Język białoruski: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne
Linia 62: Linia 62:
Zmiany na lepsze zaszły dopiero w końcowym okresie [[pieriestrojka|pierejstrojki]]. W [[1991]] roku weszła nowa ustawa o językach na Białorusi. Język białoruski został jedynym językiem państwowym. Jednak ta norma prawna uległa zmianie w 1995 wskutek polityki elit rządzących na Białorusi od 1994 roku. Obecnie język białoruski jest powoli zastępowany [[język rosyjski|językiem rosyjskim]] (chociaż formalnie na Białorusi obowiązują dwa języki). Język białoruski jest także używany w [[Polska|Polsce]] (na [[Podlasie|Podlasiu]]) i wśród emigrantów białoruskich w [[Kanada|Kanadzie]]. Znaczna część białoruskiego społeczeństwa w codziennych kontaktach posługuje się tzw. [[trasianka|trasianką]] ([[Języki kreolskie|kreolem]] języka rosyjskiego i białoruskiego). W trasiance dominuje rosyjska leksyka. Fonetycznie jest bliższa białoruskiemu. Ilość cech białoruskich czy rosyjskich jest sprawą indywidualną każdego użytkownika, gdyż nie posiada ona żadnych norm.
Zmiany na lepsze zaszły dopiero w końcowym okresie [[pieriestrojka|pierejstrojki]]. W [[1991]] roku weszła nowa ustawa o językach na Białorusi. Język białoruski został jedynym językiem państwowym. Jednak ta norma prawna uległa zmianie w 1995 wskutek polityki elit rządzących na Białorusi od 1994 roku. Obecnie język białoruski jest powoli zastępowany [[język rosyjski|językiem rosyjskim]] (chociaż formalnie na Białorusi obowiązują dwa języki). Język białoruski jest także używany w [[Polska|Polsce]] (na [[Podlasie|Podlasiu]]) i wśród emigrantów białoruskich w [[Kanada|Kanadzie]]. Znaczna część białoruskiego społeczeństwa w codziennych kontaktach posługuje się tzw. [[trasianka|trasianką]] ([[Języki kreolskie|kreolem]] języka rosyjskiego i białoruskiego). W trasiance dominuje rosyjska leksyka. Fonetycznie jest bliższa białoruskiemu. Ilość cech białoruskich czy rosyjskich jest sprawą indywidualną każdego użytkownika, gdyż nie posiada ona żadnych norm.


Do rozwoju współczesnego języka literackiego przyczynili się polscy pisarze XVIII-wieczni K. Maroszewski, M. Korycki, w XIX wieku - J. Czeczot, W. Syrokomla, F. Dunin-Marcinkiewicz, F. Bohuszewicz i inni. Nad opracowaniem norm nowożytnego języka literackiego pracował [[Bronisław Taraszkiewicz]]. W 1918 r. wydał pierwszą gramatykę nowoczesnego języka białoruskiego. Język starobiałoruski w XIX w. (po upadku powstania styczniowego) zaczęto zapisywać w [[alfabet łaciński|alfabecie łacińskim]], ze względu na zakaz drukowania w języku starobiałoruskim. Dopiero później zastąpiony został [[cyrylica|cyrylicą]] (dyskusja na łamach gazety "Naša niva" w 1916 roku). Język starobiałoruski był zapisywany także przy pomocy pisma arabskiego (tzw. [[al-kitaby]]) przez Tatarów litewskich. Zostali oni osiedleni na terenach Podlasia w celu ochrony ziem granicznych przed najazdami Krzyżaków.
Do rozwoju współczesnego języka literackiego przyczynili się polscy pisarze XVIII-wieczni K. Maroszewski, M. Korycki, w XIX wieku - J. Czeczot, W. Syrokomla, F. Dunin-Marcinkiewicz, F. Bohuszewicz i inni. Nad opracowaniem norm nowożytnego języka literackiego pracował [[Bronisław Taraszkiewicz]], który w 1918 r. wydał pierwszą gramatykę nowoczesnego języka białoruskiego określanego jako [[Taraszkiewica]].
Język starobiałoruski w XIX w. (po upadku powstania styczniowego) zaczęto zapisywać w [[alfabet łaciński|alfabecie łacińskim]], ze względu na zakaz drukowania w języku starobiałoruskim. Dopiero później zastąpiony został [[cyrylica|cyrylicą]] (dyskusja na łamach gazety "Naša niva" w 1916 roku).
Język starobiałoruski był zapisywany także przy pomocy pisma arabskiego (tzw. [[al-kitaby]]) przez Tatarów litewskich, którzy zostali osiedleni na terenach Podlasia i Litwy w celu ochrony ziem granicznych przed najazdami Krzyżaków.


