskich ustawiono ponad pięciometrowy krzyż. Poświęcił go metropolita warszawski kardynał Kazimierz Nycz. Krzyż, wieńczący zakończenie budowy świątyni w stanie surowym, jest wykonany ze stali nierdzewnej; waży blisko pół tony. Pozłacana szczelina w krzyżu przepuszcza światło, które - w zamierzeniu twórców - ma symbolizować Chrystusa Zmartwychwstałego.

Instytut Papieża Jana Pawła II

4 listopada 2005 kardynał Józef Glemp i marszałek województwa mazowieckiego Adam Struzik podpisali porozumienie dotyczące utworzenia przy świątyni Opatrzności Bożej Instytutu Papieża Jana Pawła II. Zostało ono podpisane przy okazji koncertu z okazji imienin Jana Pawła II w warszawskiej Sali Kongresowej. Na mocy porozumienia marszałek Struzik zadeklarował wsparcie tworzonego instytutu z funduszy województwa mazowieckiego.

Dzień Dziękczynienia

Nowy metropolita warszawski ks. arcybiskup Kazimierz Nycz 27 listopada 2007 roku powołał do życia Centrum Opatrzności Bożej, którego istotą działania jest nieustające dziękczynienie Opatrzności Bożej za łaski okazane Narodowi Polskiemu. Jednym z działań podjętych przez Centrum jest organizacja Dnia Dziękczynienia. Obchody święta organizowane są w rejonie Świątyni Opatrzności Bożej, wtedy też zbierane są ofiary na budowę świątyni.

Pierwszy Dzień Dziękczynienia odbył się 1 czerwca 2008 roku. Drugi Dzień Dziękczynienia odbył się 7 czerwca 2009 roku. Związany był z 30 rocznicą pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski, 20-leciem odzyskania wolności przez Rzeczpospolitą w 1989 r., a także 10 rocznicą papieskiego przemówienia w Sejmie RP.

Pochowani w Świątyni Opatrzności Bożej

Groby prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego i ministra Krzysztofa Skubiszewskiego w Panteonie Wielkich Polaków

W dolnej części Świątyni Opatrzności Bożej powstał Panteon Wielkich Polaków. Pochowani zostali tutaj:

• Jan Twardowski (1915-2006) – duchowny katolicki, poeta
• Zdzisław Peszkowski (1918-2007) – duchowny katolicki, kapelan Rodzin Katyńskich
• Krzysztof Skubiszewski (1926-2010) – polityk, prawnik, pierwszy minister spraw zagranicznych III RP
• Ryszard Kaczorowski (1919-2010) – ostatni prezydent Rzeczypospolitej na Uchodźstwie
• Józef Joniec (1959-2010) – duchowny katolicki, zakonnik pijarski, prezes Stowarzyszenia "Parafiada"
• Andrzej Kwaśnik (1956-2010) – duchowny katolicki, kapelan Federacji Rodzin Katyńskich
• Zdzisław Król (1935-2010) – duchowny katolicki, kapelan Warszawskiej Rodziny Katyńskiej

W tej części świątyni znajdują się także relikwie:

• bł. Jerzego Popiełuszki (1947-1984) – duchownego katolickiego, męczennika

Architektura Świątyni Opatrzności Bożej

Świątynia Opatrzności Bożej z zewnątrz będzie miała kształt sześcianu z kopułą. W przestrzenną formę tego sześcianu wpisane będzie okrągłe wnętrze świątyni, przypominające rzymski Panteon. Konstrukcja będzie budowlą o kilku kondygnacjach. Część parterową wypełni przestrzeń sakralna z ołtarzami i kaplicami upamiętniającymi najważniejsze wydarzenia z historii Polski, mające na przestrzeni setek lat wpływ na formowanie się polskiej tradycji religijnej i kulturowej. Nad nawą boczną, okalającą pierścieniem nawę główną, zlokalizowano Muzeum Jana Pawła II i Księdza Kardynała Wyszyńskiego. Pod posadzką, w kościele dolnym, stworzony został tzw. Panteon Wielkich Polaków – miejsce pochówku i upamiętnienia najbardziej zasłużonych polskich patriotów oraz ludzi kultury i nauki

Urbanistyczną podstawę całego kompleksu Świątyni Opatrzności Bożej stanowią cztery Drogi: Walki, Kultury, Cierpienia i Modlitwy. Zaczynają się one wejściowymi łukami-bramami. Drogi te mają symbolizować nowe zadania dla społeczeństwa. Pierwsza – ma stać się drogą pojednania narodowego, ekumenicznego i europejskiego, i będzie związana z Instytutem Jednania; druga – z Instytutem i Muzeum Jana Pawła II; trzecia – będzie przechodzić przy Instytucie Życia, gdzie znajdą się instytucje charytatywne, hospicjum dla ok. 30 osób i stacja krwiodawstwa; przy czwartej drodze stanie Instytut Odrodzenia, który został zaprojektowany wraz z amfiteatrem i z myślą o spotkaniach młodzieży. Wszystkie drogi wyznaczają kształt czterech Dziedzińców:

• Ojczyzny (dla zgromadzeń religijno-patriotycznych)
• Ludu Bożego, ze stacjami Drogi Krzyżowej i płaskorzeźbami upamiętniającymi ważne bitwy w dziejach Polski i "Polską Drogę Krzyżową"
• Życia
• Chwały (czyli wspomniany amfiteatr).

