Architektura Katowic: Różnice pomiędzy wersjami

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Śródmieście Katowic: ten "mały Paryż" to gruba przesada i jaskrawy przykład megalomanii. Nawet w przypadku Warszawy była to przesada.
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
Linia 197: Linia 197:
* '''Kościół Opatrzności Bożej na Zawodziu''', T. Łobos, 1929-30
* '''Kościół Opatrzności Bożej na Zawodziu''', T. Łobos, 1929-30
* '''Kolonia robotnicza na Załężu''', proj. J. Krzemiński (1927)
* '''Kolonia robotnicza na Załężu''', proj. J. Krzemiński (1927)
* '''[[Zamek Prittwitz]]''' w Szopienicach przy ul. Krakowskiej
* '''[[Pałacyk Prittwitz]]''' w Szopienicach przy ul. Krakowskiej


== Architektura późnego modernizmu (1945-1979) ==
== Architektura późnego modernizmu (1945-1979) ==

Wersja z 12:02, 18 lip 2011

Architektoniczna mapa Śródmieścia Katowic

Architektura Katowic jest głównie tworem współczesnym rozwoju przemysłowego cechującego ostatnie 160 lat, nie licząc pewnych elementów pierwotnie wiejskich, które mogą być starsze.

Katowice należą obok Łodzi i Gdyni do nielicznej grupy dużych miast Polski, których centra nie wywodzą się ze średniowiecznego miasta lokacyjnego. Style takie jak gotyk, renesans czy barok nie są zatem w ogóle reprezentowane. Układ urbanistyczny miasta powstał na skutek rozbudowy i połączenia poszczególnych wsi i osiedli rolniczych w czasie gwałtownego rozwoju w XIX i XX wieku.

Centrum miasta zostało ukształtowane w II połowie XIX wieku, i jego kształt determinowała istniejąca od południa linia kolejowa, a od północy stary folwark na terenie Kuźni Boguckiej, stawy oraz droga w kierunku Mysłowic (dzisiejsza ul. Warszawska)[1]. Inicjatorem osiowego planu zagospodarowania przestrzennego był Friedrich Wilhelm Grundman.

Miasto posiada również "najnowocześniejszą starówkę" w Polsce; modernistyczne kwartały w południowej części śródmieścia, zawierają jedne z najlepszych przykładów międzywojennego funkcjonalizmu.

Architektura historyczna w Katowicach

Śródmieście Katowic

Rozwój dzisiejszego śródmieścia Katowic z dawnej wsi rozpoczął się w połowie XIX wieku, po budowie kolei w 1846 jednak dynamizmu nabrał po wojnie krymskiej i zmianie relacji międzynarodowych w pobliżu miasta. Według pierwszego planu regulacyjnego stworzonego przez Nottenbohna w 1856 powstały wzdłuż osi łączącej dzisiejszą ul. Warszawską, Rynek, ul. 3 Maja i plac Wolności kamienice mieszczańskie w stylu neorenesansu włoskiego lub neoklasycystycznym mające zazwyczaj jedynie dwie kondygnacje (Rynek 6, ul. Dworcowa 11, ul. Warszawska 10). W pewnym oddaleniu powstawały wille[2] należące do burżuazji (najokazalsza była nie istniejąca willa Grundmanna przy ul. Warszawskiej). Drugi etap zabudowy śródmieścia nastąpił po wyraźnym ożywieniu gospodarczym jakie miało miejsce około roku 1880 roku, gdy zaczęto zabudowywać tereny w kierunku ul. A. Mickiewicza, Piastowskiej, Stanisława Moniuszki, a także przebudowano większość budynków wzniesionych wcześniej nadbudowując je do czterech lub pięciu kondygnacji. Powstały wtedy pierwsze typowe kamienice czynszowe. W epoce późnego historyzmu większość obiektów powstawała w stylu eklektycznym z zastosowaniem elementów neorenesansowych i neobarokowych (dość rzadko neogotyckich stosowanych częściej w budynkach publicznych), a w początku XX wieku – także z elementami dekoracji secesyjnej (np. 3 Maja 40, Mickiewicza 14, Kościuszki 23). Budynki w tym okresie często były także licowane cegłą (żółtą, czerwoną, białą). Najbardziej nieszablonowe kamienice z tego etapu rozwoju śródmieścia powstały po 1910 roku gdy zmniejszono dekoracyjność fasad, a bryły stały się asymetryczne.

Z końcem XIX wieku Katowice z niewielkiej wioski rozwinęło się w zaledwie ćwierć wieku w ważne górnośląskie miasto[3]. Wyspiański 12 lipca 1898 roku pisał na kartce do Lucjana Rydla: "Zwiedzam więc Katowice. Jest to wielkie miasto malutkie..."[4].

