Przejdź do zawartości

Luís de Camões

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Luís de Camões
Ilustracja
Imię i nazwisko

Luís Vaz de Camões

Data i miejsce urodzenia

ok. 1524
Lizbona (?)

Data i miejsce śmierci

10 czerwca 1580
Lizbona

Narodowość

portugalska

Dziedzina sztuki

poezja
filozofia

Epoka

Renesans

Ważne dzieła

Os Lusíadas

podpis

Luís Vaz de Camões (ok. 1524 w Lizbonie (?), zm. 10 czerwca 1580 w Lizbonie) – renesansowy poeta, prekursor baroku, wedle tradycji największy pisarz w literaturze portugalskiej[1], wielokrotnie okrzykiwany „księciem poetów”[1]. Wyklęty i niedoceniony za życia, w epoce romantyzmu stał się postacią legendarną, wzorem wszystkich poetów nieszczęśliwych.

Poezja liryczna Camõesa, wzorowana na twórczości Horacego oraz Petrarki, podejmuje zazwyczaj tematykę rozpaczy, śmierci i nieszczęśliwej miłości (topos „piekielnych mąk grzesznych kochanków”, inferno de los namorados), radykalnie przełamując humanistyczny optymizm poznawczy oraz wiarę w godność człowieka.

Życie

[edytuj | edytuj kod]

Camões urodził się około roku 1524[2] (nie jest to pewna data[3]) jako jedyny syn Simão Vaz de Camõesa i Any de Macedo. Nie jest znane dokładne miejsce jego urodzenia. Różne źródła za takowe podają Lizbonę, Coimbrę lub Alenquer (opinia bazowana na jednej z możliwych interpretacji jednego z jego wierszy). Edukowany przez dominikanów i jezuitów ukończył zapewne uniwersytet w Coimbrze[3], w 1542 wrócił do Lizbony i w stolicy rozpoczął życie dworzanina. Legenda głosi, iż jako młody chłopak stał się rywalem ówczesnego króla o względy pewnej damy dworu, za co skazany został na banicję.

Podczas wojny w Afryce Północnej (Maroko) i w jednej z potyczek Camões stracił jedno oko (zostało ono przebite strzałą). Poeta pożeglował również do Goa we wschodnich Indiach, skąd zesłany został do Makau w Chinach. Na ten okres życia Camõesa przypada napisanie Luzytan.

Do Portugalii wrócił w 1552 (jako jeden z niewielu ocalałych z katastrofy morskiej), jednak już w następnym roku został wygnany do portugalskiej kolonii w Goa i z powodu długów uwięziony na osiem lat. Ponowne pozwolenie na powrót do ojczyzny otrzymał Camões w 1569. Po opublikowaniu Luzjad otrzymał królewską pensję[3], jednak po śmierci władcy przestała ona obowiązywać. Stało się to przyczyną ubóstwa poety, którego jedynym źródłem zarobku było żebranie. Camõesem opiekował się wówczas służący, który przybył za nim z Indii.

Poeta zmarł w wieku 56 lat w Lizbonie. Jego sarkofag znajduje się w Klasztorze Hieronimitów, obok sarkofagu innego wielkiego Portugalczyka, Vasco da Gamy.

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Tytuł Os Lusíadas można przetłumaczyć jako Synowie Luza (Luzjady). Nawiązuje on do mitycznego Luza i plemienia Luzytanów, od których to rzekomo mają wywodzić się Portugalczycy[3]. Epopeja składa się z 10 pieśni i jest oparta na wzorach klasycznych. Została napisana przy użyciu oktawy, czyli zwrotki ośmiowersowej rymowanej abababcc. Zawiera dokładnie 1102 strofy[3]. Opowiada o podróży Vasco da Gamy do Indii, na tym tle ukazuje historię (od czasów mitycznych i rzymskich, po epokę odkryć na Dalekim Wschodzie) i tradycje Portugalczyków[4]. Dzieło wyraża tęsknotę i miłość poety do utraconej ojczyzny.

Camões pisywał także dramaty (Anfitriões na motywach sztuki Plauta[3]), sonety, ody, elegie. W swojej twórczości wzorował się na utworach Homera, Wergiliusza czy Petrarki. Twórczość poety odegrała wielką rolę w kształtowaniu się portugalskiej tożsamości narodowej, stała się także – już w XX wieku – swoistą podstawą dyktatury Salazara i jego nacjonalistycznej doktryny.

