Synagoga mniejsza w Kole
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Budulec | |
| Data budowy |
początek XIX wieku |
| Data zburzenia |
1945 |
Położenie na mapie Koła  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kolskiego  | |
 52°11′37,9″N 18°37′48,7″E/52,193861 18,630194
| |
Synagoga mniejsza w Kole – synagoga istniejąca niegdyś w Kole, na rogu ulicy Kuśnierczej i Nowego Rynku. Zburzona w 1945 roku.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Synagoga mniejsza do 1860 roku pełniła funkcję głównej synagogi w Kole. Po wybudowaniu synagogi wielkiej w latach 1854–1860 pełniła już tylko funkcję bet midraszu, jesziwy i koszerni[1]. Był to murowany budynek parterowy, pokryty dachówką[2], o powierzchni 419,10 metrów kwadratowych[3]. Według wspomnień mieszkańców miasta wnętrze synagogi składało się z dwóch sal[4]. Do synagogi przyległy był budynek siedziby gminy żydowskiej (podczas II wojny światowej Judenratu) i żydowskich szkół, posiadała także wspólne podwórze z mykwą[5].
Podczas II wojny światowej synagoga wykorzystywana była przez Niemców jako punkt przesiedleńczy. W synagodze na noc zatrzymywano Żydów wysyłanych do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem[6][7]. Żydzi zmuszeni byli maszerować 2 kilometry z dworca kolejowego do synagogi, gdzie następnie zabierano im pieniądze i wydawano za nie słomę. Następnie Żydzi byli wywożeni z synagogi samochodami do Chełmna[6][8]. W grudniu 1941 roku w synagodze i przyległej do niej siedzibie Judenratu zebrano do wywózki Żydów z Koła[6][9][10].
Według oględzin sędziego Władysława Bednarza z 10 czerwca 1945 roku budynek był otynkowany, a w środku, na środku sali, znajdowały się cztery kolumny na podstawach „kształtu sześcianów”, będące prawdopodobnie bimą. Na ścianach i piecu w synagodze znajdowały się także napisy wykonane przez przetrzymywanych w synagodze Żydów i polskich robotników przymusowych[5]. 18 czerwca Bednarz wraz z miejscowymi kobietami narodowości niemieckiej uporządkował pomieszczenia synagogi, a następnie wystąpił do Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej w Kole z prośbą o zabezpieczenie 4748 par butów, pozostawionych w synagodze przez przetrzymywanych tam Żydów[11][12].
Według niektórych źródeł budynek uległ spaleniu jesienią 1945 roku[5] i następnie został rozebrany[13]. W sprawie zniszczenia synagogi Bednarz żądał od starosty kolskiego wyjaśnień[11]. Do początku lat 80. XX wieku na miejscu synagogi działał sklep meblowy[13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nowicki 2019 ↓, s. 72.
- ↑ Nowicki 2019 ↓, s. 71.
- ↑ Nowicki 2019 ↓, s. 75.
- ↑ Nowicki 2019 ↓, s. 78.
- ↑ a b c Nowicki 2019 ↓, s. 81.
- ↑ a b c Nowicki 2019 ↓, s. 79.
- ↑ Synagoga w Kole (ul. Kuśnierska) [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-05-25].
- ↑ Nowicki 2019 ↓, s. 80.
- ↑ Witkowski 2012 ↓, s. 56.
- ↑ Witkowski 2012 ↓, s. 60.
- ↑ a b Nowicki 2019 ↓, s. 82.
- ↑ Litka, Lorek i Pawlikowski 2018 ↓, s. 339.
- ↑ a b Nowicki 2019 ↓, s. 84.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Przemysław Nowicki, Synagogi, domy modlitwy i mykwa w Kole, Piotr Gołdyn (red.), „Polonia Maior Orientalis”, VI, 2019, ISSN 2392-0106.
- Piotr Litka, Zdzisław Lorek, Grzegorz Pawlikowski, Śledztwo sędziego Władysława Bednarza w sprawie niemieckiego obozu zagłady Kulmhof, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, 14, Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018, s. 334-353, ISSN 1895-247X [dostęp 2024-06-12].
- Krzysztof Witkowski (red.), Z dziejów Żydów kolskich – w 70. rocznicę Zagłady w obozie zagłady Kulmhof, Koło: Urząd Miejski w Kole, 2012, ISBN 978-83-62485-66-6.