== Dialekty ==
== Dialekty ==

Wersja z 12:57, 13 cze 2016

Беларуская мова
Klasyfikacja genetyczna

{{{klasyfikacja}}}

Status oficjalny
Organ regulujący Instytut mowy i literatury NANB↗
Narodowa Akademia Nauk Białorusi
UNESCO 2 wrażliwy↗
Ethnologue 1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1 be
ISO 639-2 bel
ISO 639-3 bel
IETF be
Glottolog bela1254
Ethnologue bel
GOST 7.75–97 бел 090
WALS blr
SIL BEL
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku białoruskim
Słownik języka białoruskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Mapa etnograficzna przedstawiająca rozmieszczenie ludności i gwar białoruskich (1903, Karski)
Zasięg języka białoruskiego jako dialektu języka rosyjskiego, 1914
Ludność Rzeczypospolitej z językiem ojczystym białoruskim, według spisu powszechnego 1931 roku
Dialekty języka białoruskiego[1]

     Północno-wschodnie

     Południowo-zachodnie

     Gwary środkowobiałoruskie

     Poleskie (gwary zachodniopoleskie)

Linie

     Zasięg gwar białoruskich (1903, Karski)

     Wschodnia granica zasięgu rosyjskich gwar zachodnich (1967, Zachawara, Arłowa)

     Granica pomiędzy gwarami białoruskimi i ukraińskimi (1980, Biaŭzienka)

Gminy w województwie podlaskim, w których wprowadzono lub można wprowadzić język białoruski jako język pomocniczy (stan z 08.02.2010).

Język białoruski (biał. беларуская мова, biełaruskaja mowa) – należy do grupy języków wschodniosłowiańskich. Liczba osób posługujących się tym językiem wynosi około 9 milionów.

Język białoruski wyodrębnił się z języka ruskiego† w XIV wieku[2]. Białoruski język literacki powstał w XIX wieku, zaś literatura piękna w języku białoruskim rozwinęła się w XX wieku[2]; literatura białoruska nie jest tożsama z literaturą w języku ruskim†, z którego wyodrębnił się zarówno język białoruski, jak i język ukraiński[2].

Historia

Okresy w historii języka białoruskiego:

  1. Staroruski, ogólnoruski (X-XIV w.)
  2. Język ruski (XIV-XVIII w.)
    • formowanie języka ruskiego (XV w.)
    • złoty wiek, język państwowy w Wielkim Księstwie Litewskim (XVI w.)
    • stopniowy upadek (XVIII w.)
    • język ludowy (XVIII w.)
  3. Nowy (współczesny) język białoruski
    • formowanie (XIX w.)
    • rozwój języka (XX w.)

Formowanie się języka staroruskiego zaczęło się w XII wieku. W XIII wieku język ruski stał się językiem państwowym Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwsza drukowana książka w języku staroruskim - Psałterz - wydana została przez Franciszka Skarynę w 1517 roku. Skaryna, wydając w latach 1517-1519 księgi Starego Testamentu po starorusku, dokonał również drugiego na świecie tłumaczenia Biblii na język niekanoniczny[3]. W XVI wieku jedna z pierwszych kodyfikacji prawa w Europie - tzw. statuty litewskie (1522, 1566, 1588) - pisane były po starorusku. Język ruski był też językiem dyplomacji Wielkiego Księstwa Litewskiego, używanym w kontaktach z Rosją i Polską. Koniec XVI wieku - pojawienie się pierwszej gramatyki języka staroruskiego (1596 - L. Zizanija, 1619 - M. Smatrycki). Po zawarciu unii lubelskiej (1569) zaczęła się ekspansja języka polskiego na ziemie WKL. Wskutek tego w 1697 roku język ruski jako język urzędowy WKL zastąpiony został oficjalnie przez język polski.

Od XVIII wieku do połowy XIX wieku - to okres upadku języka ruskiego. Liczne wojny doprowadziły do zmniejszenia się ludności ruskiej w XVIII wieku, a w 1795 roku wskutek upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów ziemie ruskie włączono do Rosji. Język ruski był zakazany w Imperium Rosyjskim, a jego użytkownicy prześladowani[potrzebny przypis].

Odrodzenie i nowoczesne kształtowanie współczesnego języka białoruskiego nastąpiło dopiero w połowie XIX wieku dzięki twórczości polskich i białoruskich postaci życia literackiego: Jana Barszczewskiego, Władysława Syrokomli, Wincenta Dunina-Marcinkiewicza, Franciszka Bahuszewicza, Adama Hurynowicza i innych pisarzy i poetów. W roku 1918 uzyskał status języka państwowego Białoruskiej Republiki Ludowej, później Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Do lat 40. oprócz języka białoruskiego na Białorusi językami urzędowymi były również język rosyjski, jidysz i polski. Do rozwoju i dalszego kształtowania się języka literackiego przyczynili się wybitni poeci i pisarze białoruscy początku XX wieku Janka Kupała, Jakub Kołas, Maksim Bahdanovič, Maksim Harecki, Vacłaŭ Łastoŭski, Jazep Losik, Źmitrok Biadula, Kuźma Čorny i in.

