Suraż: Różnice pomiędzy wersjami
52°56′59″N 22°57′23″E/52,949722 22,956389| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Przypisy: merytoryczne |
drobne merytoryczne |
||
| Linia 46: | Linia 46: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
[[Plik:Suraż kościół 1.JPG|thumb|left|250px|[[Parafia Bożego Ciała w Surażu|Kościół parafialny]] [[Kościół Bożego Ciała w Surażu|pw. Bożego Ciała]]]] |
[[Plik:Suraż kościół 1.JPG|thumb|left|250px|[[Parafia Bożego Ciała w Surażu|Kościół parafialny]] [[Kościół Bożego Ciała w Surażu|pw. Bożego Ciała]]]] |
||
Początkiem miasta było |
Początkiem miasta było [[grodzisko (archeologia)|grodzisko]] zbudowane na brzegu Narwi w XII wieku. Zostało ono ufortyfikowane fosą, wałem i palisadą. Było one później obiektem ataków [[Jaćwingowie|Jaćwingów]], Litwinów i [[zakon krzyżacki|Krzyżaków]]. W [[1390]] roku król [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]] przekazał mazowieckiemu [[Janusz I Starszy|księciu Januszowi I Starszemu]] grody w Surażu, Bielsku, [[Drohiczyn (województwo podlaskie)|Drohiczynie]], [[Mielnik (województwo podlaskie)|Mielniku]]. Wkrótce jednak zamek został przejęty przez Wielkie Księstwo Litewskie. W kronikach krzyżackich w związku z Surażem między innymi wspomniano ''Jesienią roku 1392 marszałek krzyżacki Engelhard Rawe z wielką liczbą braci i pielgrzymów pospieszył do (Pisza), zamku Świętego Jana, gdzie marszałek stół honorowy przysposobił. Pan Apill Vochs de Franken noszący chorągiew św. Jerzego, trzymał pierwsze miejsce i przybywają do Szirazen (=Suraża) i o staje od zamku zsiedli z koni do boju i przez trzęsawisko postępują. Poganie zaś zamek marszałkowi oddali, w którym znaleźli szwagra Witolda (biskupa płockiego [[Henryk mazowiecki|Henryka, księcia mazowieckiego]]). Z rana idą dalej, a gdyby byli się zatrzymali, byliby pojmali biskupa i powrócili.'' |
||
Na miejscu zniszczonego w 1392 r. przez Krzyżaków grodziska wybudowano pod koniec XV lub w pocz. XVI wieku (być może z inicjatywy Bony) zamek z ceglaną basztą na wale od strony miasta, która mieściła archiwum lub więzienie. Jej fundamenty odkryto w latach 30. XX wieku. Zamek został zniszczony w czasach [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] w XVII wieku. Obecnie jedyną jego pozostałością jest Góra Zamkowa. Dnia 16 września 1445 roku Suraż otrzymał prawa miejskie magdeburskie z nadania Kazimierza Jagiellończyka<ref name="W. Jarmolik">W. Jarmolik, Prawa miejskie Suraża za Jagiellonów, Białostocczyzna 3/1995, nr.39 s. 1-5 – dostępna na stronie: [http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=4049&dirds=1&tab=1 Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej] (2012-06-03).</ref>. Pierwszym wójtem miasta został Albert Saszor. Prawa miejskie zostały potwierdzone w 1501 roku i nadano miastu nowe korzyści ekonomiczne. W 1520 roku Suraż został stolicą powiatu w ziemi bielskiej, a w 1533 r. zostało nadane królowej Bonie. W 1569 r. Suraż wraz z województwem podlaskim został włączony do Korony Polskiej, a w 1588 roku ustanowiono w nim [[Sąd ziemski|sądy ziemskie]]. Miasto było zamieszkiwane przez Polaków, Żydów i osadników ruskich. Śladem przeszłości jest obecność Rynku Ruskiego w dzielnicy dawniej zajmowanej przez kolonistów. |
