Janusz Uberna

Janusz Uberna

Data i miejsce urodzenia	5 kwietnia 1929 Lwów
Data i miejsce śmierci	26 grudnia 2013 Warszawa
Doktor habilitowany nauk o Ziemi
Specjalność: geologia złożowa, złoża uranu
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski (1953)
Doktorat	1961 Państwowy Instytut Geologiczny
Habilitacja	1975 Państwowy Instytut Geologiczny
Pracownik naukowy
Instytut	Państwowy Instytut Geologiczny
Okres zatrudn.	1950–2002
Odznaczenia

Janusz Alfred Maria Uberna (ur. 5 kwietnia 1929 we Lwowie, zm. 26 grudnia 2013 w Warszawie) – polski geolog, specjalista w zakresie geologii złóż surowców chemicznych, a zwłaszcza złóż fosforytów, złóż pierwiastków promieniotwórczych i pierwiastków ziem rzadkich oraz geologii gospodarczej.

Młodość

Dzieciństwo spędził wśród jarów Podola. W Husiatynie nad Zbruczem jego ojciec był zawiadowcą stacji kolejowej. Później, z racji awansu ojca, mieszkał w Czortkowie w jarze Seretu. W czasie wojny, w poszukiwaniu pracy rodzina przeniosła się do Trembowli w jarze Gniezny. Tutaj ukończył szkołę podstawową i rozpoczął naukę na tajnych kursach gimnazjalnych. Gdy w 1944 roku Sowieci ponownie zajęli Podole, uczęszczał do ósmej klasy polskiej dziesięciolatki. W tym samym roku jego ojciec i stryj wstąpili do powstającego Wojska Polskiego.

W styczniu 1945 „powrócił” z matką do Polski. Mieszkał początkowo w Chełmie, gdzie ukończył drugą i trzecią klasę gimnazjalną. W 1946 roku przeniósł się z matką do Puław, do siostry ojca. Tam ukończył po raz drugi trzecią klasę gimnazjalną (reforma szkolnictwa) i pierwszą licealną. Czwarta klasa gimnazjalna w tym roku nie istniała. W 1948 zamieszkał z matką i ojcem w Warszawie. Tutaj w 1949 ukończył jako humanista Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Reytana.

Rodzina od paru pokoleń dająca jurystów, oficerów i kolejarzy nie miała związków z geologią. Dopiero w Puławach prof. Włodzimierz Zinkiewicz, późniejszy wykładowca na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, zasiał w nim bakcyla geologii. Po uzyskaniu matury rozpoczął studia w Zakładzie Geologii na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego. Słuchał m.in. wykładów prof. Jana Samsonowicza, odbywając u niego także część ćwiczeń. Pracę dyplomową Dolomity środkowo-dewońskie okolic Łagowa, wykonał pod jego kierunkiem i prof. Marii Turnau-Morawskiej (recenzentem był prof. Edward Passendorfer), uzyskując w 1953 na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego dyplom magistra geologii i paleontologii.

Praca w Państwowym Instytucie Geologicznym

Pracę zawodową rozpoczął w czasie studiów, w latach 1950–1951, jako krótkoterminowy pracownik Państwowego Instytutu Geologicznego. Od 1951 został etatowym pracownikiem tegoż Instytutu. Początkowo pracował w Zakładzie Surowców Skalnych, kierowanym przez inż. Władysława Bobrowskiego. Zajmował się inwentaryzacją złóż i wystąpień kruszywa naturalnego na terenie województw warszawskiego, lubelskiego i białostockiego.

Na początku 1954 rozpoczął pracę w Sekcji Fosforytów tegoż Zakładu. Opracował Dokumentację geologiczną złoża fosforytów Kraśnik – Gościeradów. Następnie profilował i opróbowywał otwory wiertnicze do dokumentacji Chwałowice i Krzyżanowice. Przygotował też dokumentację geologiczną złóż fosforytów Walentynów i Łączany. Tę ostatnią wykonał razem z inż. Edwardem Błockim z Warszawskiego Przedsiębiorstwa Geologicznego.