Koniec lat 20. - lata 30. - okres represji stalinizmu. Zaczęła się ostra walka z tzw. "nacdemami" (nacjonał-demokratyzmem) na obszarze Białoruskiej SRR. Znaczna liczba inteligencji białoruskiej została zamordowana.

Podręcznik gramatyki autorstwa B. Taraszkiewicza

Zmiany na lepsze zaszły dopiero w końcowym okresie pierejstrojki. W 1991 roku weszła nowa ustawa o językach na Białorusi. Język białoruski został jedynym językiem państwowym. Jednak ta norma prawna uległa zmianie w 1995 wskutek polityki elit rządzących na Białorusi od 1994 roku. Obecnie język białoruski jest powoli zastępowany językiem rosyjskim (chociaż formalnie na Białorusi obowiązują dwa języki). Język białoruski jest także używany w Polsce (na Podlasiu) i wśród emigrantów białoruskich w Kanadzie. Znaczna część białoruskiego społeczeństwa w codziennych kontaktach posługuje się tzw. trasianką (kreolem języka rosyjskiego i białoruskiego). W trasiance dominuje rosyjska leksyka. Fonetycznie jest bliższa białoruskiemu. Ilość cech białoruskich czy rosyjskich jest sprawą indywidualną każdego użytkownika, gdyż nie posiada ona żadnych norm.

Do rozwoju współczesnego języka literackiego przyczynili się polscy pisarze XVIII-wieczni K. Maroszewski, M. Korycki, w XIX wieku - J. Czeczot, W. Syrokomla, F. Dunin-Marcinkiewicz, F. Bohuszewicz i inni. Nad opracowaniem norm nowożytnego języka literackiego pracował Bronisław Taraszkiewicz, który w 1918 r. wydał pierwszą gramatykę nowoczesnego języka białoruskiego określanego jako Taraszkiewica.

Język starobiałoruski w XIX w. (po upadku powstania styczniowego) zaczęto zapisywać w alfabecie łacińskim, ze względu na zakaz drukowania w języku starobiałoruskim. Dopiero później zastąpiony został cyrylicą (dyskusja na łamach gazety "Naša niva" w 1916 roku).

Język starobiałoruski był zapisywany także przy pomocy pisma arabskiego (tzw. al-kitaby) przez Tatarów litewskich, którzy zostali osiedleni na terenach Podlasia i Litwy w celu ochrony ziem granicznych przed najazdami Krzyżaków.

Dialekty

Wyróżnia się 2 dialekty:

  • północno-wschodnie
  • południowo-zachodnie

Pomiędzy nimi znajduje się pasmo dialektów przejściowych.

Język białoruski w Polsce

Zgodnie z ustawą z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym[4], język białoruski został wprowadzony jako język pomocniczy w 5 gminach województwa podlaskiego, kolejno w:

Ponadto w 2015 roku było 26 aktywnych tłumaczy przysięgłych języka białoruskiego[5].

Alfabet

Do zapisu języka białoruskiego stosowano dwa alfabety: cyrylicę lub alfabet łaciński - tzw. łacinkę białoruską. Ciekawostką jest, że Tatarzy żyjący na Białorusi stosowali do zapisu tego języka specjalną białoruską odmianę alfabetu arabskiego. Obecnie język ten zapisywany jest niemal wyłącznie za pomocą cyrylicy.

Alfabet białoruski
Litera Wymowa
А   а a
Б   б b
В   в w
Г   г dźwięczne h; w niektórych wyrazach pochodzenia obcego g
Д   д d (zawsze twarde)
Е   е na początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie je; po spółgłosce e + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (ie)
Ё   ё na początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie jo; po spółgłosce o + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (io)
Ж   ж ż (głoska stwardniała)
З   з z; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy z a ź
І   і i; po miękkim znaku i po apostrofie ji
Й   й j
К   к k
Л   л sceniczne ł; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), jak polskie miękkie l
М   м m
Н   н n; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), jak ń
О   о o
П   п p
Р   р r (głoska stwardniała)
С   с s; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy s a ś
Т   т t (zawsze twarde)
У   у u
Ў   ў ł
Ф   ф f
Х   х ch
Ц   ц c; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy c a ć
Ч   ч cz (głoska stwardniała)
Ш   ш sz (głoska stwardniała)
Ы   ы y
Ь   ь zmiękcza poprzedzającą go spółgłoskę
Э   э e
Ю   ю na początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie ju; po spółgłosce u + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (iu)
Я   я na początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie ja; po spółgłosce a + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (ia)
’ pomijany w czytaniu
Dwuznaki
Дз   дз dz; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy dz a dź
Дж   дж dż (głoska stwardniała)

Akanie jest uwzględnione w pisowni, np. карова (karowa - krowa), Лукашэнка (Łukaszenka).

