Życie jest snem (auto sacramental)

Życie jest snem

La vida es sueño

Sen szlachcica. Obraz Antonia de Peredy
Autor	Pedro Calderón de la Barca
Tematyka	religijna
Rodzaj dramatu	auto sacramental
Liczba aktów	1
Data powstania	1673
Prapremiera	1673 Madryt
Wydanie oryginalne
Język	hiszpański
Data wydania	1677

Życie jest snem (hiszp. ː La vida es sueño) – auto sacramental Pedra Calderóna de la Barki z 1673 roku oparty na motywach jego dramatu pod tym samym tytułem.

Data powstania utworu

W latach 1627–1629 (dokładna data nie jest znana) Calderón napisał dramat filozoficzny La vida es sueño (Życie jest snem), który przez następnych pięć lat był z powodzeniem grany na hiszpańskich scenach. Gdzieś pomiędzy 1634 a 1645 roku dramaturg postanowił wykorzystać główne motywy dramatu na potrzeby przygotowanego na uroczystość Bożego Ciała auto sacramental. Ostateczna wersja tekstu powstała po latach, w 1673 roku, i została wystawiona z okazji Bożego Ciała w tym samym roku w Madrycie. Pisarz wydał ją drukiem w Primera parte de autos sacramentales w 1677 roku.

Osoby

Osoba	Jej rola w dramacie
Moc	osoba Trójcy Świętej
Mądrość	osoba Trójcy Świętej
Miłość	osoba Trójcy Świętej
Ciemność
Światło
Książę Ciemności
Człowiek	Adam
Ziemia	jeden z czterech żywiołów
Powietrze	jeden z czterech żywiołów
Ogień	jeden z czterech żywiołów
Woda	jeden z czterech żywiołów
Rozum	władza człowieka
Wola	władza człowieka

Miejsce akcji

Cztery wozy w kształcie kuli z wymalowanymi na nich atrybutami każdego z żywiołów, gdy kule po kolei się otwierają, wynurzają się z nich cztery kobietyː Ziemia na lwie, Ogień na salamandrze, Woda na delfinie i Powietrze na orle.

Treść

Cztery żywioły walczą o królowanie nad światem. Trójca Święta ucisza je i tłumaczy, że stworzyła je, by będąc w ciągłym sporze zapewniały harmonię światu. Ogień wyjaśnia, że walczyły o koronę, aby ktoś jeden przewodził wszystkim i nie dopuścił, by świat ogarnął chaos. Moc uspokaja żywioły, że wyznaczyła już króla nad światem – człowieka, którego właśnie zamierza stworzyć. Przeciwko jej woli zbuntował się jednak najpiękniejszy z aniołów i Moc ma wątpliwości i człowiek nie pójdzie w jego ślady i nie wprowadzi świata w stan chaosu. Miłość nalega jednak, by to co Moc zamierzyła wypełniło się i by nie karać człowieka nieistnieniem zanim jeszcze zawinił. I Moc stwarza człowieka, by następnie przenieść go do pałacu Raju.

Ciemność, która przez trzy dni walczyła ze Światłem i musiała ulec po stworzeniu czwartego dnia słońca, zaprzysięga walkę do upadłego, po tym jak Bóg uczynił Światło Łaską. Tymczasem wzywa Księcia Ciemności, by mu przekazać, że Bóg powołał do istnienia z ziemi Człowieka, który ma zostać królem świata. Postanawiają wśliznąć się do Raju pod postaciami węża i bazyliszka i za pomocą trucizny wprowadzić Człowieka w stan snu.

Trójca Święta. Massaccio.

Człowiek po stworzeniu czuje się bardziej bezradny niż młode zwierząt. Próbuje dociec, kto go wydobył z ciemnego lochu ziemi i kim jest, że znalazł się w tak wspaniałym miejscu. Rozum podpowiada, że prochem, Wola – że królem stworzenia. Rozum ostrzega Człowieka przed wężem i bazyliszkiem, mówi mu też, że zostanie królem, dopiero gdy poślubi Łaskę. Wyjaśnia, że został wzięty z ziemi, by wiedział, że do ziemi może na powrót wrócić, jeśli sprzeniewierzy się Prawu. Człowiek nie chce słuchać Rozumu. Zwraca się do Woli, Ta ukazuje mu jego piękno w lustrze, darze Wody. Ciemność próbuje je zatruć, widzi w nim jednak zapowiedź swej przyszłej klęski. Kiedy Ogień wręcza Człowiekowi szpadę, krzyż na rękojeści znowu powstrzymuje Ciemność. W darze Powietrza kapeluszu z piór Ciemność dostrzega pióra Gołębicy-Ducha Świętego, któremu nie potrafi się przeciwstawić. Wśród kwiatów – daru Ziemi – znajduje się biała lilia, Niepokalana Dziewica, która wyda na świat pogromcę Ciemności.