Na miejscu zniszczonego w 1392 r. przez Krzyżaków grodziska wybudowano pod koniec XV lub w pocz. XVI wieku (być może z inicjatywy Bony) zamek z ceglaną basztą na wale od strony miasta, która mieściła archiwum lub więzienie. Jej fundamenty odkryto w latach 30. XX wieku. Zamek został zniszczony w czasach [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] w połowie XVII wieku. Obecnie jedyną jego pozostałością jest Góra Zamkowa. Dnia 16 września 1445 roku Suraż otrzymał prawa miejskie magdeburskie z nadania Kazimierza Jagiellończyka<ref name="W. Jarmolik">W. Jarmolik, Prawa miejskie Suraża za Jagiellonów, Białostocczyzna 3/1995, nr.39 s. 1-5 – dostępna na stronie: [http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=4049&dirds=1&tab=1 Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej] (2012-06-03).</ref>. Pierwszym wójtem miasta został Albert Saszor. Prawa miejskie zostały potwierdzone w 1501 roku i nadano miastu nowe korzyści ekonomiczne. W 1520 roku Suraż został stolicą powiatu w ziemi bielskiej, a w 1533 r. zostało nadane królowej Bonie. W 1569 r. Suraż wraz z województwem podlaskim został włączony do Korony Polskiej, a w 1588 roku ustanowiono w nim [[Sąd ziemski|sądy ziemskie]]. Miasto było zamieszkiwane przez Polaków, Żydów i osadników ruskich. Śladem przeszłości jest obecność Rynku Ruskiego w dzielnicy dawniej zajmowanej przez kolonistów. |
||
W Surażu przed 1560 powstały trzy cerkwie: [[cerkiew Świętych Piotra i Pawła w Surażu|Świętych Piotra i Pawła]], [[Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Surażu|Przemienienia Pańskiego]] oraz św. Jana. Po zawarciu [[unia brzeska|unii brzeskiej]] prawosławne dotąd świątynie przyjęły jej postanowienia. [[Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Surażu|Cerkiew Przemienienia Pańskiego]] została rozebrana w 1792. Świątynia [[Cerkiew Świętych Piotra i Pawła w Surażu|pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła]] funkcjonowała jako unicka nieprzerwanie do 1839, a w wymienionym roku, na mocy postanowień [[synod połocki|synodu połockiego]], przeszła na własność parafii prawosławnej<ref name="przegląd">S. Borowik, ''Nie ma już parafii w Surażu'', „Przegląd Prawosławny”, nr 3 (201), marzec 2002.</ref>. W Surażu żyły 303 osoby wyznania prawosławnego; była to jedna z mniejszych parafii tego wyznania w [[eparchia wileńska i litewska|eparchii wileńskiej i litewskiej]]<ref>Matus I.: ''Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku''. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 299 i 102. {{ISBN|978-83-7431-364-3}}.</ref>. |
W Surażu przed 1560 powstały trzy cerkwie: [[cerkiew Świętych Piotra i Pawła w Surażu|Świętych Piotra i Pawła]], [[Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Surażu|Przemienienia Pańskiego]] oraz św. Jana. Po zawarciu [[unia brzeska|unii brzeskiej]] prawosławne dotąd świątynie przyjęły jej postanowienia. [[Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Surażu|Cerkiew Przemienienia Pańskiego]] została rozebrana w 1792. Świątynia [[Cerkiew Świętych Piotra i Pawła w Surażu|pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła]] funkcjonowała jako unicka nieprzerwanie do 1839, a w wymienionym roku, na mocy postanowień [[synod połocki|synodu połockiego]], przeszła na własność parafii prawosławnej<ref name="przegląd">S. Borowik, ''Nie ma już parafii w Surażu'', „Przegląd Prawosławny”, nr 3 (201), marzec 2002.</ref>. W Surażu żyły 303 osoby wyznania prawosławnego; była to jedna z mniejszych parafii tego wyznania w [[eparchia wileńska i litewska|eparchii wileńskiej i litewskiej]]<ref>Matus I.: ''Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku''. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 299 i 102. {{ISBN|978-83-7431-364-3}}.</ref>. |
||
| Linia 64: | Linia 64: | ||
== Atrakcje krajoznawcze == |
== Atrakcje krajoznawcze == |
||
[[Plik:Suraz - Osada Nawia.jpg|thumb|250px|Wczesnośredniowieczna osada słowiańska Nawia]] |
