Poniec

Poniec (niem. Punitz) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie gostyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Poniec. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. leszczyńskiego. Od nazwy miasta pochodzi rodzina Ponieckich herbu Ostoja.

Według danych z 2014 r. miasto liczyło 2873 mieszkańców.

Położenie

Poniec - panorama

Poniec leży w południowej części województwa wielkopolskiego w powiecie gostyńskim, 9 km od Rydzyny i 9 km od Bojanowa oraz 20 km od Gostynia.

Miejscowość znajduje się 7 km na północny wschód od drogi krajowej nr 5, przy linii kolejowej Leszno – Poniec – Krotoszyn – Ostrów Wielkopolski.

Przez północną część miejscowości przepływa Kopanica (Rów Polski), dopływ Baryczy, od zachodu uchodząca do Kopanicy Ponica.

Gospodarka

W Poniecu zarejestrowanych jest ponad 400 podmiotów gospodarczych. Rozwinął się tutaj drobny przemysł.

W mieście istnieją punkty usługowo-handlowe obsługujące teren Miasta i Gminy, istnieje siedziba Banku Spółdzielczego który posiada oddziały w Osiecznej i Bojanowie.

Historia

Rynek w Poniecu

Zabytkowy dom na ponieckim rynku

Zespół dawnego szpitala Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia w Poniecu (szpital z kaplicą z 1888 i dom sióstr z 1896 roku)

Początki osadnictwa sięgają X wieku, kiedy to w miejscu obecnego Ponieca w bagnistej dolinie znajdował się gród opolny (jego śladem jest owalny pagórek poza miastem). Na początku XII, w 1108 istniejącą już wtedy osadę Bolesław Krzywousty nadał rycerzowi pochodzącemu z bogatego rodu Awdańców. Od XIII przez ponad dwa wieki właścicielami Ponieca byli Wysogotowie, a następnie ród Wesenborgów, Ponieckich i Pampowskich. Przed 1309 Henryk III głogowski ustanowił Poniec siedzibą okręgu, które znacznie podniosło jego rangę. W XIV na podgrodziu starej osady rozwinął się nowy prężny organizm osadniczy o charakterze targowym. W 1310 roku Poniec otrzymał prawa miejskie, nadane przez Henryka IV głogowskiego. W 1383 Konrad III Stary (książę oleśnicki) ze swoim wojskiem oblegał miasto, zniszczeniu uległa wówczas duża część zabudowy i zamek (ruiny rozebrano dopiero w XIX wieku). Wkrótce jednak, wobec wieści o nadciąganiu odsieczy pod wodzą starosty generalnego Wielkopolski, Pielgrzyma z Węgleszyna, jego wojska opuściły zamek, uprzednio go podpaliwszy, jednak Pielgrzym odbudował spalony obiekt.

W pierwszej ćwierci XV wielu właścicielem Ponieca był Bartosz z Sokołowa, w wyniku jego starań król Władysław Jagiełło zmienił w 1424 prawa lokacyjne z prawa polskiego na magdeburskie. W październiku 1454 Grzegorz z Ponieca został starostą człuchowskim, zaś w maju 1458 r. został starostą malborskim, uczestnicząc następnie z załogą zamkową w długotrwałych walkach o miasto. Gdy w 1458 organizowano wyprawę przeciwko Krzyżakom, wówczas Poniec wystawił ze swoich funduszy ośmiu piechurów. Dwa lata później z rąk Kazimierza Jagiellończyka miasto otrzymało przywilej organizowania jarmarków dwa razy w roku. Około 1441 powstała komora celna, która działała do schyłku XVIII wieku. W 1493 miał miejsce trwający osiemnaście tygodni zajazd starosty wschowskiego Wojciecha Górskiego, najeźdźca ściągał wówczas z mieszczan czynsz za młyn, cło i opłaty targowe, ogół poniesionych strat wynosił 70 grzywien. Od 1504 w mieście odbywał się co tydzień targ koński, a miasto przeżywało niebywały rozkwit, spis z 1580 wymieniał sześćdziesięciu trzech polskich rzemieślników. W tym okresie zwiększał się wpływ braci czeskich, którzy już od 1571 byli w posiadaniu kościoła parafialnego, dopiero w 1606 został on odkupiony przez mieszczan. Braciom czeskim miasto prawdopodobnie zawdzięcza rozwój tkactwa i włókiennictwa, w 1634 w Poniecu działało czternastu sukienników. W 1656 wojska szwedzkie spaliły kościół, 8 listopada 1704 pod Poniecem miała miejsce bitwa wojsk saskich ze Szwedami. W tym okresie miasto podlegało pod powiat sądowy z siedzibą w Kościanie.

