Czorsztyn
49°26′15″N 20°19′37″E/49,437500 20,326944
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
407[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-440[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KNT |
| SIMC |
0422570 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |
Położenie na mapie gminy Czorsztyn  | |
| 49°26′15″N 20°19′37″E/49,437500 20,326944[1]
| |
| Strona internetowa | |
Czorsztyn – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Czorsztyn.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Wieś położona jest na wschodnim skraju Kotliny Orawsko-Nowotarskiej, na pograniczu Pienin i Gorców nad Zbiornikiem Czorsztyńskim. Obecny Czorsztyn był do momentu powstania zbiornika retencyjnego znany jako Czorsztyn Nadzamcze. Sama wieś Czorsztyn mieściła się u podnóża Zamku Czorsztyńskiego. Część Czorsztyna mieszcząca m.in. siedzibę władz gminy Czorsztyn, znajdowała się w bezpośrednim sąsiedztwie skrzyżowania znajdującego się ok. 1,5 km od wsi Czorsztyn, w kierunku Nowego Targu.
Miejscowość turystyczna i wypoczynkowa z rozwiniętą infrastrukturą turystyczną: baza noclegowa, przystań statków spacerowych, znakowany szlak turystyczny.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś Czorsztyn (dawny niem. Zornsteyn (1395), Schorstein (1777) kamień gniewu[4]), lokowana była na początku XIII wieku podobnie jak pobliski Grywałd, Dursztyn, Frydman, Falsztyn, Rychwałd i inne przez osadników niemieckich sprowadzanych przez króla węgierskiego Andrzeja II.
W roku 1246 właścicielem zamku w Czorsztynie był Piotr Wydżga, szlachcic ziemi krakowskiej herbu Janina, następnie krzyżowiec, był on również właścicielem zamku Rytra, Łącka oraz zamku Lemiasz.
W okresie panowania króla Kazimierza III Wielkiego zamek ten został obwarowany murami.
Od XV wieku starostwo. Zamek spalony w 1433 r. przez husytów, następnie odbudowany. W 1651 r. ośrodek powstania chłopskiego Kostki Napierskiego, w latach 1768–1782 punkt oporu konfederatów barskich. Powolna degradacja zamku od pożaru w 1792 r.[5]
Po zaborach Czorsztyn należał do Cesarstwa Austrii[6]. W 1819 r. wieś zakupił od skarbu Austrii Jan Maksymilian Drohojowski, którego rodzina zbudowała domy dla letników w XIX wieku[6]. Stanisław Drohojowski na początku XX wieku zainicjował stworzenie letniska w części znajdującej się dziś nad wodą, w Nadzamczu[6]. W okresie budowy zbiornika część zabytkowej zabudowy przeniesiono do skansenu na półwyspie Stylchyn[6].
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Czorsztyn”[7]. W 1932 r. Wanda Kossecka założyła w Czorsztynie pracownię, w której uczyła lokalne tkaczki tkania kilimów i gobelinów. Był to pierwszy warsztat, w którym tkano kilimy na Podhalu. Po wojnie pracownia została włączona do Cepelii, tworząc prace na eksport[8].
1 września 1939 r. Czorsztyna przed wkraczającymi wojskami słowackimi bronił pluton z batalionu KOP „Żytyń”, który wobec przewagi wroga musiał tego samego dnia wycofać się[9].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czorsztyn. W 1973 r. reaktywowano gminę Czorsztyn. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim. W tym okresie został rozpoczęty i ostatecznie zrealizowany plan budowy zbiornika retencyjnego znanego obecnie jako Jezioro Czorsztyńskie[10] (Zbiornik Czorsztyński). Powstanie owego zbiornika zamknęło historię starego Czorsztyna mieszczącego się u podnóża Zamku Czorsztyńskiego oraz rozpoczęło historię nowego Czorsztyna powstałego z rozbudowy Czorsztyna Nadzamcze.
W latach 80. XX w. dzięki inicjatywie proboszcza z Maniów, ks. prałata Antoniego Siudy i zaangażowaniu ludności zbudowano kościół pw. Matki Boskiej Fatimskiej poświęcony w 1992 r. przez arcybiskupa krakowskiego, ks. kardynała Franciszka Macharskiego. Świątynia znajduje się przy ul. Jana Pawła II[11]. Wyposażenie pochodzi z kościoła w Starych Maniowach (pod zalewem)[12].
W miejscowości funkcjonuje rzymskokatolicki rektorat NMP Fatimskiej[13].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[14].
- Ruiny zamku.
Ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku w granicach rezerwatu krajobrazowego.
Inne zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kapliczka z upadkiem Chrystusa pod krzyżem w Czorsztynie.
- Osada Czorsztyn. Kompleks skansenowo-turystyczny urządzony pod koniec lat 90. XX wieku na półwyspie Stylchyn, w pobliżu osady Podbrzezie, na północnym brzegu Jeziora Czorsztyńskiego.
Folklor
[edytuj | edytuj kod]Okolica podhalańska posiada wyraźnie wyodrębnioną autentyczną i żywą kulturę lokalną, na którą składa się folklor góralski; m.in. gwara podhalańska, będąca dobrze rozpoznawalna w Polsce. Charakterystyka folkloru widoczna jest dodatkowo w kuchni, rękodziele ludowym, a także muzyce, tańcu i oryginalnym stroju podhalańskim.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 20771
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 203 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Maria Malec. Słownik nazw geograficznych Polski. 2003. WN PWN. ISBN 83-01-13857-2.
- ↑ Rafał Monita: Jezioro Czorsztyńskie. Kraków: 2017. ISBN 978-83-65686-11-4.
- ↑ a b c d Monita 2017 ↓.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 28. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Wanda Gentil-Tippenhauer, Wanda Kossecka (1893-1955), „Polska Sztuka Ludowa”, 11 (3), 1957, s. 191–192.
- ↑ Słowacki udział w wojnie. Okupacja polskiego Spiszu i Orawy [online], Przystanek Historia [dostęp 2022-09-09] (pol.).
- ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 2. Wody stojące, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 50, ISBN 83-239-9607-5.
- ↑ Położenie kościoła.
- ↑ Historia kościoła.
- ↑ Rektorat.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-15].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Czorsztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 869., s. 869–873.
- Czorsztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 378.
- Zdjęcia z Pienin i Czorsztyna. top.turystyka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-26)].
- Historia Żydów w Czorsztynie na portalu Wirtualny Sztetl
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Części wsi |
|
| Osada wsi |
|
| Przysiółek wsi |
|