[[Plik:Suraz - Osada Nawia.jpg|thumb|250px|Wczesnośredniowieczna osada słowiańska Nawia]] |
||
* grodzisko |
* grodzisko „Góra królowej Bony” z XII-XV wieku |
||
* grodzisko wczesnośredniowieczne „Ostrówek” w Zawykach |
* grodzisko wczesnośredniowieczne „Ostrówek” w Zawykach |
||
* kościół z roku 1873 |
* kościół z roku 1873 |
||
| Linia 72: | Linia 72: | ||
* układ miejski z XV wieku z dwoma rynkami |
* układ miejski z XV wieku z dwoma rynkami |
||
* pomnik powstańców z 1863 roku na ul. Zakościelnej |
* pomnik powstańców z 1863 roku na ul. Zakościelnej |
||
* prywatne Muzeum Archeologiczne |
* prywatne Muzeum Archeologiczne Władysława Litwińczuka |
||
* cmentarz unicki i prawosławny z XVII w z kaplicą cmentarną pw. Imienia Maryi (dawniej unicką, następnie prawosławną) z II poł. XVIII w. w Zawykach |
* cmentarz unicki i prawosławny z XVII w z kaplicą cmentarną pw. Imienia Maryi (dawniej unicką, następnie prawosławną) z II poł. XVIII w. w Zawykach |
||
* miejsce po dawnym majątku Reńszczyzna stanowiącym własność Mikołaja Konopińskiego |
* miejsce po dawnym majątku Reńszczyzna stanowiącym własność Mikołaja Konopińskiego |
||
Wersja z 14:11, 17 paź 2018
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Suraż od strony rzeki Narwi | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
16 IX 1445 r. | ||
| Burmistrz |
Henryk Łapiński | ||
| Powierzchnia |
33,86 km² | ||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
+48 85 | ||
| Kod pocztowy |
18-105 | ||
| Tablice rejestracyjne |
BIA | ||
Położenie na mapie gminy Suraż  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu białostockiego  | |||
| 52°56′59″N 22°57′23″E/52,949722 22,956389
| |||
| TERC (TERYT) |
2002104 | ||
| SIMC |
0923510 | ||
Urząd miejski ul. 11 Listopada 1618-105 Suraż | |||
| Strona internetowa | |||
Suraż (białorus. Сураж) – miasto w woj. podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Suraż. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. białostockiego.
Suraż leży w Dolinie Górnej Narwi, nad Narwią, przy Narwiańskim Parku Narodowym.
Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[2], w starostwie suraskim w ziemi bielskiej województwa podlaskiego w 1795 roku[3].
Miasto jest jednym z najmniejszych w Polsce – liczy 999 mieszkańców (stan na 1 stycznia 2016)[4]. W większości ludność zajmuje się rolnictwem i hodowlą bydła mlecznego. Miasto w ostatnich latach nabiera charakteru turystycznego ze względu na sąsiedztwo parku narodowego.
Historia
Początkiem miasta było grodzisko zbudowane na brzegu Narwi w XII wieku. Zostało ono ufortyfikowane fosą, wałem i palisadą. Było one później obiektem ataków Jaćwingów, Litwinów i Krzyżaków. W 1390 roku król Władysław Jagiełło przekazał mazowieckiemu księciu Januszowi I Starszemu grody w Surażu, Bielsku, Drohiczynie, Mielniku. Wkrótce jednak zamek został przejęty przez Wielkie Księstwo Litewskie. W kronikach krzyżackich w związku z Surażem między innymi wspomniano Jesienią roku 1392 marszałek krzyżacki Engelhard Rawe z wielką liczbą braci i pielgrzymów pospieszył do (Pisza), zamku Świętego Jana, gdzie marszałek stół honorowy przysposobił. Pan Apill Vochs de Franken noszący chorągiew św. Jerzego, trzymał pierwsze miejsce i przybywają do Szirazen (=Suraża) i o staje od zamku zsiedli z koni do boju i przez trzęsawisko postępują. Poganie zaś zamek marszałkowi oddali, w którym znaleźli szwagra Witolda (biskupa płockiego Henryka, księcia mazowieckiego). Z rana idą dalej, a gdyby byli się zatrzymali, byliby pojmali biskupa i powrócili.