Każda Droga dochodzi do samej świątyni i kończy się portalem. Do kościoła prowadzić mają monumentalne schody. Bryła świątyni to rotunda zwieńczona owalną kopułą. Została ona zaprojektowana jako jednoprzestrzenne wnętrze. W nawie głównej będzie 1500 miejsc siedzących i zostanie ona oddzielona od nawy bocznej filarami. Codzienne Msze święte będą odprawiane w kaplicy Najświętszej Maryi Panny. Nad wejściem głównym została zaprojektowana rozeta symbolizująca Opatrzność Bożą. Posadzka prezbiterium będzie nieco podniesiona, za ołtarzem zawiśnie ogromny krzyż na tle ażurowej konstrukcji.

Kaplice i ołtarze usytuowane będą tak, by umożliwić odwiedzającym Świątynię chronologiczne prześledzenie kolejnych najistotniejszych wydarzeń w historii Polski. Ołtarze utworzą historyczny trakt, który pozwoli spojrzeć na dzieje Polski w perspektywie działania Opatrzności Bożej. Cztery kaplice, rozmieszczone na planie kwadratu, to:

• Kaplica Chrztu przypominająca o początkach chrześcijaństwa na ziemiach polskich – o Chrzcie Polski i Zjeździe Gnieźnieńskim oraz dwóch pierwszych centrach chrześcijaństwa: Gnieźnie i Poznaniu;
• Kaplica Maryjna upamiętniająca Śluby Jasnogórskie króla Jana Kazimierza jako przyrzeczenie obrony wiary i szerzenia kultu Matki Bożej;
• Kaplica Cierpienia i Pojednania, symbolizująca cierpienia narodu polskiego w Katyniu i Auschwitz – będą w niej umieszczone konfesjonały oraz Najświętszy Sakrament;
• Kaplica Wolności upamiętniająca postacie Jana Pawła II i kard. Stefana Wyszyńskiego oraz ruch „Solidarności”. Ołtarz główny Świątyni znajdować się będzie między Kaplicą Maryjną a Kaplicą Cierpienia i Pojednania.

Pomiędzy kaplicami rozmieszczonych będzie dziesięć ołtarzy. Na lewo od wejścia do Świątyni Opatrzności – między Kaplicą Chrztu i Kaplicą Maryjną znajdą się:

• ołtarz św. Stanisława jako obrońcy praw człowieka, patrona społeczeństwa obywatelskiego;
• ołtarz Uniwersytetu Jagiellońskiego jako symbolu polskiej nauki;
• ołtarz Unii z Litwą symbolizujący ideę „państwa bez stosów”, współżycia różnych narodów w jednym państwie;
• ołtarz Grunwaldu i Soboru w Konstancji jako wspomnienie okresu walki w obronie wolności i tolerancji religijnej;
• ołtarz Polska Krajem Tolerancji – poświęcony specjalnie Pawłowi Włodkowicowi, obrońcy interesów Polski w sporze z Krzyżakami i uczestniku Soboru w Konstancji (1414-1418), na którym postawił tezę o możliwości pokojowego współistnienia państw chrześcijańskich i pogan.

Pozostałe pięć ołtarzy – na prawo od wejścia do Świątyni, między Kaplicą Wolności i Kaplicą Cierpienia i Pojednania – symbolizują nowsze dzieje walki o utrzymanie tożsamości religijnej i odzyskanie niepodległości. Są to:

• ołtarz Konstytucji 3 Maja upamiętniający okres określania fundamentów nowoczesnego państwa polskiego;
• ołtarz Powstań Narodowych, nawiązujący do okresu zaborów, w czasie których działali m.in. św. Brat Albert i św. Rafał Kalinowski;
• ołtarz Odzyskania Niepodległości ku pamięci m.in. Orląt Lwowskich i bojowników wojny polsko-bolszewickiej 1920 r.;
• ołtarz II Rzeczypospolitej z upamiętnieniem św. Faustyny Kowalskiej oraz

• ołtarz Powstania Warszawskiego.

