Metapone
Metapone[1] | |
Forel, 1911 | |
Robotnica Metapone madagascarica | |
Głowa tego samego okazu | |
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Typ | |
Gromada | |
Rząd | |
Podrząd | |
Rodzina | |
Podrodzina | |
Plemię | |
Rodzaj |
Metapone |
Metapone – rodzaj mrówek z podrodziny Myrmicinae. Gatunkiem typowym jest M. greeni. Zasięg występowania opisanych 18 gatunków obejmuje krainę madagaskarską, paleotropikalną, orientalną (włącznie z Indiami) i australijską. Metapone zakładają kolonie w zamieszkałych przez termity kawałkach drewna i są wyspecjalizowanymi termitofagami.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Forel, opisując rodzaj na podstawie okazów serii oryginalnej M. greeni, umieścił go w nowym plemieniu Metaponini prowizorycznie zaklasyfikowanym w rodzinie Ponerinae, sekcji Promyrmicinae[2]. Emery przeniósł rodzaj do rodziny Myrmicinae, utrzymując sekcję Promyrmicinae, obejmującą plemiona Metaponini i Pseudomyrmicini[3]. Wheeler zakwestionował zasadność sekcji Promyrmicinae[4]. Kusnezov umieścił Metapone w rodzinie Cerapachyinae[5]. Do niedawna do plemienia Metaponini zaliczano rodzaje Metapone, Liomyrmex, Vollenhovia i Xenomyrmex. W systemie Boltona z 2003 roku mrówek Metapone był jedynym przedstawicielem plemienia Metaponini, jednomyślnie klasyfikowanym w obrębie Myrmicinae[6]. W 2015 roku na podstawie analiz filogenetycznych P.S. Ward i inni zrewidowali podział Myrmicinae na plemiona, umieszczając Metapone w plemieniu Crematogastrini[7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Bolton wymienia następujące zaawansowane cechy rodzaju: biodra pierwszej pary odnóży krótsze niż biodra drugiej i trzeciej pary, uda środkowej pary bardzo spłaszczone w kierunku przednio-tylnym, golenie drugiej, trzeciej pary i bliższe człony stóp wszystkich trzech par z kolcami, bardzo duże przednie skleryty IV segmentu odwłoka, szerokie połączenie segmentów III i IV[6].
Czułki są 11–członowe ze spłaszczoną, trzyczłonową buławką, głaszczki szczękowe jednoczłonowe, głaszczki wargowe trzyczłonowe[4]. Oczy bardzo małe. Ciało cylindryczne, odnóża krótkie i grube[8]. Robotnice mają długość 5,9–8,9 mm (M. greeni), 5,5–6,5 mm (M. tillyardi)[4].
Biologia[edytuj | edytuj kod]
Od czasu opisania rodzaju donoszono o współwystępowaniu Metapone i termitów, co sugerowało termitofilię i termitofagię. M. madagascarica zakładają małe kolonie w spróchniałych gałęziach drewna, skolonizowanych już przez termity Cryptotermes kirbyi. Zajmują opuszczone przez termity jamki w spróchniałym drewnie[9]. Nowogwinejskie Metapone znajdywano w sąsiedztwie termitów Prorhinotermes[10]. W 2002 roku badania Berta Hölldoblera i wsp. ostatecznie potwierdziły, że dwóch gatunków (M. madagascarica, M. vincimus) robotnice atakują termity, chwytają je żuwaczkami i wielokrotnie żądlą, a następnie transportują do gniazda, gdzie zdobycz może być przechowywana przez dłuższy czas i stanowi pokarm dla larw i dojrzałych osobników[9]. Podczas furażowania i migracji kolonii mrówki korzystają z chemicznych śladów, pozostawianych przez wydzielinę ich gruczołów jadowych. Substancją wyzwalającą w warunkach laboratoryjnych podążanie za śladem zapachowym jest metylopirolo–2–karboksylan. W warunkach laboratoryjnych robotnice Metapone ignorowały inną potencjalną zdobycz (larwy mrówek lub bezskrzydłe muszki owocówki, a także termity rodzaju Schedorhinotermes). Obserwowano też, że termity Cryptotermes po napotkaniu robotnic Metapone nie próbowały uciekać, przeciwnie – często same wchodziły do gniazd mrówek i dotykały robotnic, zanim zostały przez nie złapane i sparaliżowane[9].