Na miejscu zniszczonego w 1392 r. przez Krzyżaków grodziska wybudowano pod koniec XV lub w pocz. XVI wieku (być może z inicjatywy Bony) zamek z ceglaną basztą na wale od strony miasta, która mieściła archiwum lub więzienie. Jej fundamenty odkryto w latach 30. XX wieku. Zamek został zniszczony w czasach potopu szwedzkiego w połowie XVII wieku. Obecnie jedyną jego pozostałością jest Góra Zamkowa. Dnia 16 września 1445 roku Suraż otrzymał prawa miejskie magdeburskie z nadania Kazimierza Jagiellończyka[5]. Pierwszym wójtem miasta został Albert Saszor. Prawa miejskie zostały potwierdzone w 1501 roku i nadano miastu nowe korzyści ekonomiczne. W 1520 roku Suraż został stolicą powiatu w ziemi bielskiej, a w 1533 r. zostało nadane królowej Bonie. W 1569 r. Suraż wraz z województwem podlaskim został włączony do Korony Polskiej, a w 1588 roku ustanowiono w nim sądy ziemskie. Miasto było zamieszkiwane przez Polaków, Żydów i osadników ruskich. Śladem przeszłości jest obecność Rynku Ruskiego w dzielnicy dawniej zajmowanej przez kolonistów.
W Surażu przed 1560 powstały trzy cerkwie: Świętych Piotra i Pawła, Przemienienia Pańskiego oraz św. Jana. Po zawarciu unii brzeskiej prawosławne dotąd świątynie przyjęły jej postanowienia. Cerkiew Przemienienia Pańskiego została rozebrana w 1792. Świątynia pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła funkcjonowała jako unicka nieprzerwanie do 1839, a w wymienionym roku, na mocy postanowień synodu połockiego, przeszła na własność parafii prawosławnej[6]. W Surażu żyły 303 osoby wyznania prawosławnego; była to jedna z mniejszych parafii tego wyznania w eparchii wileńskiej i litewskiej[7].
Suraż był ważnym centrum oporu podczas powstania styczniowego. Już w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 z miasta wyparto Rosjan. Mieszkańcy Suraża pomagali powstańcom m.in. przez dostarczanie białej broni, jednak 13-14 maja 1863 roku oddział powstańców pod dowództwem właścicieli majątku Reńszczyzna[8] Juliana i Mikołaja Konopińskich, został rozbity przez Rosjan. Żołnierze rosyjscy następnie świętowali zwycięstwo goszcząc w Surażu u pochodzącego z Wołynia proboszcza miejscowej parafii prawosławnej Konstantego Prokopowicza, który następnie 22 maja został powieszony przez mieszkańców. Po upadku powstania na miasto nałożono kontrybucję i skonfiskowane liczne prywatne grunty mieszkańcom. 15 kwietnia 1865 na suraskim rynku powieszono Michała Laskowskiego, jednego z wywiadowców powstańczych. Za udział w powstaniu styczniowym Rosjanie zesłali na Syberię dwóch mieszkańców, byli to: Jan Holak Franciszek Karłowicz i Stanisław Zdrojkowski.
Po powstaniu styczniowym w Surażu wzniesiona została nowa murowana cerkiew Przemienienia Pańskiego[6].
Ostateczny upadek miasta przyniosła budowa w 1862 Kolei Warszawsko-Petersburskiej, która ominęła Suraż. Jednocześnie przyniosło to rozwój sąsiednim Łapom.
Miasto zostało niemal całkowicie spalone przez Niemców w 1915. Wtedy też zniszczeniu uległa ostatnia suraska cerkiew[6].
Historii miasta poświęcone jest Społeczne Muzeum Archeologiczne.
