Franciszek Ksawery Branicki

Franciszek Ksawery Branicki

Rodzina	Braniccy herbu Korczak
Data i miejsce urodzenia	ok. 1730 Barwałd Górny
Data i miejsce śmierci	1819 Biała Cerkiew
Ojciec	Piotr Branicki
Matka	Melania Teresa Szembek
Dzieci	Katarzyna Branicka Aleksander Branicki Władysław Grzegorz Branicki Zofia Branicka Elżbieta Branicka
Odznaczenia

{{Szlachcic infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | opis herbu = | grafika = | dynastia = | commons = | żona = | imię oryginalne = | faksymile = | herb = | mąż = | opis grafiki = | rodzeństwo = | wszystkie imiona = | tytuł = | opis faksymile = Nieznane pola: "galeria_commons", "zdjęcie herbu", "zdjęcie", "opis zdjęcia", "malzonka" oraz "nazwa herbu".

Franciszek Ksawery Branicki herbu Korczak (ur. ok. 1730 w Barwałdzie, zm. 1819 w Białej Cerkwii) – starosta halicki 1765. Przeciwnik reform Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja, współtwórca konfederacji targowickiej, jego nazwisko stało się synonimem zdrajcy.

Generał-adiutant królewski, generał artylerii litewskiej w latach 1768-1773, hetman polny koronny w 1773-1774, hetman wielki koronny w latach 1774-1793, generał-lejtnant wojsk koronnych od 1764, podstoli koronny 1764-1766, łowczy wielki koronny 1766-1773, generał Imperium Rosyjskiego od 1795, poseł na sejm w 1752 i sejm konwokacyjny (1764), odznaczony Orderem Orła Białego (1765), rosyjskimi Orderem św. Aleksandra Newskiego i Orderem św. Andrzeja Powołańca (1774).

Biografia

Był synem Piotra, chorążego halickiego i Walerii z Szembeków, kasztelanki oświęcimskiej. Karierę zaczynał jako żołnierz w wojnie siedmioletniej w wojsku rosyjskim, następnie francuskim. Odznaczył się między innymi pod Sarbinowem (Zorndorf) w 1758 r. dowodząc szwadronem rosyjskiej kawalerii. Za zasługi w wojsku francuskim Ludwik XV uhonorował go tytułem hrabiowskim (w Polsce do zaborów tytuł nieuznawany). W 1765 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława.

Był posłem na sejm 1762 roku. W 1764 roku podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1766 roku, w wyniku pojedynku na pistolety ze słynnym Casanową, przebywającym wówczas w Polsce, został ciężko zraniony w brzuch.

Był członkiem konfederacji radomskiej 1767 roku. W 1767 roku jako poseł na Sejm Repninowski z ziemi sochaczewskiej, wszedł w skład delegacji, wyłonionej pod naciskiem posła rosyjskiego Nikołaja Repnina, powołanej w celu określenia ustroju Rzeczypospolitej.

Jako regimentarz, na czele wiernych Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu wojsk koronnych pomagał w latach 1768-1772 tłumić konfederację barską. 19 czerwca 1768 wraz z wojskami rosyjskimi zdobył Bar.

W 1770 wobec kryzysu w stosunkach z Rosją, Stanisław August Poniatowski mianował go swym posłem w Rosji, bez porozumienia z Czartoryskimi. 18 stycznia 1771 roku Branicki dotarł do Petersburga. Stamtąd ostrzegł króla Stanisława, że jeśli misja rosyjska w Warszawie i jej szef Kasper von Saldern nie porozumieją się z Polakami, nastąpi rozbiór, i tak też się stało. W 1772 udał się z misją dyplomatyczną do Paryża. Za te zasługi Stanisław August Poniatowski nadał mu starostwo białocerkiewskie i mianował hetmanem wielkim koronnym. Na Sejmie Rozbiorowym 1773-1775 został członkiem Komisji Rozdawniczej Koronnej, ustanowionej dla likwidacji majątku skasowanego w Rzeczypospolitej zakonu jezuitów.

Na sejmie 1778 roku został konsyliarzem Rady Nieustającej.

Przeciwnik reform Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja, współtwórca konfederacji targowickiej. Figurował na liście posłów i senatorów posła rosyjskiego Jakowa Bułhakowa w 1792 roku, która zawierała zestawienie osób, na które Rosjanie mogą liczyć przy rekonfederacji i obaleniu dzieła 3 maja. Przez całą swoją karierę jeden z przywódców patriotycznego stronnictwa prorosyjskiego. Konserwatysta, stojący murem za biskupem Sołtykiem oraz chcący utrzymać dawne przywileje hetmańskie. Zdecydowany kontrrewolucjonista. Nie podpisał żadnego z traktatów rozbiorowych. Był konsyliarzem konfederacji generalnej koronnej w konfederacji targowickiej. Ze względu na swoją prorosyjskość z biegiem XIX wieku stał się synonimem zdrajcy tak jak i inni przywódcy Targowicy.

Franciszek Ksawery Branicki piastował godność wielkiego łowczego koronnego, a także hetmana polnego i wielkiego hetmana koronnego. Dowodził jako generał artylerią litewską. Z buławy wielkiej koronnej zrezygnował 13 sierpnia 1793 roku. Był także generałem wojsk rosyjskich. Jako właściciel ogromnych dóbr na Ukrainie był jednym z najpotężniejszych magnatów polskich. Rezydował w Białej Cerkwi pod Kijowem, gdzie spędził ostatnie lata życia, porzuciwszy służbę państwową i wojskową.

W czasie insurekcji kościuszkowskiej Sąd Najwyższy Kryminalny skazał go na karę śmierci przez powieszenie, wieczną infamię, konfiskatę majątków i utratę wszystkich urzędów. Wobec nieobecności skazanego, wyrok wykonano in effigie 29 września 1794. Jego portret, wieszany na szubienicy, przedstawił nieznany nam dzisiaj malarz na obrazie pt. „Wieszanie targowiczan in effigie” obok oczekujących egzekucji portretów Szczęsnego Potockiego i hetmana Seweryna Rzewuskiego, których również nie udało się pojmać i skazać za zdradę ojczyzny.

W młodości awanturnik, który w 1766 pojedynkował się z Casanovą w Warszawie z powodu włoskiej tancerki, Cassaci. Żonaty (1781) z Aleksandrą Engelhardówną, siostrzenicą Grigorija Potiomkina, ulubienicą i domniemaną córką naturalną carycy Katarzyny, posiadał z nią pięcioro dzieci: córki Katarzynę, Elżbietę i Zofię oraz synów Władysława i Aleksandra.

Widmo Branickiego jako symbol zdrady narodowej i pychy magnackiej pojawia się w dramacie Wesele Stanisława Wyspiańskiego.

Bibliografia

• Historia Dyplomacji Polskiej – tom II 1572-1795, PWN, Warszawa 1981, s. 541.
• Marek Ruszczyc, Dzieje rodu i fortuny Branickich, Warszawa 1991.
• Roman Kaleta, Oświeceni i sentymentalni, Wrocław 1971.

{{Kontrola autorytatywna}} Nieznane pola: "VIAF".