Książę Ciemności radzi swej towarzyszce, by zatruła jabłko z drzewa, w którego cieniu stoją. Ciemność w postaci pięknej wieśniaczki, przedstawia się jako poszukiwaczka wiedzy o świecie i ofiaruje Człowiekowi zatrute jabłko, zapewnia, że, dzięki wiedzy zamkniętej w jabłku, zdobędzie na trwałe przymiot królewskości i tak zemści się na królu Ojcu, który więził go w lochu ziemi. Rozum ostrzegający go przed tym darem wraz z Wolą zostaje strącony w przepaść. Następuje trzęsienie ziemi. Świat ogarnia Ciemność. Wolna Wola opuszcza Człowieka. Żywioły stają mu się wrogie. Pozbawiony jasności zmysłów, Człowiek zapada w sen. Moc decyduje się, pozostawić Człowieka w mocy Ciemności, Mądrość chce jednak podjąć o niego walkę.

Człowiek budzi się kajdanach. Zdaje sobie sprawę co utracił. Przyzywa Rozum i poddaje jego władzy Wolę. Rozum i Wola nie są jednak w stanie rozerwać jego kajdan. Ciemność szydzi z ich zabiegów i zapewnia Człowieka, że poprzedni jego stan był tylko snem. Dziwna niebiańska muzyka zapewniająca Człowiekowi pokój, skłania ją do udania się do Księcia Ciemności. Tymczasem pojawia się pielgrzym-Mądrość. Człowiek prosi go o pomoc w swej niedoli, a on zdejmuje z niego kajdany. Człowiek z Wolą i Rozumem uciekają przed Ciemnością, a pielgrzym sam się zakuwa w kajdany. Za radą Księcia Ciemności, Ciemność uderza więźnia gałęzią, by zadać mu śmierć. Następuje trzęsienie ziemi, Ciemność-śmierć pada martwa, a obok niej Książę-grzech. Odkupiony Człowiek zostanie obmyty z pierworodnej winy otrzymaną od Wody wodą chrztu, a by go umocnić na drodze życia Ziemia ofiaruje mu z winnych gron i kłosów pszenicy wino i chleb, które staną się Ciałem i Krwią Pańską. Moc napomina Człowieka, by tak wielkimi darami odkupiony, tak wielką miłością ogarnięty, pamiętał, że śni, póki żyje, bo życie snem jest.

Analiza

Życie jest snem należy do autosów, w których Calderón próbuje przedstawić zarys duchowych dziejów ludzkości od stworzenia świata przez grzech pierworodny, aż po odkupienie. Zygmunt z wcześniejszego utworu pod tym samym tytułem był wprawdzie postacią symboliczną, ale obdarzoną konkretnymi rysami. Bohater autosuː Człowiek przedstawia ludzkość, jednocześnie pierwszego i każdego człowieka. Na kanwie tej postaci autor snuje rozważania nad sensem ludzkiego życiaː Nic nie wiem ponad to, że czym jestem, czym będę i czym byłem, nie wiem. Walka czterech żywiołów o panowanie nad światem, walka Ciemności przeciw Światłu o duszę Człowieka, wreszcie walka Człowieka z samym sobą o panowanie nad swoimi władzamiː Rozumem i Wolą zostają wpisane w dramat stworzenia człowieka, powołanego by panować nad wszelkim stworzeniem, dramat jego upadku, niewoli i odkupienia.

Uczeni różnią się w ocenie zależności utworu od pierwowzoru pod tym samym tytułem. Część badaczy przyjmuje istnienie daleko idącej zależności próbując uzgadniać postaci obydwu dramatówː w Człowieku widzą Zygmunta, w Woli – Klaryna, w Rozumie – Klotalda. Inni przyjmują tylko ogólną zbieżność tematu – idei, że życie jest snem. Calderón niewątpliwie konstruuje ramy losu swego głównego bohatera na wzór losów Zygmunta. Człowiek znajdujący się pierwotnie jak Zygmunt w więzieniu, zostaje przeniesiony do pałacu – Raju, tam dowiaduje się o swej królewskiej godności. Ciemność apeluje do jego poczucia krzywdy, niezrozumiałego uwięzienia w głębinach ziemi. Człowiek strąca Rozum ze skały, jak Zygmunt wyrzuca przez okno pouczającego go sługę. Kiedy budzi się w kajdanach jest łudzony przez swego rozmówcę (Ciemność / Klotalda), że to co przeżył było tylko snem.

Bibliografia

• Beata Baczyńska: Wstęp. W: Pedro Calderon de la Barca: Autos sacramentales. Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 2003. ISBN 83-04-04596-6.
• Leszek Biały: Wstęp. W: Pedro Calderon de la Barca: Autos sacramentales. Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1997. ISBN 83-04-04358-0.
• Pedro Calderon de la Barca: Autos sacramentales. Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1997. ISBN 83-04-04358-0.
• Zofia Karczewska-Markiewicz: Calderón de la Barca. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1970.
• Angel del Rio: Historia literatury hiszpańskiej. T. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.