Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie (ul. Piłsudskiego)
nr rej. A-651 z 15 maja 1984[1] | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Adres | |
Typ budynku |
hala sportowa |
Architekt | |
Rozpoczęcie budowy |
1889 |
Pierwszy właściciel |
TG Sokół |
Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Krakowa | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |
50°03′35,5″N 19°55′36,5″E/50,059861 19,926806 |
Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” – zabytkowa sala sportowa znajdująca się w Krakowie w dzielnicy I przy ul. J. Piłsudskiego 27, na Piasku.
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” powstało 23 lutego 1885 roku z inicjatywy studentów związanych z tak zwaną Czytelnią Akademicka Uniwersytetu Jagiellońskiego. Miało na celu duchowe i fizyczne odrodzenie społeczeństwa przez kultywowanie tradycji narodowych, wychowanie patriotyczne oraz uprawianie ćwiczeń sportowych, głównie o charakterze paramilitarnym. W ramach „Czytelni” powstało Towarzystwo „Sokół”. Popularyzowało turystykę, gimnastykę i różne sporty: wioślarstwo, strzelectwo, szermierkę, łucznictwo, pływanie, lekką atletykę i inne.
W 1889 roku gmina miasta przekazała Towarzystwu grunty przy ówczesnej ulicy Wolskiej, tuż przy korycie płynącej tam wtedy rzece Rudawa[2].
W tym samym roku wybudowano własny budynek, sokolnię. Znajdowała się w nim największa w Galicji sala gimnastyczna, wyposażona w najnowocześniejsze urządzenia sportowe. Gmach zaprojektował Karol Knaus. Uroczyste otwarcie budynku odbyło się 18 listopada 1889 roku[3].
W 1894 roku sokolnię rozbudowano. Dobudowano wschodnią część zaprojektowaną przez Teodora Talowskiego, budynek uzyskał cechy neogotyckie. W 1921 roku w budynku miała siedzibę Dzielnica Krakowska Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.
31 lipca 1947 roku przedstawiciele Urzędu Bezpieczeństwa opieczętowali budynek „Sokoła” odbierając zezwolenie na jego działalność[4].
Od 1957 roku budynkiem administrowało TKKF. „Sokół” odzyskał swój budynek we wrześniu 1990 roku i rozpoczął kapitalny remont budynku zdewastowanego przez poprzedniego użytkownika Klub Sportowy Cracovia[4]. W latach 2017–2020 trwał pierwszy kompleksowy od czasu powstania obiektu remont i prace konserwatorskie. Prawie cały koszt został sfinansowany ze środków Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa przyznaną przez Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa[5][6][7].
Część zachodnia budynku[edytuj | edytuj kod]
Powstała w 1889 według projektu Karola Knausa. Ścianę frontową zdobi fryz sgraffito z napisem „Towarzystwo Gimnastyczne Sokół”, herbami Orła Białego i Krakowa oraz sentencjami będącymi mottami Towarzystwa: „W zdrowym ciele, zdrowy duch” Juwenalisa i „Sława młodzieńca jest jego siłą”. W tej części budynku znajduje się sala gimnastyczna.
-
Widok ogólny
-
Fasada
-
Sala gimnastyczna
-
Sgraffito
-
Tabliczka z markerem upamiętniająca falę powodziową z dnia 11 lipca 1899 roku, wmurowana w dolną część elewacji budynku
Część wschodnia budynku[edytuj | edytuj kod]
Powstała w 1894 według projektu Teodora Talowskiego. Nad wejściem umieszczono w 1934 roku tablicę upamiętniająca członków „Sokoła” walczących w I wojnie światowej o odzyskanie niepodległości. Szczyt bocznej ściany od strony ul. Wenecja zdobią alegoryczne polichromie. W nadświetlu wewnętrznych drzwi znajduje się współczesny witraż z symbolami Towarzystwa. Wykonany został w 2005 roku, według projektu Heleny Papée-Bożyk, przez Krakowski Zakład Witrażów S.G. Żeleński.
-
Ogólny widok
-
Tablica pamiątkowa
-
Polichromie
-
Witraż
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 .
- ↑ Z archiwum Krakowa. Gmach Sokoła. 1900. [online], zarchiwumkrakowa.pl, 30 grudnia 2019 [dostęp 2022-12-28] .
- ↑ Przewodnik Kraków. Ulica Piłsudskiego [online], krakow-przewodnik.com.pl [dostęp 2022-12-28] .
- ↑ a b O nas [online], www.sokol.pl [dostęp 2022-12-28] .
- ↑ Rozpoczyna się remont hali "Sokoła" w Krakowie [online], dzieje.pl, 23 września 2017 .
- ↑ Małgorzata Mrowiec , Kraków. Wnętrza „Sokoła” po renowacji zachwycają na nowo. Remont gmachu potrwa do 2020 roku [online], dziennikpolski24.pl, 16 listopada 2018 .
- ↑ Kronika TVP3 Kraków , Agata Jędrzejczyk-Dyląg , Zakończył się remont konserwatorski sali głównej "Sokoła" [online], krakow.tvp.pl, 28 listopada 2018 .
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Praca zbiorowa Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce. Kraków, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007, ISBN 978-83-922906-8-1
- Praca zbiorowa Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000, ISBN 83-01-13325-2