Atrakcje krajoznawcze
- grodzisko „Góra królowej Bony” z XII-XV wieku
- grodzisko wczesnośredniowieczne „Ostrówek” w Zawykach
- kościół z roku 1873
- cmentarz katolicki koło kościoła
- kirkut żydowski z 1865 roku
- stara drewniana zabudowa
- układ miejski z XV wieku z dwoma rynkami
- pomnik powstańców z 1863 roku na ul. Zakościelnej
- prywatne Muzeum Archeologiczne Władysława Litwińczuka
- cmentarz unicki i prawosławny z XVII w z kaplicą cmentarną pw. Imienia Maryi (dawniej unicką, następnie prawosławną) z II poł. XVIII w. w Zawykach
- miejsce po dawnym majątku Reńszczyzna stanowiącym własność Mikołaja Konopińskiego
- wczesnośredniowieczna Osada Słowiańska Nawia
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Suraża w 2014 roku [1].
Zabytki
- grodzisko średniowieczne - gród nad rzeką zbudowano w XII wieku, gdy powstał wał oblicowany kamieniami. Gród jednak po pewnym czasie został opuszczony przez mieszkańców. Kolejny etap użytkowania tego miejsca rozpoczął się w końcu XIV wieku, wraz z budową drewniano-ziemnego zamku z wałem o wysokości 3 metrów i palisadą. W 1392 roku drewniano-ziemny zamek został spalony podczas najazdu Krzyżaków. Po odbudowie grodu w XV wieku Suraż pełnił funkcję głównego ośrodka administracyjnego Ziemi suraskiej, a osada przygrodowa dała początek miastu lokowanemu na prawie magdeburskim w 1445 roku. W tym czasie na miejscu dawnego grodu zbudowany został nowy zamek z murowana wieżą, który został zniszczony w połowie XVII wieku w trakcie „Potopu szwedzkiego”, nr rej.: 191 z 1964-10-08; 19/A z 1980-06-12; C-71 z 2005-03-11
- Kościół parafialny z 1874 roku, nr rej.: A-251 z 2009-10-07
- układ przestrzenny miasta, XV–XVI, nr rej.: 464 z 16.01.1980, A-337 z 2011-03-29
- cmentarz katolicki, nr rej.: 464 z 16.01.1980
- cmentarz żydowski, nr rej.: 464 z 16.01.1980[9].
Sport
W mieście działa klub piłki nożnej, Znicz Suraż, grający w A klasie.
Sławne osoby
- Antoni Jabłoński – żołnierz, który zatknął polski sztandar w 1945 roku po zdobyciu Berlina na kolumnie Siegessäule.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl/Suraz, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
- ↑ Karol de Perthées , Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795
- ↑ [1]
- ↑ W. Jarmolik, Prawa miejskie Suraża za Jagiellonów, Białostocczyzna 3/1995, nr.39 s. 1-5 – dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej (2012-06-03).
- ↑ a b c S. Borowik, Nie ma już parafii w Surażu, „Przegląd Prawosławny”, nr 3 (201), marzec 2002.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 299 i 102. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Renszczyzna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 543. i Ropcowizna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 740.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
Bibliografia
- Jarmolik W., Prawa miejskie Suraża za Jagiellonów, Białostocczyzna 3(39), rok 1995, s.1–7
- Krasnodębski D., Olczak H., Suraż w świetle badań archeologicznych z lat 2001–2002, [w:] Małe miasta. Perspektywa archeologiczna, Acta Collegii Suprasliensis XVII, rok 2014, s. 177–190
- Maroszek J., Układ przestrzenny miasta Suraża, Białostocczyzna 3(39), rok 1995, s. 37–55.
- Pawlata L., Znaleziska archeologiczne Władysława Litwińczuka i ich znaczenie dla poznania specyfiki okolic Suraża, Podlaskie Zeszyt Archeologiczne 4/2008, 102–209.
- Sokół M., Wróbel W., Kościół i parafia pw. Bożego Ciała w Surażu. Monografia historyczna do 1939 r., Suraż 2010
- Stafiński A., Z przeszłości Suraża, Białystok 1937
- Koperkiewicz A., Szulta W., Sprawozdanie z podwodnego rekonesansu archeologicznego w rzece Narew, w miejscowości Suraż, województwo podlaskie, Acta Universitatis Nicolai Copenici, Archeologia XXXI - Archeologia Podwodna 6, 2011, s.197-204.
Linki zewnętrzne
- BIP Urzędu Miejskiego w Surażu
- Suraż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 593.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
- Siedziba gminy: Suraż
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Kolonia | |
| Części wsi |
|
| Przysiółek wsi |
