Listy z getta tomaszowskiego

Listy z getta tomaszowskiego – zbiór korespondencji prywatnej o dużej wartości literackiej i historycznej. Listy były pisane w latach 1939–1941 przez tomaszowianina Izraela Aljuhe „Lutka” Orenbacha (1920–1942) do jego ukochanej Edith Blau, Żydówki pochodzącej z Wolnego Miasta Gdańska.

Młodzi poznali się latem 1939 roku w Bydgoszczy, gdzie osiedliła się żydowska rodzina Blau, która w latach trzydziestych uciekła z Gdańska z obawy przed ekscesami nazistowskimi. Lutek Orenbach przeniósł się z rodzicami z Tomaszowa Mazowieckiego do Bydgoszczy i tu zdał maturę w maju 1939 roku. Ich miłość trwała dwa miesiące. Po wybuchu wojny kochankowie zostali rozdzieleni. Lutek Orenbach powrócił do Tomaszowa i trafił do getta, a Edith Blau wraz z matką zamieszkała w miasteczku Minden koło Bielefeld. Młodzi utrzymywali stały kontakt między sobą. On pisał do niej po polsku, ona odpowiadała po niemiecku. Korespondencja urywa się wraz wywiezieniem Edith Blau do getta w Rydze pod koniec 1941 roku.

Zachowało się jedynie około stu listów Lutka Orenbacha pisanych do ukochanej dziewczyny. Jej odpowiedzi, które docierały do adresata, nie dotrwały do doby współczesnej, zaginęły wraz z likwidacją getta tomaszowskiego i eksterminacją miejscowych Żydów. Zachowały się też karykatury osób z getta tomaszowskiego wykonane przez Lutka Orenbacha, fotografie i ilustracje przesyłane Edith Blau.

Listy są przechowywane w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie (ang. The United States Holocaust Memorial Museum in Washington).

Zobacz też

• Getto w Tomaszowie Mazowieckim
• Izrael Aljuhe Orenbach

Bibliografia

• Justyna Biernat, Izrael Aljuhe Orenbach Sen o teatrze. Listy z tomaszowskiego getta; Tomaszów Mazowiecki 2018.
• Justyna Biernat, Uśmiech melancholika: sylwetka młodego twórcy listów z tomaszowskiego getta, [w:] Przegląd Humanistyczny 2014 nr 6(447).
• Justyna Biernat, A Melancholic’s Smile: Profile of a Young Writer of the Letters from the Ghetto in Tomaszów Mazowiecki, [w:] Prism. An Interdisciplinary Journal for Holocaust Educators 2018 vol. 10.
• Barbara Engelking, Miłość i cierpienie w Tomaszowie Mazowieckim; [w:] Zagłada Żydów. Pamięć narodowa a pisanie historii w Polsce i we Francji, pod redakcją Barbary Engelking, Jacka Leociaka, Dariusza Libionki, Anny Ziębińskiej-Witek, Lublin 2006: Wyd. UMCS, s. 57–74.
• Krzysztof Tomasz Witczak, Listy z getta tomaszowskiego jako dokument historyczny obrazujący żydowskie życie artystyczne w okresie okupacji; [w:] „Rocznik Łódzki”, '2011, nr 58, s. 161–182.
• Izrael Aljuche „Lutek” Orenbach, Świat potrwa tylko do jutra. Okrutną codzienność tomaszowskiego getta młody człowiek odpycha sztuką oraz słowami uczucia w listach do ukochanej; [w:] „Karta”, 2016, nr 88, s. 91–107.
• Izrael Aljuche „Lutek” Orenbach, Listy z getta tomaszowskiego; [w:] „Myśli i słowa. Literatura - kultura - język. Podręcznik do języka polskiego 8”, red. J. Gaweł, E. Nowak, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2018.