Garncarstwo w Zlakusie
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
Gliniane naczynie na moście w Zlakusie (2014) | |
Państwo | |
---|---|
Typ | |
Numer ref. | |
Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
Historia wpisania na listę | |
Wpisanie na listę |
2020 |
Garncarstwo w Zlakusie[1] (serb. Злакуско лончарство, Zlakusko lončarstvo[2]) – tradycja ręcznego wyrobu ceramiki na kole garncarskim kultywowana we wsi Zlakusa koło Užic w zachodniej Serbii.
W 2020 roku podczas 15. sesji Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego garncarstwo w Zlakusie wpisane zostało na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO[3]. Pełna nazwa wpisu w języku angielskim to Zlakusa pottery making, hand-wheel pottery making in the village of Zlakusa, zaś w języku serbskim – Zlakusko lončarstvo (Lončarstvo ručnog vitla iz sela Zlakusa)[2].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Tradycyjnym ręcznym wytwarzaniem ceramiki z gliny i kalcytu w Zlakusie i jej okolicach już od kilku pokoleń zajmują się doświadczeni rzemieślnicy – członkowie rodzin Šunjevarić, Savić, Nikitović, Tešić i Lazić[2]. W ich warsztatach rzemiosła nauczyli się również młodsi członkowie rodzin Sarvan i Klopanović[2]. Ogółem według stanu z 2019 roku garncarstwem w Zlakusie zajmowało się ponad 30 garncarzy[2]. Pozostali mieszkańcy wsi w sposób bezpośredni, pomagając w procesie produkcyjnym oraz pośrednio, poprzez wykorzystywanie wyprodukowanych wyrobów ceramicznych przyczyniają się do promowania tradycji i szerzenia wiedzy o niej[2][1][3]. Dawniej wyrobem naczyń zajmowali się wyłącznie mężczyźni, współcześnie kobiety coraz częściej angażują się w proces jej produkcji[2].
Transmisja dziedzictwa kulturowego pierwotnie odbywała się głównie w rodzinach, gdzie wiedza i umiejętności przekazywane były z ojca na syna czy z dziadka na wnuka[2]. Współcześnie odbywa się również poprzez aktywne uczestnictwo zainteresowanych oraz członków społeczności w pracach doświadczonych rzemieślników[2]. W Szkole Artystycznej w Užicach prowadzone są zajęcia poświęcone zlakuskiej ceramice. Rękodzieło prezentowane jest na jarmarkach i festiwalach nie tylko w Zlakusie, ale i w całym kraju. Jest to żywa tradycja, gdyż wykonane we wsi naczynia są szeroko wykorzystywane podczas ważnych uroczystości rodzinnych (chrztów, wesel, pogrzebów) oraz społecznych i służą do serwowania tradycyjnych potraw z zachodniej i środkowej Serbii[1][3][2].
Wykonanie[edytuj | edytuj kod]
Proces ręcznego wytwarzania ceramiki na kole garncarskim trwa od 7 do 10 dni i obejmuje: przygotowanie masy glinianej, jej formowanie, dekorowanie i wykańczanie, a na koniec suszenie i wypalanie[1][3]. Tradycja jest ściśle związana z rejonem Zlakusy ze względu na związek ze środowiskiem naturalnym, które dostarcza surowca do produkcji tej ceramiki[3]. Są nim glina i kalcyt pozyskiwane tradycyjnie z dwóch miejsc – glina wydobywana jest w oddalonej o ok. 18 km od Zlakusy wsi Vranjani, natomiast kalcyt wydobywa się w sąsiedniej wiosce Rupeljevo w gminie Požega[2].
Dostarczona glina jest mielona, oczyszczana i moczona w wodzie przez 24 godziny, po czym dodaje się do niej zmielony kalcyt w proporcji 50:50 w przypadku mniejszych naczyń lub 40:60 na korzyść kalcytu dla większych naczyń[2]. Z płaskiego krążka formuje się dno naczynia, a następnie z kawałków gliny, często mających formę wałeczków, tworzone są jego ścianki[2]. W wyniku obróbki na kole garncarskim i po osiągnięciu pożądanej wysokości grubość naczynia jest wyrównywana przy użyciu drewnianych narzędzi, nadawany jest mu też ostateczny kształt, a wilgotną szmatką kształtuje się obręcz[2]. Gotowe naczynia dekorowane są geometrycznymi ornamentami wykonanymi za pomocą drewnianych lub metalowych narzędzi. Przez odmienne profilowanie naczyń i różnice w zdobieniach ceramiki wyraża się indywidualny kunszt każdego garncarza[2]. Do niektórych naczyń dodawane są uchwyty[2][1][3]. W kolejnym etapie uformowane naczynie pozostawia się do wysuszenia najpierw na słońcu i na świeżym powietrzu, a następnie w suszarce, po czym wypala się je w tradycyjnym piecu bądź w ognisku[2].
Współcześnie wytwarzane przedmioty takie jak garnki, których pojemność może wynosić od 1 do 100 l, pojemniki do wypieku chleba, płytkie naczynia do smażenia potraw oraz małe naczynia do kuchennych piekarników zostały dostosowane do nowoczesnego sposobu przygotowywania i serwowania potraw. Ceramiczne wyroby z regionu Zlakusy wciąż cieszą się dużą popularnością i znajdują zastosowanie w gospodarstwach domowych i restauracjach w całej Serbii[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Polski Komitet ds. UNESCO, Serbia [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-11] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Zlakusa pottery making, hand-wheel pottery making in the village of Zlakusa – Nomination form [online], ich.unesco.org, 26 lutego 2019 [dostęp 2024-04-11] (ang.).
- ↑ a b c d e f UNESCO – Zlakusa pottery making, hand-wheel pottery making in the village of Zlakusa [online], ich.unesco.org [dostęp 2024-04-11] (ang.).