Gdy w 1793 Poniec przechodził pod panowanie pruskie, liczył 1436 mieszkańców, miał 254 domostwa, ulice były wybrukowane, a większość Ponieczan trudniła się rzemiosłem. Pracowało tu 26 warsztatów tkackich, żyło 23 obuwników, 18 płócienników, 16 rzeźników, 10 kołodziejów, 9 krawców, 4 sukienników. Wiadomo też, że w 44 domach warzono piwo, a w Poniecu i najbliższej okolicy pracowało 31 wiatraków i jedna olejarnia. Po przejściu pod panowanie Prus miasto zaczęli opuszczać Polacy, w 1800 liczba mieszkańców zmalała do 1203.

Po powstaniu Księstwa Warszawskiego w 1807 miasto włączono do powiatu krobskiego. Liczba mieszkańców zaczęła powoli rosnąć, spis z 1810 wymienia 1429 mieszczan i 262 domostwa.

Od 1815 miasto znalazło się w Wielkim Księstwie Poznańskim i utrzymało charakter rzemieślniczy. W Poniecu mieszkali płóciennicy, młynarze obsługujący 30 wiatraków, stolarze, krochmalnicy, warzelnicy i gorzelnicy, w okolicy funkcjonowało rolnictwo wysokotowarowe i hodowla bydła. Od początku XIX odbywały się cztery jarmarki. 1836 wprowadzono nową ordynację miejską. Od 1880 działała tu kasa pożyczkowa, później przekształcona w bank ludowy. W 1889 uruchomiono przez Poniec linię kolejową z Leszna do Ostrowa Wlkp. przez Krotoszyn. Na początku XX działała tu mleczarnia, cegielnia i młyn parowy.

Po wybuchu powstania wielkopolskiego w Poniecu powstał oddział ochotniczy, który walczył w okolicy. W 1907 miasto zostało zgazyfikowane, a w 1921 uzyskało łączność telekomunikacyjną. Spis z 1921 wymienia 386 domów i 2471 mieszkańców, których liczba wzrosła do 2858 w 1939.

W momencie wybuchu II wojny światowej w Poniecu działał tartak, cegielnia i mleczarnia, a zadaniem miasta była obsługa rolniczej okolicy pod względem handlowym, rzemieślniczym i administracyjnym. 21 października 1939 w ramach Operacji Tannenberg Niemcy zamordowali trzech wytypowanych wcześniej mieszkańców. Lata wojny to czas wysiedlania polskiej ludności do Generalnego Gubernatorstwa i eksterminacji ludności polskiej, w Poniecu miały miejsce egzekucje osób podejrzewanych o działalność antyhitlerowską.

W nocy z 27 na 28 stycznia 1945 do miasta wkroczyły oddziały 3 Armii Gwardii 1 Frontu Białoruskiego i zajęły miasto.

Po 1945 w Poniecu działała cegielnia, tartak, mleczarnia, młyn, gazownia oraz huta szkła (obecnie Huta Szkła Gloss).

Demografia

Liczba mieszkańców

• 1793 – 1436
• 1800 – 1203
• 1810 – 1429
• 1816 – 1350
• 1861 – 1958
• 1912 – 2817
• 1921 – 2471
• 1939 – 2858
• 1946 – 2342
• 1961 – 2709
• 2010 – 2846

Struktura płci i wieku

• Piramida wieku mieszkańców Ponieca w 2014 roku .