Transkrypcja

Odpowiedniki liter przy transkrypcji są podane w poniższej tabelce. Litery, przy których istnieją dodatkowe reguły, oznaczone są gwiazdką.

Transkrypcja języka białoruskiego
Litera Transkrypcja
А   а a
Б   б b
В   в w
Г   г h
Д   д d
Е   е je, ie, e *
Ё   ё jo, io, o *
Ж   ж ż
З   з z
І   і i
Й   й j
К   к k
Л   л ł, l *
М   м m
Н   н n
О   о o
П   п p
Р   р r
С   с s
Т   т t
У   у u
Ў   ў ŭ*
Ф   ф f
Х   х ch
Ц   ц c
Ч   ч cz
Ш   ш sz
Ы   ы y
Ь   ь pomija się, ‘ *
Э   э e
Ю   ю ju, iu, u *
Я   я ja, ia, a *
’ pomija się

Literę л oddaje się

  • przez l przed ь, і, е, я, ё, ю, ль, лі, ле, ля, лё, лю np. зелле - zielle, пяклі - piakli;
  • przez ł w innych sytuacjach, np. гарэлка - harełka.

Litery е, ë, ю, я oddaje się

  • przez je, jo, ju, ja na początku wyrazów, po samogłoskach oraz ь i ', np. ем - jem, сям'ёю - siamjoju;
  • przez e, o, u, a po л np. сьлёз - śloz;
  • przez ie, io, iu, ia po innych spółgłoskach, np. цёпла - ciopła.

Literę Ў oddaje się przez ŭ dla potrzeb bibliotecznych, a przez u dla potrzeb wydawniczych, np. слоўнік - słoŭnik/słounik, воўк - woŭk/wouk.

Literę ь

  • pomija się po л, np. соль - sol;
  • oddaje się przez znak zmiękczenia (´, nie apostrof ') w innych sytuacjach, np. дзень - dzień, ехаць - jechać.

Charakterystyczne cechy

  • Akcentowane samogłoski o, y oraz e, i w wyrazach rodzimych otrzymują spółgłoskę protetyczną в w nagłosie lub na początku zgłoski, np. вoбpaз, вyж, вocпa, нaвyкa, нaвoддaль
  • Nagłosowe e otrzymuję w białoruskim protetyczne г, np.: гэты, zaś i protezę й, np.: іскра (czyt. j'iskra), iгpaны (j'ihrany).
  • Występuje opozycja między bezdźwięcznym х i dźwięcznym, szczelinowym г (jak w wyrazie Bohdan).
  • Występowanie alternacji л vs. ў, np. дaў - дaлa, yзяў - yзялa, zob. wałczenie
  • Występowanie alternacji в vs. ў przed spółgłoskami np. галава - галоўка, размаўляць
  • Spółgłoski ч, ж, ш, дж, р, д, т są zawsze twarde
  • Zanik grupy дл np. еў (jadł), пайшоў (poszedł) (cecha wspólna wszystkich języków wschodnio- i południowosłowiańskich). Wyjątek stanowią zapożyczenia z języka polskiego np. ядловец
  • Dziekanie i ciekanie czyli wymowa miekkiego дз' zamiast miękkiego д' (сад - у садзе, дзень, вада - аб вадзе), i miękkiego ц' zamiast miękkiego т' (дакумент - аб дакуменце, цвёрды)
  • Występowanie długich spółgłosek л, н, дз, с, ш, ж, ч, ц (np. цвіллю, пытанне, разводззе, рознагалоссе, мышшу, збожжа, ноччу, смецце) w pozycji między samogłoskami
  • Akanie i jakanie
  • Akcent swobodny i ruchomy np. горад - гарады, дом - дамы
  • Dwie koniugacje - I, II. Istnieje także kilka czasowników o odmianie mieszanej np.: бегчы, есці, даць.
  • Czasowniki I koniugacji w 3.os. liczby pojedynczej czasu teraźniejszego nie mają końcowego t: ён(яна) чытае, ён(яна) піша (w odróżnieniu od rosyjskiego).
  • Brak n w nagłosie form przypadków zależnych zaimka 3.os.: з ім, з ёй(ёю), аб ім, аб ёй.
  • Przymiotniki, liczebniki porządkowe, imiesłowy przymiotnikowe rodzaju męskiego, w odróżnieniu od rosyjskiego i ukraińskiego, nie mają w końcówce mianownika spółgłoski -j. np.: вясёлы, вялікі, першы, дзевяты, напісаны.
  • 3 deklinacje:
    • I - rzeczowniki rodzaju męskiego i nijakiego (zakończone na -а, -е, -о, -ё) np.: герой, мастак, воблака, сэрца, поле, жніво, жыццё.
    • II - rzeczowniki rodzaju żeńskiego i zakończone na -а, -я np.: казка, мяжа, просьба.
    • III - rzeczowniki rodzaju żeńskiego z miękka spółgłoskową końcówką, z zakończeniem na spółgłoski syczące, na р i z zerową końcówką np.: баль, рунь, мясцовасць, сувязь, ноч, мыш.
    • Istnieją też rzeczowniki o odmianie mieszanej. Zaliczają się do niej rzeczowniki:
      • rodzaju nijakiego zakończone na -мя (імя, племя, стрэмя)
      • rodzaju nijakiego oznaczające małe istoty np.: дзіця(ё), кураня(ё), шчаня(ё), птушаня(ё)
      • rodzaju męskiego zakończone na -ін (-ын), -анін (-янін), -а (-я) np.: грамадзянін, селянін, мужчына, дзядзька.
      • rzeczowniki pejoratywne, oznaczające osoby płci męskiej np.: злюка, гарэза, непаседа Te same rzeczowniki, oznaczające osoby płci żeńskiej, odmieniają się według II deklinacji. Por. D - непаседы (r. m. i ż), C - непаседу (r.m.), - непаседзе(r.ż); N - непаседам (r.m.), непаседай(r.ż.); Ms. - непаседу (r.m.), непседзе (r.ż.).
    • Istnieje grupa rzeczowników nieodmiennych. Są to słowa zapożyczone z języków obcych (z francuskiego, angielskiego itd.).