Do zachowanych zabytków architektury dawnych Katowic (obecne Śródmieście) zaliczają się[5]:

Pozostałe dzielnice

Wiele zabytków zachowało się w peryferyjnych dzielnicach, czyli włączonych do Katowic miejscowościach:

Bogucice:

  • kościół św. Szczepana, neogotycki zbudowany w latach 1892–94
  • zabudowania kopalni Katowice z XIX wieku
  • zespół Domu Dziecka oraz klasztor sióstr św. Jadwigi (Dom Prowincjonalny) przy ul. Leopolda 1−3 z lat 1858−1931, reprezentujący styl historyzmu
  • zespół dawnego Konwentu Ojców Bonifratrów i Szpitala Miejskiego nr 1 (ul. ks. Leopolda Markiefki 85−87), wzniesiony w latach 1872−1874; szpital − w latach 1902−1903; obiekty zbudowano w stylu historyzmu

Brynów:

Dąbrówka Mała

Dąb

Giszowiec

Ligota-Panewniki

Janów-Nikiszowiec

Kostuchna

Szopienice

Wełnowiec

  • XIX-wieczna hala huty cynku (w 2005 splądrowana przez szabrowników ruina została wysadzona przez krakowską korporację, która nabyła teren)
  • sąd apelacyjny − dawniej siedziba zarządu koncernu Hohenlohego

Załęże

Zarzecze:

  • XIX-wieczna wiejska zabudowa[10]

Zawodzie

  • dawny ratusz gminy Zawodzie i Bogucice, zbudowany w 1912
  • zespół budynków szkoły i przedszkola, wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku (po 1890) w stylu neogotyckim (przy ul. Stanisława Staszica 2)

Architektura okresu międzywojennego (1922-1939)

Architektura modernistyczna z lat 1922-39
Przykład katowickich ogrodów zimowych z lat trzydziestych

Katowice, po przyłączeniu w 1922 do Polski, stały się stolicą nowego województwa śląskiego, w związku z czym władze musiały rozwiązać problem braku odpowiednich gmachów administracyjnych, a po kilku latach zapewnić także lokale mieszkalne dla szybko rosnącej liczby ludności. Te czynniki spowodowały bardzo dynamiczny rozwój zabudowy miejskiej, która ze względu na promowanie modernistycznej architektury przez władze wojewódzkie (w szczególności przez wojewodę Michała Grażyńskiego) miała od drugiej połowy lat 20. charakter wyłącznie nowoczesny. W związku z tym, miasto zostało zabudowane gmachami modernistycznymi w stopniu porównywalnym w Polsce jedynie z Gdynią i Warszawą.

W ówczesnej stolicy Górnego Śląska powstawały wtedy jedne z pierwszych w Europie (drapacze chmur) o konstrukcji stalowej (projektu prof. Stefana Bryły), modernistyczne wille będące kontynuacją najlepszych koncepcji modernistycznych czy luksusowe kamienice z charakterystycznymi "ogrodami zimowymi". Budowane wówczas obiekty wyróżniała wysoka jakość projektu i wykonania. Miasto rozwijało się po południowej stronie torów kolejowych gdzie powstały monumentalne gmachy administracyjne (np. Sejm Śląski, Urzędy Niezespolone) i luksusowe kamienice (ul. PCK, Skłodowskiej). Rozwój architektoniczny w tym okresie można podzielić na dwie fazy, w których pierwsza odwoływała się jeszcze do dawnej tradycji, natomiast w drugiej fazie zaczęto wznosić liczne nowoczesne budynki funkcjonalistyczne o nowoczesnej konstrukcji, dużych powierzchniach przeszkleń, pozbawione jakichkolwiek ornamentów i odwołujące się swoją bryłą do "stylu okrętowego". Ilość i jakość tych realizacji sprawia, że Katowice posiadają wyróżniającą się ilość nowoczesnej zabudowy modernistycznej z okresu międzywojennego, jako powstała w tym czasie w Polsce.

Katowiccy architekci lat międzywojennych: Tadusz Michejda, Karol Schayer, Zbigniew Rzepecki, Lucjan Sikorski, Tadeusz Kozłowski, Leon Dietz d'Arma, Zygmunt Łoboda,

ZHSZ, Sanepid ul. Raciborska
Kościół garnizonowy

Najważniejsze międzywojenne obiekty modernistyczne w Katowicach:

Śródmieście

Gmach Urzędów Niezespolonych w Katowicach

Pozostałe dzielnice

  • Ratusz w Katowicach Janowie (szpital nr 4), arch. Tadeusz Michejda (1930)
  • Willa Ryszarda Holleka, Katowice Ligota, arch. H. Firla (1939)
  • Willa dr. Bolesława Mroczkowskiego, Katowice Ligota, arch. Lucjan Sikorski (1937)
  • Willa dr. Włodzimierza Kowala (arch. Kazimierz Sołtykowski 1937) - modernistyczny budynek jednorodzinny wybudowany w latach międzywojennych w Katowicach Ligocie.
  • Willa przy ulicy Mazowieckiej 11, Katowice Ligota, arch. Glaesel (1937)
  • Willa Antoniego Pająka, Katowice Ligota, (1936)
  • Kościół Opatrzności Bożej na Zawodziu, T. Łobos, 1929-30
  • Kolonia robotnicza na Załężu, proj. J. Krzemiński (1927)
  • Pałacyk Prittwitz w Szopienicach przy ul. Krakowskiej

Architektura późnego modernizmu (1945-1979)

Katowice, Spodek
Budynek Okręgowej Rady Związków Zawodowych (obecnie: Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego).