U M. madagascarica występują zarówno uskrzydlone, jak i bezskrzydłe, podobne do robotnic (ergatoidalne) samce. U dwóch gatunków, M. madagascarica i M. vincimus, opisano występowanie zapłodnionych robotnic (tzw. gamergaty). Zjawisko to obserwowano głównie u mrówek z rodziny Ponerinae, u których gamergaty różnią się morfologicznie od zwykłych robotnic; u Metapone nie ma morfologicznych różnic między zapłodnionymi a niezapłodnionymi robotnicami[11].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj Metapone ma szeroki zasięg występowania, obejmujący Madagaskar (M. madagascarica, M. emersoni, M. vincimus)[10], południową i wschodnią Afrykę (M. sp., Gabon, RPA)[10], Indie, Cejlon (M. greeni, M. johni)[2][12], Nikobary (M. nicobarensis)[13], Papuę-Nową Gwineę (M. krombeini)[14], Borneo (M. hewitti, M. quadridentata)[15], Tajwan (M. sauteri), Filipiny (M. gracilis, M. bakeri), wyspy Mikronezji (M. truki)[16], Nową Kaledonię (M. sp.)[10], Fidżi (M. sp.)[17], wschodnią Australię z Tasmanią (M. mjobergi, M. tillyardi, M. tricolor, M. leae oraz kilka nieopisanych dotąd gatunków)[8].
Gatunki[edytuj | edytuj kod]
Zalicza się tu 18 opisanych gatunków[18]:
- Metapone bakeri Wheeler, 1916
- Metapone emersoni Gregg, 1958
- Metapone gracilis Wheeler, 1935
- Metapone greeni Forel, 1911
- Metapone hewitti Wheeler, 1919
- Metapone jacobsoni Crawley, 1924
- Metapone johni Karavaiev, 1933
- Metapone krombeini Smith, 1947
- Metapone leae Wheeler, 1919
- Metapone madagascarica Gregg, 1958
- Metapone mjobergi Forel, 1915
- Metapone nicobarensis Tiwari & Jonathan, 1986
- Metapone quadridentata Eguchi, 1998
- Metapone sauteri Forel, 1912
- Metapone tillyardi Wheeler, 1919
- Metapone tricolor McAreavey, 1949
- Metapone truki Smith, 1953
- Metapone vincimus Alpert, 2007
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Metapone, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Forel A. Sur le genre Metapone n. g. nouveau groupe des Formicides et sur quelques autres formes nouvelles. „Revue Suisse de Zoologie”. 19, s. 445–459, 1911.
- ↑ Emery C. Études sur les Myrmicinae.. „Annales de la Société Entomologique de Belgique”. 56, s. 94–105, 1912.
- ↑ a b c Wheeler WM. The ants of the genus Metapone Forel. „Annals of the Entomological Society of America”. 12 (3), s. 173–191, 1919.
- ↑ Kusnezov N. La posición sistemática del género Metapone Forel (Hymenoptera, Formicidae). „Acta Zoologica Lilloana”. 18, s. 119–126, 1960.
- ↑ a b Bolton B. Synopsis and Classification of Formicidae. „Memoirs of the American Entomological Institute”. 71, s. 257, 2003.
- ↑ P. S. Ward, S. G. Brady, B. L. Fisher, T. R. Schultz. The evolution of myrmicine ants: phylogeny and biogeography of a hyperdiverse ant clade (Hymenoptera: Formicidae). „Systematic Entomology”. 40, s. 61–81, 2015. DOI: 10.1111/syen.12090.
- ↑ a b Shattuck S: Australian Ants: Their Biology and Identification. Csiro Publishing, 2000, s. 144–145.
- ↑ a b c Hölldobler B, Oldham NJ, Alpert GD, Liebig J. Predatory behavior and chemical communication in two Metapone species (Hymenoptera:Formicidae). „Chemoecology”. 12 (3), s. 147–151, 2002. DOI: 10.1007/s00012-002-8340-7.
- ↑ a b c d Alpert GD. A review of the ant genus Metapone Forel from Madagascar. „Memoirs of the American Entomological Institute”. 80, s. 8–18, 2007.
- ↑ Hölldobler , Liebig J, Alpert GD. Gamergates in the myrmicine genus Metapone (Hymenoptera: Formicidae). „Naturwissenschaften”. 89, s. 305–307, 2002. DOI: 10.1007/s00114-002-0329-8.
- ↑ Karavaiev V. Ameisen aus dem Indo-Australischen Gebiet, VII. (Fortsetzung). „Konowia”. 12, s. 103–120, 1933.
- ↑ Tiwari RN, Jonathan JK. A new species of Metapone Forel from Nicobar Islands (Hymenoptera: Formicidae: Myrmicinae). „Records of the Zoological Survey of India”. 83, s. 149–153, 1986.
- ↑ Smith MR. A new species of Metapone Forel from New Guinea (Hymenoptera, Formicidae). „Proceedings of the Entomological Society of Washington”. 49, s. 75–77, 1947.
- ↑ Eguchi K. A new ant of the genus Metapone (Hymenoptcra: Formicidae) from Sabah, Borneo. „Entomological Science”. 1, s. 605–610, 1998.
- ↑ Smith MR. A new Metapone from the Micronesian islands (Hymenoptera, Formicidae). „Journal of the New York Entomological Society”. 61, s. 135–137, 1953.
- ↑ Eli M. Sarnat, Evan P. Economo: The Ants of Fiji. University of California Press, 2012 s. 85–86
- ↑ Barry Bolton: Metapone. [w:] An Online Catalog of the Ants of the World [on-line]. [dostęp 2016-04-14].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Genus: Metapone - AntWeb. [dostęp 2013-07-15].