Gramatyka

Deklinacja rzeczowników

W nawiasach, przy poszczególnych przykładach, wyrazy napisane są bardzo rzadko stosowaną nieoficjalną białoruską łacinką.

Rodzaj męski l. poj.
Przypadek I -г, -к, -х II -ж, -р, -ц, -ч, -ш III ~ь, ~й IV pozostałe litery
Mianownik ø ø ь, й ø
Dopełniacz а а я а
Celownik у ы ю у
Biernik ø ø ь, й ø
Narzędnik ом/ам" ом/ам" ём/ем" ом/ам"
Miejscownik у ы і е’

Objaśnienia

" pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie

' głoski т, д wymieniają się na ц, дз

Rodzaj męski l. poj. - przykłady
Przypadek I -г, -к, -х II -ж, -р, -ц, -ч, -ш III ~ь, ~й IV pozostałe litery
Mianownik пірог (piroh) двор (dvor) пень (pień), ручай (ručaj) стол (stoł)
Dopełniacz пірaга (piraha) двара (dvara) пня (pnia), ручая (ručaja) стала (stała)
Celownik пірaгу (pirahu) двары (dvary) пню (pniu), ручаю (ručaju) сталу (stały)
Biernik пірог (piroh) двор (dvor) пень (pień), ручай (ručaj) стол (stoł)
Narzędnik пірaгом (pirahom) дваром (dvarom) пнём (pniom), ручаём (ručajom) сталом (stałom)
Miejscownik пірaгу (pirahu) двары (dvary) пні (pni), ручаі (ručai) стале (stale)
Rodzaj męski l. mn.
Przypadek I -г, -к, -х II -ж, -р, -ц, -ч, -ш III ~ь, ~й IV pozostałe litery
Mianownik і ы і ы
Dopełniacz оў/аў" оў/аў" ёў/яў" оў/аў"
Celownik ам ам ям ам
Biernik і ы і ы
Narzędnik амі амі ямі амі
Miejscownik ах ах ях ах

Objaśnienie

" pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie.

Rodzaj męski l. mn. - przykłady
Przypadek I -г, -к, -х II -ж, -р, -ц, -ч, -ш III ~ь, ~й IV pozostałe litery
Mianownik пірагі (pirahi) двары (dvary) пні (pni), ручаі (ručai) сталы (stały)
Dopełniacz пірaгоў (pirahoŭ) двароў (dvaroŭ) пнёў (pnioŭ), ручёў (ručajoŭ) сталоў (stałoŭ)
Celownik пірагам (piraham) дварам (dvaram) пням (pniam), ручаям (ručajam) сталам (stałam)
Biernik пірагі (pirahi) двары (dvary) пні (pni), ручаі (ručai) сталы (stały)
Narzędnik пірaгамі (pirahami) дварамі (dvarami) пнямі (pniami), ручаямі (ručajami) сталамі (stałami)
Miejscownik пірaгах (pirahach) дварах (dvarach) пнях (pniach), ручаях (ručajach) сталах (stałach)
Rodzaj żeński l. poj.
Przypadek I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) III ~я IV ~а (poprzedzone innymi literami) V ~ь VI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш
Mianownik а а я а ь ø
Dopełniacz і ы і ы і ы
Celownik е' ы і е. і ы
Biernik у у ю у ь ø
Narzędnik ой/ай” ой/ай” ёй/яй” ой/ай” ю”’ у”’
Miejscownik е' ы і е. і ы

Objaśnienia

' głoski г, х i к wymieniają się na з, с i ц

. głoski т, д wymieniają się na ц, дз

" pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie.