Po II wojnie światowej w planowaniu urbanistycznym Katowic położono nacisk na złagodzenie dzielącego działania przebiegającej przez centrum miasta w kierunku równoleżnikowym linii kolejowej. W opracowanym w 1947 przez Juliana Duchowicza i Mariana Śramkiewicza planie rozwoju miasta zaproponowano poszerzenie Rynku w kierunku południowym, w miejsce zniszczonego w 1945 r. kwartału zabudowy. Dalsze projekty przewidywały jednak rozwój centrum na północ, a w miejscu kilkunastu kamienic wzdłuż al. W. Korfantego wzniesiono nowe obiekty biurowe i usługowe. Nowo założone biuro architektoniczno-urbanistyczne Miastoprojekt Katowice, zatrudniało głównie absolwentów Politechniki Krakowskiej, interesujących się rozwojem architektury w krajach zachodnich. W rezultacie powstał w centrum Katowic na przełomie lat 60. i 70. ciekawy i zróżnicowany zespół urbanistyczny, reprezentujący formy stylu międzynarodowego, częściowo do dziś awangardowe. Ze względu jednak na słabą jakość detali i materiałów budowlanych, a także brak odpowiedniej konserwacji (w tym czyszczenia elewacji) oraz nieskoordynowane umieszczanie na budynkach tablic reklamowych i wymianę elementów obecna ich forma jest znacznie zniekształcona.

Najważniejsze obiekty późno-modernistyczne w Katowicach:

Architektura postmodernizmu i współczesna

Katowice, Biblioteka Śląska
ING Bank Śląski
Katowice Business Point

Postmodernizm w architekturze pojawił się w Katowicach, jak i w całej Polsce, z opóźnieniem, w latach 90. Wiele obiektów poprzemysłowych przekształcanych jest w centra handlowe lub rozrywkowe z zachowaniem części dawnych murów. Kreuje się specyficzną atmosferę, tworząc zamierzone kontrasty materiałowe i stylistyczne, łącząc oznaki nowoczesności z tradycyjnym górnośląskim krajobrazem architektonicznym.

W późnych latach 90. w Katowicach pojawiają się realizacje światowych kolosów architektonicznych jak np. Bank Śląski zaprojektowany przez australijski Denton Corker Marshall Architecture and Urban Design.

Najważniejsze obiekty postmodernistyczne w Katowicach:

Najważniejsze obiekty współczesne w Katowicach:

Architektura przemysłowa

Cały Górnośląski Okręg Przemysłowy, a w szczególności Katowice, to skarbnica zabytkowej architektury przemysłowej.

Najważniejsze obiekty zabytkowe architektury przemysłowej w Katowicach:

Zobacz też

Szablon:Portal

Wysokie budynki w Katowicach
  1. ↑ Lech Szaraniec, Górny Śląsk - Przewodnik, wyd. Muza, Warszawa 1997, ISBN 83-7079-875-6, str. 55.
  2. ↑ Lech Szaraniec, Górny Śląsk - Przewodnik, wyd. Muza, Warszawa 1997, ISBN 83-7079-875-6, str. 65, 66, 67.
  3. ↑ Wydawnictwo Muzeum Śląskiego: Lech Szaraniec "Katowice w dawnej i współczesnej fotografii. [dostęp 7 sierpnia 2008].
  4. ↑ Danuta Lubina-Cipińska: Historię tej sceny, budowali wybitni twórcy. [dostęp 7 sierpnia 2008].
  5. ↑ Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach: Rejestr zabytków w Katowicach. [dostęp 18 sierpnia 2010]. (pol.).
  6. ↑ Katowice. W 137. rocznicę uzyskania praw miejskich, red. Antoni Barciak, Instytut Górnośląski, Urząd Miasta Katowice, Muzeum Historii Katowic, Katowice 2003, ISBN 83-86053-46-1, str. 141-166.
  7. ↑ Urząd Miasta Katowice: Wykaz obiektów chronionych poprzez wpis do rejestru zabytków. [dostęp 18 sierpnia 2010]. (pol.).
  8. ↑ Lech Szaraniec, Górny Śląsk - Przewodnik, wyd. Muza, Warszawa 1997, ISBN 83-7079-875-6, str. 56.
  9. ↑ a b Urząd Miasta Katowice: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego południowych dzielnic miasta Katowice. www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-05-30]. (pol.).
  10. ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego południowych dzielnic miasta Katowice. www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-05-30]. (pol.).

Bibliografia

Szablon:Bibliografia start

  • Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010. ISBN 978-83-7729-021-7.

Szablon:Bibliografia stop

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Architektura_Katowic&oldid=27299863”