W 1958 przeszedł do pracy w Zakładzie Złóż Surowców Promieniotwórczych, gdzie w pierwszej kolejności opracował Ocenę mineralizacji uranowej w rejonie Wądroża Wielkiego (15 km na SE od Legnicy). W 1959 pracował z Jerzym Kanasiewiczem w okolicach wsi Niedów i Ręczyn nad rzeką Witką. Wynikiem było opracowanie Geologia i poszukiwania pierwiastków promieniotwórczych w rejonie zapory wodnej na rzece Witce.

W 1959 wziął też udział w praktyce geologicznej zorganizowanej przez Centralny Urząd Geologii w ZSRR, dotyczącej metod poszukiwań złóż uranowych. Po dwu tygodniach wykładów w Moskwie zapoznano się w terenie z wystąpieniami uranowymi na Ukrainie.

Po powrocie do kraju wziął udział wraz z Jerzym Kanasiewiczem, Hubertem Sylwestrzakiem i Marianem Sałdanem w badaniach promieniotwórczości naturalnej pstrego piaskowca w otworze Pasłęk IG-1. W latach 1960–1961 badał wraz z J. Kanasiewiczem promieniotwórczość naturalną w rejonie Radomierzyc i Turoszowa oraz w niecce północnosudeckiej, w miedzionośnych wapieniach i marglach kopalni Lena. W 1964 kontynuuje te badania w kopalniach miedzi Nowy Kościół, Lena oraz Konrad II.

W 1961 obronił rozprawę doktorską Rozwój serii fosforytonośnej północnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich na tle zagadnień sedymentologicznych albu i cenomanu (promotor: Antoni Morawiecki, recenzenci: prof. Władysław Pożaryski, prof. Maria Turnau-Morawska i prof. Antoni Łaszkiewicz). Praca ta została nagrodzona przez Instytut Geologiczny pierwszą nagrodą im. Karola Bohdanowicza za najlepszą pracę opublikowaną w 1967.

W 1962 Janusz Uberna badał promieniotwórczość naturalną w Górach Świętokrzyskich. Następnie wraz z M. Sałdanem prowadził badania radiometryczne w kopalniach węgla kamiennego Bierut, Chwałowice i Rydułtowy, a także w Karpatach, na obszarze od Gorlic przez Duklę, Krosno i Rymanów, po Sanok i Tyrawę Solną, i dalej na południowy wschód – przez Zagórz i Lesko. W tym samym roku badał przejawy mineralizacji uranowej w Górach Świętokrzyskich po obu stronach Pasma Łysogórskiego. Prace te zakończył w 1964 uranometrycznym zdjęciem glebowym na wybranych strefach tektonicznych.

W 1963 określał zasoby piasków cyrkonowych na bałtyckich plażach w rejonie Mielna koło Kołobrzegu, a później na Mierzei Helskiej. W 1965 opracował Fosforyty w województwie lubelskim, a następnie perspektywy poszukiwawcze złóż uranu w Polsce.

W 1966 został kierownikiem Pracowni Fosforytów w Zakładzie Złóż Soli i Surowców Chemicznych, który prowadził Zbigniew Werner. Do 1970 opracowywał potencjał fosforytonośności Polski, przygotowywał projekty poszukiwań złóż fosforytów w różnych regionach kraju i badał napotkane wystąpienia fosforytów, m.in. w rejonie Zatoki Puckiej.

Badania geologiczne za granicą

Przez cały rok 1971 pracował w Libii na kontrakcie Przedsiębiorstwa Handlu Zagranicznego „Polservice”, dotyczącym poszukiwania złóż fosforytów. Prace organizowane były przez Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu. Szefem kontraktu i jego naukowym kierownikiem był Jerzy Lefeld. J. Uberna badał rejon skarpy pustyni Hamada al Hamra, od Derdża (Derj) i Sinauenu (Sinawan) na zachodzie, po zachodni brzeg Zatoki Syrty na wschodzie. Znaczącego złoża fosforytów, niestety, nie odkryto.