"' podwaja się ostatnią spółgłoskę

Rodzaj żeński l. poj. - przykłady
Przypadek I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) III ~я IV ~а (poprzedzone innymi literami) V ~ь VI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш
Mianownik нага (naha) мяжа (miaža) зямля (ziamla) сцяна (ściana) сувязь (suviaź) ноч (noč)
Dopełniacz нагі (nahi) мяжы (miažy) зямлі (ziamli) сцяны (ściany) сувязі (suviazi) ночы (nočy)
Celownik назе (nazie) мяжы (miažy) зямлі (ziamli) сцяне (ścianie) сувязі (suviazi) ночы (nočy)
Biernik нагу (nahu) мяжу (miažu) зямлю (ziamlu) сцяну (ścianu) сувязь (suviaź) ноч (noč)
Narzędnik нагой (nahoj) мяжой (miažoj) зямлёй (ziamloj) сцяной (ścianoj) сувяззю (suviaźziu) ноччу (nočču)
Miejscownik назе (nazie) мяжы (miažy) зямлі (ziamli) сцяне (ścianie) сувязі (suviazi) ночы (nočy)
Rodzaj żeński l. mn.
Przypadek I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) III ~я IV ~а (poprzedzone innymi literami) V ~ь VI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш
Mianownik і ы і ы і ы
Dopełniacz ø аў яў ø ей/яў" эй/аў"
Celownik ам/ах" ам ям ам ям ам
Biernik і ы і ы і ы
Narzędnik амі амі ямі амі ямі амі
Miejscownik ах ах ях ах ях ах

Objaśnienie

" pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie.

Rodzaj żeński l. mn. - przykłady
Przypadek I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) III ~я IV ~а (poprzedzone innymi literami) V ~ь VI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш
Mianownik ногі (nohi) межы (miežy) землі (ziemli) сцены (ścieny) сувязі (suviazi) ночы (nočy)
Dopełniacz ног (noh) межаў (miežaǔ) земляў (ziemlaǔ) сцен (ścien) сувязяў (suviaziaǔ) начэй (načej)
Celownik нагам (naham) межам (miežam) землям (ziemlam) сценам (ścienam) сувязям (suviaziam) начам (načam)
Biernik ногі (nohi) межы (miežy) землі (ziemli) сцены (ścieny) сувязі (suviazi) ночы (nočy)
Narzędnik нагамі (nahami) межамі (miežami) землямі (ziemlami) сценамі (ścienami) сувязямі (suviaziami) начамі (načami)
Miejscownik нагах (nahach) межах (miežach) землях (ziemlach) сценах (ścienach) сувязях (suviaziach) начах (načach)
Rodzaj nijaki l. poj.
Przypadek I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) III ~о (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) IV ~а (poprzedzone innymi literami) V ~о (poprzedzone innymi literami) VI ~е VII ~ё VIII ~мя IX ~я
Mianownik а а о а о е ё мя я
Dopełniacz а а а а а я я мя яці
Celownik у у у у у ю ю мю яці
Biernik а а о а о е ё мя я
Narzędnik ам ам ом ам ом ем ём мем ём
Miejscownik у ы ы е. е. і і мі яці

Objaśnienia

. głoski т, д wymieniają się na ц, дз

Rodzaj nijaki l. poj. - przykłady
Przypadek I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) III ~о (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) IV ~а (poprzedzone innymi literami) V ~о (poprzedzone innymi literami) VI ~е VII ~ё VIII ~мя IX ~я
Mianownik воблака (vobłaka) акенца (akienca) вядро (viadro) кола (koła) крыло (kryło) пакаленне (pakaleńnie) жыццё (žyćcio) стрэмя (stremia) цяля (ciala)
Dopełniacz воблака (vobłaka) акенца (akienca) вядра (viadra) кола (koła) крыла (kryła) пакалення (pakaleńnia) жыцця (žyćcia) стрэмя (stremia) цяляці (cialaci)
Celownik воблаку (vobłaku) акенцу (akiencu) вядру (viadru) колу (kołu) крылу (kryłu) пакаленню (pakaleńniu) жыццю (žyćciu) стрэмю (stremiu) цяляці (cialaci)
Biernik воблака (vobłaka) акенца (akienca) вядро (viadro) кола (koła) крыло (kryło) пакаленне (pakaleńnie) жыццё (žyćcio) стрэмя (stremia) цяля (ciala)
Narzędnik воблакам (vobłakam) акенцам (akiencam) вядром (viadrom) колам (kołam) крылом (kryłom) пакаленнем (pakaleńniem) жыццём (žyćciom) стрэмем (stremiem) цялём (cialom)
Miejscownik воблаку (vobłaku) акенцы (akiency) вядры (viadry) коле (kole) крыле (kryle) пакаленні (pakaleńni) жыцці (žyćci) стрэмі (stremi) цяляці (cialaci)
Rodzaj nijaki l. mn.
Przypadek I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) III ~о (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) IV ~а (poprzedzone innymi literami) V ~о (poprzedzone innymi literami) VI ~е VII ~ё VIII ~мя IX ~я
Mianownik і ы ы ы ы я і мёны яты
Dopełniacz аў аў оў аў аў яў яў мёнаў ят
Celownik ам ам ам ам ам ям ям мёнам ятах
Biernik і ы ы ы ы я і мёны ят
Narzędnik амі амі амі амі амі ямі ямі мёнамі ятамі
Miejscownik ах ах ах ах ах ях ях мёнах ятах