Klasyczne w formie wiersze Camõesa często przesączone są nastrojem rezygnacji i egzystencjalnego lęku, co zbliża poetę do poetyki mającego zrodzić się niebawem baroku. Ludzka egzystencja w ujęciu Camõesa oparta jest na paradoksie; w sonetach miłosnych przełamany zostaje tradycyjny wizerunek humanisty (poety doctusa) oraz wizja odkrytego przez niego harmonijnego świata. Terencjuszowy ideał Homo sum, humani nil a me alienum puto (człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce) wbrew renesansowym przekonaniom nabiera u Camõesa pesymistycznego wymiaru, jak we fragmencie:

Wszystkiegom zaznał – i ciągle mnie spala
Żal owdowiały po rzeczach straconych.
Bunt przeciw cięgom uczy mnie obrony,
Bym się nie cieszył tym, co nie ocala[5].

Mimo iż w większości krótkie utwory Camõesa wyrażają panteistyczny zachwyt nad światem przyrody oraz pochwałę zmysłowych dróg poznania świata, zdarzają się również sonety w dość sugestywny sposób określające życie jako piekło i niekończący się koszmar, którego poeta nie chciałby powtórzyć. Często powracają przy tym motywy wędrówki, poczucia obcości i samotności.

Liryka miłosna Camõesa stale oscyluje między introwertycznym wyrazem cierpień miłosnych kochanka a pochwałą metafizycznego sensu tego cierpienia. Poeta przybiera przy tym ton refleksyjno-filozoficzny, głównym celem tej liryki jest uchwycenie uniwersalnych sensów oraz ontologiczne dociekania istoty miłości. Uczucie miłości przedstawione jest tu dość platonicznie, choć nie wolne jest również od barokowej zmysłowości ciała.

Camões w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

Twórczość Luisa de Camõesa jest w Polsce stosunkowo mało znana; doczekała się bowiem zaledwie kilku dość późnych wydań książkowych:

  • Luzjady (Luzytanie), 1790 (przekład Jacka Przybylskiego), 1890 (przekład Zofii Trzeszczkowskiej podpisany pseudonimem "Adam M-ski") oraz 1995 (przekład Ireneusza Kani)
  • Poezje wybrane, 1984
  • Liryki najpiękniejsze, 2000

Przekład Zofii Trzeszczkowskiej, pomimo walorów artystycznych, wzbudzał jednak wiele zastrzeżeń, dlatego w 1995 Ireneusz Kania na nowo przetłumaczył i wydał portugalski epos. Z kolei przekładami liryki Camõesa zajęli się: Józef Waczków oraz Krystyna Rodowska.

Poeta nie doczekał się również zbyt wielu omówień. Jedynymi w Polsce źródłami wiedzy na temat Camõesa jest posłowie Józefa Waczkowa do wydania Luzytan z 1995 oraz słowo wstępne i nota biograficzna także Józefa Waczkowa do Poezji wybranych z 1984 roku, jak również książka Anny Kalewskiej Camões, czyli tryumf epiki, Warszawa 1999.

Jego nazwisko Cyprian Kamil Norwid przywołał w wierszu [Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie]:

Coś ty uczynił swoim, Camoensie,
Że po raz drugi grób twój grabarz trzęsie,
Zgłodziwszy pierwéj...

Pierwsze tłumaczenie (prawdopodobnie z francuskiego) autorstwa Jacka Idziego Przybylskiego ukazało się w Polsce w 1790 r. Współczesny wybór liryki to: Camoes, Poezje wybrane, seria Biblioteka Poetów, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1984.

Dzieła

[edytuj | edytuj kod]

Za życia poety publikacji doczekała się jedynie epopeja Os Lusíadas. Wiersze w dość dużych ilościach oraz trzy sztuki teatralne krążyły w odpisach oraz prywatnych drukach.

Poematy

[edytuj | edytuj kod]

Zbiory wierszy

[edytuj | edytuj kod]
  • Amor é fogo que arde sem se ver (1595)
  • Eu cantarei o amor tão docemente (1595)
  • Verdes são os campos (1595)
  • Que me quereis, perpétuas saudades? (1595)
  • Sobolos rios que vão (1595)
  • Transforma-se o amador na cousa amada (1595)
  • Mudam-se os tempos, mudam-se as vontades (1595)
  • Quem diz que Amor é falso ou enganoso (1595)
  • Sete anos de pastor Jacob servia (1595)
  • Alma minha gentil, que te partiste (1595)

Sztuki teatralne

[edytuj | edytuj kod]
  • El-Rei Seleuco (1587)
  • Auto de Filodemo (1587)
  • Anfitriões (1587)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Józef Waczków: Największy poeta portugalski. W: Luís de Camões: Luzjady. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1995, s. 337. ISBN 83-08-02416-5.
  2. Józef Dzierżykraj-Morawski: Literatura portugalska, w: Wielka literatura powszechna, tom II, część II pod redakcją dra Stanisława Lama. Warszawa: Gutenberg Print, 1995, s. 1035. ISBN 83-86381-73-6.
  3. a b c d e f Luis de Camoes, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-05-20] (ang.).
  4. The Lusiads.
  5. w: L. de Camões, Liryki najpiękniejsze, Toruń 2000, s. 25.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]