W 1972 Rada Naukowa Instytutu Geologicznego wszczęła mu przewód habilitacyjny na podstawie pracy Występowanie uranu w Górach Świętokrzyskich. Recenzentami byli: prof. Antoni Gaweł, prof. Hubert Gruszczyk i doc. Aleksander Jeliński. Stopień doktora habilitowanego uzyskał w 1975, po czym Prezes Centralnego Urzędu Geologii mianował go docentem w Instytucie Geologicznym.

W latach 1973–1977 kontynuował badania fosforytonośności Polski i jej regionów, m.in. Lubelszczyzny, a także opracowywał możliwości poszukiwania złóż surowców mineralnych w świecie (m.in. fosforytów w Maroku, Algierii, Górnej Wolcie (obecnie Burkina Faso), Nigrze i Beninie). W lutym 1977 wykonał wraz z Z. Wernerem ekspertyzę w Algierii, dotyczącą możliwości poszukiwań złóż soli potasowych. I tym razem wnioski były niezachęcające.

W 1978 wyjechał do Mongolii, gdzie do 1979 pracował pod kierownictwem Ryszarda Podstolskiego jako starszy geolog polskiej grupy Międzynarodowej Ekspedycji Geologicznej, której patronowała Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. W tym czasie opracowywano mapy geologiczne w skali 1:50 000 i prowadzono poszukiwania surowców mineralnych w rejonie góry Narintaj–Obo, w ajmaku chentejskim północno-wschodniej Mongolii, 300 kilometrów na wschód od Ułan Bator.

Od powrotu z Mongolii w 1979, do 1984 kontynuował badania fosforytów w Polsce w rejonie Annopola–Gościeradowa. W latach 1980–1981 opracował również Dokumentację geologiczną złoża rudy strontu Czarkowy w kategorii C-2. W tym samym czasie dwukrotnie odwiedził Mongolię: w 1980 wraz z R. Podstolskim i Andrzejem Stachowiakiem przygotował Projekt badań geologicznych w rejonie Muszugaj Chuduk, a w 1981 wraz z J. Kanasiewiczem – Projekt badań geologicznych w rejonie Bajan Choszu.

W kwietniu 1984 razem ze Stanisławem Kubickim przygotował w Ułan Bator Projekt badań dla udokumentowania złoża pierwiastków ziem rzadkich Ługijn Goł we wschodnio-gobijskim ajmaku. W lipcu 1984 została utworzona Dwustronna Polsko-Mongolska Ekspedycja Geologiczna realizująca ten projekt. Przez prawie siedem lat (do sierpnia 1990) był zastępcą kierownika Ekspedycji (kierownikami byli Mongołowie) i jej głównym geologiem. W wyniku przeprowadzonych prac kartograficznych, geologicznych, wiertniczych i technologicznych udokumentowano złoże Ługijn Goł w kategorii C1+C2 i przygotowano je do eksploatacji.

W sierpniu 1990 wrócił do kraju i podjął pracę w Instytucie, opracowując mapę geologiczno-gospodarczą 1:50 000, ark. Wierzbica. Od 1992 prawie do końca 2001 roku kierował Centralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego, a w następnym roku przeszedł na emeryturę. Pracował w Instytucie do 30 września 2002 jako pełnomocnik dyrektora ds. ochrony informacji niejawnych Państwowego Instytutu Geologicznego.

W czasie dziesięcioletniego kierowania przez J. Ubernę Centralnym Archiwum Geologicznym zmodernizowano archiwa map i materiałów geologicznych w Warszawie i w Oddziałach Regionalnych PIG. Uporządkowano kolekcje rdzeni wiertniczych w archiwach rdzeni PIG w Szurpiłach, Hołownie, Puławach, Piasecznie, Kielnikach i Michałowie. Przeprowadzono także ich gruntowne remonty. Poza tym w Halinowie koło Warszawy i w Kielnikach koło Częstochowy wybudowano nowoczesne archiwa rdzeni wiertniczych.

Autor i współautor 40 prac publikowanych i 78 prac archiwalnych. Członek Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Został pochowany na cmentarzu w Milanówku.