Deklinacja przymiotników

Deklinacja twarda
Przypadek rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki liczba mnoga
Mianownik ы ая ое/ае ыя
Dopełniacz ога/ага ой/ай ога/ага ых
Celownik ому/аму ой/ай ому/аму ым
Biernik ы (ога)/(ага) ую ое/ае ыя (ых)
Narzędnik ым ой/ай ым ымі
Miejscownik ым ой/ай ым ых

Końcówek po / używa się, gdy akcent pada na temat.

Deklinacja mieszana (temat zakończony na: г, к, х)
Przypadek rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki liczba mnoga
Mianownik i ая ое/ае ія
Dopełniacz ога/ага ой/ай ога/ага іх
Celownik ому/аму ой/ай ому/аму ім
Biernik і (ога)/(ага) ую ое/ае ія (іх)
Narzędnik ім ой/ай ім імі
Miejscownik ім ой/ай ім іх

Końcówek po / używa się, gdy akcent pada na temat.

Deklinacja miękka
Przypadek rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki liczba mnoga
Mianownik i яя яе ія
Dopełniacz яга яй яга іх
Celownik яму яй яму ім
Biernik і (яга) юю яе ія (іх)
Narzędnik ім яй ім імі
Miejscownik ім яй ім іх

Końcówek po / używa się, gdy akcent pada na temat.

Koniugacja

W nawiasach, przy poszczególnych przykładach, wyrazy napisane są białoruską łacinką.

I Koniugacja

Czasowniki dzielą się na 4 grupy:

  • czasowniki z tematem zakończonym na samogłoskę i z akcentem na końcówce np. даваць, пець, бiць.
Osoba l. poj. l. mn.
1. os -ю -ём
2. os. -еш -яце
3. os. -е -юць
I Koniugacja - даваць (davać)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os даю (daju) даём (dajom)
2. os. даеш (daješ) даяце (dajacie)
3. os. дае (daje) даюць (dajuć)

W niektórych czasownikach temat jest skracany do spółgłoski ь lub ’.

I Koniugacja - біць (bić)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os б’ю (bju) б’ём (bjom)
2. os. б’еш (bješ) б’яце (bjacie)
3. os. б’е (bje) б’юць (bjuć)
  • czasowniki z tematem zakończonym na samogłoskę i z akcentem na temacie np. чакаць, гадаць, шыць.
Osoba l. poj. l. mn.
1. os -ю -ем
2. os. -еш -еце
3. os. -е -юць
I Koniugacja - чакаць (čakać)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os чакаю (čakaju) чакаем (čakajem)
2. os. чакаеш (čakaješ) чакаеце (čakajecie)
3. os. чакае (čakaje) чакаюць (čakajuć)
  • czasowniki z tematem zakończonym na spółgłoskę i z akcentem na końcówce np. жыць, зваць, грызці
Osoba l. poj. l. mn.
1. os -у -ём/-ом
2. os. -еш/-эш -яце/-аце
3. os. -е/-э -уць

Użycie drugiej wersji końcówek zostanie zaznaczone przy poszczególnych przykładach.

I Koniugacja - жыць (žyć)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os жыву (žyvu) жывём (žyviom)
2. os. жывеш (žyvieš) жывяце (žyviacie)
3. os. жыве (žyvie) жывуць (žyvuć)

W czasownikach, w których temat kończy się na т lub д, wymienia się powyższe głoski na ц i дз przed samogłoskami jotawanymi.

I Koniugacja - класці (kłaści)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os кладу (kładu) кладзём (kładziom)
2. os. кладзеш (kładzieš) кладзяце (kładziacie)
3. os. кладзе (kładzie) кладуць (kładuć)

W czasownikach, w których temat kończy się na г lub к, używa się drugiej wersji końcówek, przed którymi powyższe głoski wymienia się na ж i ч.

I Koniugacja - пячы (piačy)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os пяку (piaku) пячом (piačom)
2. os. пячэш (piačeš) пячаце (piačacie)
3. os. пячэ (piače) пякуць (piakuć)

W czasownikach, w których temat kończy się na ж, ш, ч i р używa się drugiej wersji końcówek.