Sport

• Sportowy Klub Taekwon-do TIGER (taekwon-do ITF i kickboxing). Sekcja klubu działa od 2009 roku, trenerem jest boosabum Krzysztof Bednarz III DAN
• zespół taneczny Natia Poniec przy GCK w Poniecu

Zabytki

Kościół pw. Narodzenia NMP

• założenie urbanistyczne miasta.
• zespół kościoła parafialnego pw. Narodzenia NMP w Poniecu – kościół murowany I poł. XV wieku, przebudowany w 1786 r., z bogatym wyposażeniem z XV-XVIII wieku. Zabytkiem jest również brama w ogrodzeniu.
• murowany ratusz z 1843 r. Budowę rozpoczęto 6 września 1842 roku, a ratusz został oddany do użytku 15 października 1843 roku. Na ratuszowej wieży umieszczono zegar przeniesiony z wieży kościoła rzymskokatolickiego, a w 1875 roku zlecono jednemu z głogowskich zegarmistrzów budowę nowego zegara na potrzeby ponieckiego ratusza. U wejścia do ratusza umieszczono w 1777 roku wagę miejską z kamiennymi odważnikami.
• zespół dawnego szpitala Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia w Poniecu (szpital z kaplicą z 1888 i dom sióstr z 1896 roku).
• szachulcowe domy w Rynku z przełomu XVIII i XIX wieku (numery: 4, 6, 9, 26, 27, 28 i 30).
• szczytowy drewniany dom z II poł. XVIII wieku, z podcieniami (ul. Bojanowska 1 / Rynek 31), zrekonstruowany w 1958 roku.
• zespół dawnego kościoła protestanckiego w Poniecu z 1864 roku w stylu neogotyckim – obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Chrystusa Króla.

Oświata

• Przedszkole Samorządowe w Poniecu (ul. Krobska 16)
• Szkoła Podstawowa im. mjra Henryka Sucharskiego w Poniecu (ul. Szkolna 8)
• Publiczne Gimnazjum im. ppłk. dr. Bernarda Śliwińskiego w Poniecu (ul. Szkolna 9)

Instytucje muzyczne i kulturalne

W Poniecu działa Gminne Centrum Kultury oraz Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy. Gminne Centrum Kultury prowadzi wiele imprez sportowo-kulturalnych na terenie miasta i gminy, a także aktywnie uczestniczy w życiu kulturalnym mieszkańców miasta poprzez organizowanie zajęć, kółek zainteresowań, sekcji. Przy GCK działa Dziecięco-Młodzieżowa Orkiestra Dęta, Sekcja Plastyczna, Sekcja Modelarska oraz Sekcja Taneczna (Zespół „Natia”).

Komunikacja

Szlaki komunikacyjne:

• linia kolejowa nr 14: Łódź Kaliska – Forst-Baršć

Osoby związane z Poniecem

• Edmund Charaszkiewicz - podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, oficer Oddziału II Sztabu Generalnego WP.
• Józef Kreutzinger - pułkownik geograf Wojska Polskiego.
• Damian Łukasik - polski piłkarz.
• Marcin Poniecki - właściciel miasta Poniec.
• Jan Szpet - polski prezbiter katolicki, profesor nauk teologicznych.
• Grzegorz Szymański (elektrotechnik) - polski inżynier elektrotechnik, profesor nauk technicznych.
• Bernard Śliwiński - polski doktor praw, powstaniec wielkopolski, podpułkownik piechoty Wojska Polskiego.
• Kazimierz Śramkiewicz - polski malarz, profesor PWSSP w Gdańsku.
• Henryk Żyto - polski żużlowiec, trener sportu żużlowego.

Zobacz też

• Poniec (stacja kolejowa)

Linki zewnętrzne

• Historia Ponieca, Dzieje ziemi ponieckiej
• Poniec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 767 .