Odznaczenia

W 1954 otrzymał Nagrodę Prezesa Centralnego Urzędu Geologii, a w 2002 – Nagrodę Specjalną Dyrektora Naczelnego Państwowego Instytutu Geologicznego. W latach 1993–1995 został mianowany dyrektorem górniczym trzeciego, a następnie pierwszego stopnia. Został odznaczony resortową odznaką „Zasłużony dla polskiej geologii”, Odznaką Instytutu Geologicznego, Odznaką „Zasłużony Pracownik Instytutu Geologicznego” i Złotą Odznaką Państwowego Instytutu Geologicznego.

Otrzymał również dwa mongolskie państwowe odznaczenia i państwową odznakę przyznaną przez ambasadora Mongolii w Polsce z okazji 60. rocznicy Mongolskiej Republiki Ludowej.

Emerytura

Współorganizator i Członek Zarządu Stowarzyszenia Emerytowanych Pracowników Państwowego Instytutu Geologicznego (2008–2013).

Opublikował wspomnienia z pracy na masywie Ługijn Goł w Mongolii (Gobijska przygoda, 2013) oraz autobiografię (Życie pełne podróży, 2013), a także powieść przygodową o podróży i o działalności polskich biznesmenów na Syberii w XIX wieku (Dalej na wschód, 2012).

Życie prywatne

Miał dwoje dorosłych dzieci: Janusza i Annę. Jego żona Teresa, również geolog, zmarła w 1991.