I Koniugacja - браць (brać)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os бяру (biaru) бяром (biarom)
2. os. бярэш (biareš) бяраце (biaracie)
3. os. бярэ (biare) бяруць (biaruć)
  • czasowniki z tematem zakończonym na spółgłoskę i z akcentem na temacie np. цягнуць, быць, ехаць
Osoba l. poj. l. mn.
1. os -у -ем/-ам
2. os. -еш/-аш -еце/-аце
3. os. -е/-а -уць

Użycie drugiej wersji końcówek zostanie zaznaczone przy poszczególnych przykładach.

I Koniugacja - цягнуць (ciahnuć)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os цягну (ciahnu) цягнем (ciahniem)
2. os. цягнеш (ciahnieš) цягнеце (ciahniecie)
3. os. цягне (ciahnie) цягнуць (ciahnuć)

W czasownikach, w których temat kończy się na т lub д, wymienia się powyższe głoski na ц i дз przed samogłoskami jotawanymi.

I Koniugacja - быць (być)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os буду (budu) будзем (budziem)
2. os. будзеш (budzieš) будзеце (budziecie)
3. os. будзе (budzie) будуць (buduć)

W czasownikach, w których temat kończy się na г lub к, używa się drugiej wersji końcówek, przed którymi powyższe głoski wymienia się na ж i ч.

I Koniugacja - магчы (mahčy)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os магу (mahu) можам (možam)
2. os. можаш (možaš) можаце (možacie)
3. os. можа (moža) могуць (mohuć)

W czasownikach, w których temat kończy się na ж, ш, ч i р używa się drugiej wersji końcówek.

I Koniugacja - рэзаць (rezać)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os рэжу (režu) рэжам (režam)
2. os. рэжаш (režaš) рэжаце (režacie)
3. os. рэжа (reža) рэжуць (režuć)

II Koniugacja

Czasowniki takie jak: валіць, гнаць, ставіць, карміць.

Osoba l. poj. l. mn.
1. os -ю/-у -ім/-ым
2. os. -іш/-ыш -іце/-ыце
3. os. -іць/-ыць -яць/-аць

Użycie drugiej wersji końcówek zostanie zaznaczone przy poszczególnych przykładach.

II Koniugacja - стаяць (stajuć)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os стаю (staju) стаім (staim)
2. os. стаіш (staiš) стаіце (staicie)
3. os. стаіць (staić) стаяць (stajać)

W czasownikach, w których temat kończy się na п, б, ф, i в pomiędzy temat a końcówkę wstawia się literę л.

II Koniugacja - купіць (kupić)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os куплю (kuplu) купім (kupim)
2. os. купіш (kupiš) купіце (kupicie)
3. os. купіць (kupić) купяць (kupiać)

W czasownikach, w których temat kończy się na дз, ц, з, с, i сц wymienia się powyższe głoski na дж, ч, ж, ш, шч w 1 os. l. poj.

II Koniugacja - хадзіць (chadzić)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os хаджу (chadžu) ходзім (chodzim)
2. os. ходзіш (chodziš) ходзіце (chodzicie)
3. os. ходзіць (chodzić) ходзяць (chodziać)

W czasownikach, w których temat kończy się na ж, ш, ч i р używa się drugiej wersji końcówek.

II Koniugacja - бачыць (bačyć)
Osoba l. poj. l. mn.
1. os бачу (baču) бачым (bačym)
2. os. бачыш (bačyš) бачыце (bačycie)
3. os. бачыць (bačyć) бачаць (bačać)

Przykłady języka białoruskiego

Zobacz też

  1. ↑ Беларуская мова: энцыклапедыя (Biełaruskaja mova: encyklapiedyja) // pod red. A. J. Michniewicza. — w: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі (Biełaruskaja encyklapiedyja imia Pietra Broŭki), 1994. — s. 55.
  2. ↑ a b c Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Kazimierz Polański (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1999, s. 76, 502, 619–620. ISBN 83-04-04445-5.
  3. ↑ L. Jańczuk. Pierwszy białoruski przekład Biblii. „Bliżej Biblii”. Nr 3, s. 16-17, 2002. 
  4. ↑ Dz.U. z 2005 r. nr 17, poz. 141
  5. ↑ Lista tłumaczy przysięgłych – język białoruski. bip.ms.gov.pl. [dostęp 2015-07-17]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Języki słowiańskie
zachodniosłowiańskie
lechickie
wschodniolechickie
środkowolechickie
zachodniolechickie †
czesko-słowackie
serbołużyckie
wschodniosłowiańskie
staroruski †
ruski †
południowosłowiańskie
zachodnie
serbsko-chorwacki
wschodnie
odrębne dialekty
(mikrojęzyki)
języki mieszane
  1. ↑ Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_białoruski&oldid=46020244”