Sylabizm czysty
Sylabizm czysty – system wersyfikacyjny oparty wyłącznie na liczeniu sylab w wersach i segmentach wierszowych[1]. W literaturze polskiej prawdopodobnie występował na początku szesnastego wieku, o czym może świadczyć twórczość Mikołaja Reja. Rej, jak widać, miesza klauzule męskie i żeńskie, a nawet rymuje oksytony i paroksytony (pleban : pan).
- Miły księże, dobrzećby tak,
- Lecz podobno czciesz czasem wspak;
- Hardzie tu strząsasz porożym,
- A zowiesz się posłem bożym.
- SsSsSssS (8)
- SsSsSSsS (8)
- SssSssSs (8)
- sSssSsSs (8)
Od czasów Jana Kochanowskiego sylabizm polski nie jest sylabizmem czystym z uwagi na paroksytonezę wersu, czyli stały akcent na sylabie przedostatniej. Istnienie sylabizmu względnego było obiektem dyskusji[2]. O sylabizmie czystym pisał między innymi Karol Wiktor Zawodziński[3].
Sylabizm czysty występował w literaturze słowackiej. Romantyczny poeta Ľudovít Štúr, piszący po czesku i słowacku, stosował jedenastozgłoskowiec ze średniówką po sylabie piątej, ale bez stabilizacji akcentu. Przykładów dostarcza poemat Matúš z Trenčína napisany po słowacku. W poniższym cytacie klauzule są paroksytoniczne (Ss) - albo proparoksytoniczne (Sss). Klauzule typu (Ssss) liczą się po czesku jako (Ss).
- Kto spod Turecka hore Váhom stúpaš
- a oči ti preč hore vodou bežia,
- alebo keď ich z hôr Jastrabských kúpaš
- v krajinkách šumných, čo nad Váhom ležia,
- na vrchu sa ti zámok vystrie starý,
- nesúci sa tam jak nad horou chmáry.
- Stojí tam zámok šedý, spustatený
- jako nad hrobom starec svojich detí
- a tak jak tento na hrob zahľadený,
- do ktorého už sám neborký letí,
- dolu Považím trúchlivo pozerá (Sss)
- a pútnik smutný k nemu sa poberá. (Sss)
Po czesku (łatwo rozpoznać po literze ř) Štúr napisał wiersz Ku Křiváni:
- Křiváni, na tvém stál sem již temeni, (Sss)
- s kterého vážně na Tatry pozíráš, (Sss)
- ó, stál sem tamo ve citů víření, (Sss)
- blíže blankytu, který ty podpíráš: (Sss)
- již se mi toužby vyplnily dávné,
- vzdav poctu modle našich Tater slavné.
- Nad zemí sem pněl a předc' sem stál na ní,
- v povětři ploval a zem mne držela, (Sss)
- mysl letěla k nebi v vichrů vání
- a hned se opět na zemi utkvěla: (Sss)
- Křiváni, ty svých k nebi pozdvihuješ
- a potom mocněj' je k zemi přikuješ! (Sss)
W szesnastym wieku Bartosz Paprocki wierszem czysto sylabicznym tłumaczył na czeski poezje Jana Kochanowskiego[4]. W ten sam sposób pieśń Kochanowskiego Czego chcesz od nas, Panie, za twe hojne dary przełożył Jan Amos Komenský:
- Což vždy chceš od nás, Pane, za své dary hojné?
- Čím uctíme příhodně tvé jméno důstojné? (Sss)
- Svět tě ten neobsahá, všudy plno tebe,
- slávy tvé plná země, plné samo nebe.
- Zlata, vím, že nežádáš: neboť vše prvé tvé,
- z tvého což propůjčení lidé mají za své.
- Vděčným srdcem tě tedy, Pane, vyznáváme,
- nad to když líbeznější oběti nemáme[5]. (Sss)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz, Mały przewodnik po wierszu polskim, Kraków 2003, s. 47.
- ↑ Piotr Gierowski, Struktury historii: O czeskim projekcie dziejów literatury na tle recepcji praskiego strukturalizmu w Polsce, Kraków 2013, s. 80.
- ↑ Zobacz na przykład: Karol Wiktor Zawodziński, Metryka a intonacja, Pamiętnik Literacki 40/1952, s. 395-424.
- ↑ Zobacz: Jan Kochanowski, Já dobré mysli vždycky chci užívat/Ja dobrej myśli zawżdy chcę używać. Fraszki wydane w Pradze w roku 1598 przez Bartłomieja Paprockiego ; z pierwodr. oprac. Ewa Wolnicz-Pawłowska; posłowiem opatrzył Janusz Siatkowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981.
- ↑ Krystyna Kardyni-Pelikánová, Od Komenskiego... do Komenskiego. (Trzy aspekty czeskich przekładów arcyhymnu Kochanowskiego: filologiczny, wersologiczny, kulturowy), https://digilib.phil.muni.cz.