Wykonanie kaplic i rzeźbionych w kamieniu ołtarzy zostanie powierzone wybitnym polskim artystom zaproszonym do współpracy. Zajmą się oni także przygotowaniem tradycyjnych prac artystycznych ilustrujących symbolikę akcentowaną przez kaplice i ołtarze.

Na terenie kondygnacji świątynnej pojawią się także m.in. ekrany ciekłokrystaliczne wyświetlające prezentacje multimedialne o historii Polski. Elementy te nie będą jednak przeszkadzały w spełnianiu przez Świątynię jej najważniejszej funkcji – miejsca kultu i sprawowania liturgii – gdyż będą oddzielone kolumnami. – Przy ołtarzach będzie można spokojnie przyklęknąć, wyciszyć się i pomodlić. Ekrany będą uruchamiane tylko w czasie, gdy nie będzie odprawiana msza święta.

W realizowanym projekcie Świątyni dużą rolę odgrywa światło przenikające do wnętrza Świątyni od kopuły aż po posadzkę kościoła. Światło przenika także do wewnątrz poprzez skośne filary zbiegające się centrycznie łącząc się z promieniami światła wpadającego przez świetlik, który otwiera kopułę na niebo. Projektując taką zasadę kompozycji autorzy projektu starali się poprzez światło wyrazić oddziaływanie czuwającej nad nami Bożej Opatrzności.

Kontrowersje

W 2004 roku senatorowie SLD wraz z Ryszardem Jarzembowskim jako pomysłodawcą chcieli wesprzeć budowę Świątyni Opatrzności Bożej kwotą 20 mln złotych, przeniesioną z już ustalonego budżetu IPN. Ówczesny pomysł potępili m.in. poseł PiS Ludwik Dorn, SLD Marek Dyduch, arcybiskup Tadeusz Gocłowski i Leon Kieres, szef IPN. W 2006 roku Sejm zapisał w budżecie państwa kwotę 20 mln zł na dofinansowanie ochrony dziedzictwa narodowego, w tym budowy Świątyni Opatrzności Bożej. Warunkiem otrzymania pieniędzy było powstanie przy Świątyni instytucji kultury (m.in. muzeum Jana Pawła II). Ostatecznie jednak Świątynia nie otrzymała wspomnianej kwoty. Zapis o dofinansowaniu projektu – tym razem kwotą 40 mln zł – znalazł się ponownie w budżecie państwa na rok 2007, jednak z przyczyn prawno-proceduralnych fundusz ten nie został wykorzystany.

Inicjatywy te były ostro krytykowane przez posłów SLD, którzy zarzucili pomysłodawcom łamanie wynikającej z Konstytucji zasady świeckości państwa. Posłowie, którzy głosowali za dotacją odpowiadali, że pieniądze te są przeznaczone na muzeum Jana Pawła II, które ma powstać w świątyni, a to oznacza dotację na rzecz kultury. Z drugiej strony głos w sprawie zabrał prymas Józef Glemp, nazywając przepis, który nie pozwala państwu wspomóc budowy Świątyni dziwnym.

Pomysł spotkał się również z krytyką niektórych wiernych, oskarżających Kościół o wydawanie publicznych pieniędzy w zupełnie niepotrzebnym celu, gdyż w Warszawie jest już duża liczba świątyń. Fakt bardzo dużego kosztu budowy zwrócił również uwagę tych, którzy zarzucali Kościołowi megalomanię, podobnie jak to było w przypadku bazyliki licheńskiej.

Zobacz też

• Opatrzność Boża
• Świątynia Jerozolimska
• Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Kownie
• Centrum Myśli Jana Pawła II
• Panteon Wielkich Polaków

Bibliografia

1. Marta Jankowska: Świątynia Opatrzności ku czci Kontytucji 3 Maja. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 1991.brak strony w książce
2. Irena Grzesiuk-Olszewska: Świątynia Opatrzności i dzielnica Piłsudskiego: konkursy w latach 1929 – 1939. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 1993.brak strony w książce
3. Marek Ostrowski (red.): Świątynia Opatrzności w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: "oznaczenie", "opublikowany", "praca" oraz "format".brak strony w książce

Linki zewnętrzne

• Strona Parafii Bożej Opatrzności
• Strona Centrum Opatrzności Bożej
• Uchwała Sejmu RP w sprawie budowy w Warszawie Świątyni Opatrzności Bożej
• Historia idei budowy Świątyni Opatrzności wg czasopisma wolnomularskiego Ars Regia
• Finansowanie Świątyni Opatrzności Bożej a Konstytucja – Strona krytyczna
• Opatrzność i rezerwa. Świątynia w Wilanowie a budżet państwa. Tygodnik Powszechny
• Muzeum Jana Pawła II i Kardynała Wyszyńskiego
• Kamera na żywo pokazująca Świątynię Opatrzności oraz okolicę