Wybrane publikacje

• Uberna J., 1955, Jura i kreda środkowa okolic Gościeradowa. „Przegl. Geol.”, nr 9, s. 442–444. Warszawa
• Uberna J., 1959, Kaolin i żyły kwarcowe w rejonie Wądroża Wielkiego. „Przegl. Geol.”, nr 12, s. 536–537. Warszawa
• Uberna J., 1959, Z geologii Wądroża Wielkiego. „Przegl. Geol.”, nr 10, s. 468–469. Warszawa
• Uberna J., 1960, Fosforyty w Polsce na tle klasyfikacji N.S. Szatskiego. „Przegl. Geol.”, nr 9, s. 447–451. Warszawa
• Kanasiewicz J., Uberna J., 1961, Nowe przejawy mineralizacji uranowej na tle budowy geologicznej niecki leszczynieckiej. „Przegl. Geol.”, nr 8, s. 443–434. Warszawa
• Teresa Uberna, Uberna J., 1962, Utwory czwartorzędowe powiatu Gryfice i ich praktyczne zastosowanie. „Przegl. Geol.”, nr 10, s. 523–526. Warszawa
• Kanasiewicz J., Sałdan M., Uberna J., Uranonośność pstrego piaskowca okolic Pasłęka. Z badań złóż kruszców, T. 5, „Biul. Inst. Geol.” nr 193, s. 171–193. Warszawa
• Uberna J., 1967, Fosforyty okolic Siemienia w powiecie parczewskim. „Kwart. Geol.” T. 11, z. 4, s. 926–927. Warszawa
• Uberna J., 1967, Rozwój serii fosforytonośnej północnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich na tle zagadnień sedymentologicznych albu i cenomanu. „Biul. Inst. Geol.” nr 206, s. 5–83. Warszawa
• Uberna J., 1971, Fosforyty w Polsce oraz możliwości występowania dalszych obszarów fosforytonośnych. „Biul. Inst. Geol.” nr 246, s. 7–46. Warszawa
• Uberna J., Cieśliński S., Błaszkiewicz A., Jaskowiak M., Krassowska A., 1971, Kredowe osady fosforytonośne i fosforyty w Polsce. „Biul. Inst. Geol.” nr 246, s. 135–157. Warszawa
• Lefeld J., Uberna J., 1973, Poszukiwania fosforytów prowadzone w północnej Libii przez polskich geologów. „Przegl. Geol.”, nr 7, s. 404–406. Warszawa
• Uberna J., 1975, Górna kreda i paleocen północnej części pustyni Hamada al Hamra (Libia). „Geol. za Gran.” R.15, z. 1–2 (57–58), s. 29–40. Warszawa
• Uberna J., 1980, „Les Phosphorites”, s. 170–173 W: Osika R. (red), Le geologie et les gites mineraux en Pologne, „Biul. Inst. Geol.” Nr 251. Warszawa
• Uberna J., 1981, Upper Eocene Phosphate-bearing Deposits in Northern and Eastern Poland. „Bull. Acad. Pol. Sc. Ser. Sc. Terre”. Vol. 29, nr 1, s. 81–90
• Uberna J., 1984, „Fosforyty”, s. 111–117. W: Stefan Kozłowski (red.), Surowce mineralne środkowowschodniej Polski, województwa: lubelskie, chełmskie, zamojskie, bialskopodlaskie i siedleckie. Wyd. Geol. 1984, Warszawa
• Olech Juskowiak, Kanasiewicz J., Stępniewski M., Uberna J., 1984, Charakterystyka południowo-gobijskiej formacji karbonatytowej. „Przegl. Geol.”, nr 8-9, s. 488–490. Warszawa
• Uberna J., 1986, „Złoża i występowanie fosforytów w Polsce”. W: Bolewski A., Gruszczyk H. (red.), Zasoby perspektywiczne kopalin Polski (stan na 1981.01.01). Instytut Geologiczny. Warszawa
• Lefeld J., Uberna J., 1987, A New Species of Nostoceras (Ammonites: Nostoceratidae) in Northern Libya and its Affinities with Other Global Finds. The Saharan Symposium, Tripoli–Libya
• Uberna J., 1987, „Fosforytonośne osady w Polsce”. W: Osika R. (red.), Budowa Geologiczna Polski. T.6: Zasoby perspektywiczne kopalin Polski. Wyd. Geol. 1987. Instytut Geologiczny. Warszawa
• Uberna J., 1992, Mapa geologiczno-gospodarcza Polski 1:50 000, Ark. Wierzbica. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa, PAE. SA
• Uberna J., 1992, Objaśnienia do Mapy geologiczno-gospodarczej Polski 1:50 000, Ark. Wierzbica. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa
• Magdalena Jęczmyk, Uberna J., 1993, Określenie zakresu tajemnicy gospodarczej, własności intelektualnej oraz metod udostępniania informacji i materiałów geologicznych. „Przegl. Geol.”, nr 3, s. 177–178. Warszawa
• Podemski M., Uberna J., 2001, Udostępnianie informacji geologicznych, stanowiących własność Skarbu Państwa, przez Centralne Archiwum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego, „Przegl. Geol.”, nr 3, s. 209–212. Warszawa
• Stanisław Doktór, Marek Graniczny, Uberna J., 2004, Historia archiwów Państwowego Instytutu Geologicznego od 1919 roku po dzień dzisiejszy. „Biul. Państw. Inst. Geol.”, nr 410, s. 59–68. Warszawa
• Uberna J., 2012, Dalej na wschód, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań
• Uberna J., 2013, Gobijska przygoda, Stowarzyszenie Emerytowanych Pracowników Państwowego Instytutu Geologicznego, Seria Wspomnienia Nr 1, Warszawa
• Uberna J., 2013, Życie pełne podróży, Stowarzyszenie Emerytowanych Pracowników Państwowego Instytutu Geologicznego, Seria Wspomnienia Nr 3, Warszawa

Bibliografia

• Doc. dr hab. Janusz Uberna – Kierownik Centralnego Archiwum Geologicznego. W: Who is Who?, „Wiadomości Państwowego Instytutu Geologicznego”, nr 13 (39) Warszawa 1994
• Uberna J., 2005, „Polskie ekspedycje geologiczne w Mongolii”, s. 102–109. W: Śliżewski Wiesław, Salski Wojciech, Werner Zbigniew (red), Polscy geolodzy na pięciu kontynentach. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa
• Podstolski R., Uberna J., 2005, „Międzynarodowa Ekspedycja Geologiczna w Mongolii”, s. 109–116. W: Śliżewski Wiesław, Salski Wojciech, Werner Zbigniew (red.), Polscy geolodzy na pięciu kontynentach. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa
• Maciej Podemski, Halina Urban, 2014, Pożegnania. Janusz Alfred Maria Uberna (1929–2013), „Przegl. Geol.”, vol. 62, nr 10/1, s. 124, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

Linki zewnętrzne

• Dr hab. Janusz Uberna, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2010-05-12] .