Przejdź do zawartości

Układ wydalniczy kręgowców

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Układ wydalniczy kręgowcówukład wydalniczy występujący u kręgowców.

Elementy układu wydalniczego

[edytuj | edytuj kod]

Układy wydalnicze są podobne u wszystkich kręgowców. Różnią się od siebie budową poszczególnych elementów oraz produktem przemiany materii. Poniżej przedstawione są poszczególne elementy układu:

Układ moczowy człowieka (oznaczony literą A)

Budowa układu wydalniczego

[edytuj | edytuj kod]

Układ wydalniczy różni się pewnymi elementami u poszczególnych gatunków (jest to najczęściej związane ze środowiskiem w jakim dany organizm żyje).

  • Ryby posiadają dwie pranerki, które filtrują krew zbierając produkty przemiany materii, którym jest mocz. Spływa on moczowodami do pęcherza moczowego, pełniącego rolę zbiornika. Stamtąd, przez otwór leżący w okolicy odbytu, wydalany jest z organizmu na zewnątrz. Ryby nie prowadzą gospodarki oszczędnościowej wody, co jest wynikiem życia w środowisku wodnym, a ich głównym produktem przemiany materii jest amoniak.
  • Płazy, podobnie jak ryby, posiadają dwie pranerki. Zebrany mocz odchodzi moczowodami pierwotnymi do steku, którego uchyłek tworzy pęcherz moczowy, w którym zbiera się mocz. Dorosłe osobniki wydalają mocznik, natomiast larwy wydalają amoniak.
  • Gady posiadają parę nerek ostatecznych (właściwych). Składają się z kłębuszków nerkowych, w których następuje filtracja krwi ze zbędnych produktów metabolizmu. Z nerek mocz spływa moczowodami do pęcherza moczowego a stamtąd do kloaki. Produkt wydalany przez organizm jest różny i zależy przede wszystkim od środowiska w jakim dane organizmy żyją. Gady lądowe wydalają kwas moczowy (oszczędzając wodę), krokodyle amoniak, natomiast żółwie wodne mocznik i amoniak.
  • Ptaki posiadają dwie nerki typu ostatecznego, od których odchodzą moczowody łączący się bezpośrednio z kloaką (ptaki nie posiadają pęcherza moczowego, co jest wynikiem przystosowania do latania). Tam też swoje ujście mają układ rozrodczy i pokarmowy. W kloace dochodzi do resorpcji wody a mocz wydalany jest w postaci skrystalizowanego kwasu moczowego (co daje dużą oszczędność wody).
  • Ssaki posiadają parę nerek ostatecznych. Od każdej z nich odchodzi moczowód odprowadzający mocz do pęcherza moczowego, który pełni funkcję zbiornika. Mocz jest wydalany z organizmu przez cewkę moczową zakończoną otworem wydalniczym.

Budowa nefronu

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Nefron.

Nefron to podstawowa jednostka czynnościowo - strukturalna nerki.

Budowa:

  • ciałko nefronu (inaczej ciałko Malpighiego)
  • torebka nefronu (inaczej torebka Bowmana)
  • ściany zbudowane z nabłonka jednowarstwowego płaskiego o dużej przepuszczalności wody i składników drobnocząsteczkowych.
  • kłębuszek naczyniowy (torebka nefronu otacza niewielkie skupienie naczyń włosowatych)
  • kanalik nerkowy (uchodzą do przewodów zbiorczych) - tworzony przez nabłonek jednowarstwowy sześcienny, który ma rozwiniętą zdolność do aktywnego transportowania jonów, jest słabo przepuszczalny dla mocznika
  • pętla nefronu (pętla Henlego) składa się z dwóch ramion biegnących w różnym kierunku

Budowa nerki

[edytuj | edytuj kod]

Nerki służą do filtracji krwi. Dzięki nim usuwane są z krwiobiegu substancję zbędne oraz szkodliwe. Na budowę nerki składa się:

  • kora nerki (jaśniejsza); składa się ona głównie z ciałek nerkowych i naczyń krwionośnych
  • rdzeń nerki (ciemniejszy) współtworzy
  • piramidy nerkowe (podstawami zwrócone do kory wierzchołkami do wewnątrz)
  • kielichy nerkowe
  • miedniczka nerkowa

Czynności nerek:

  1. Wydalnicza - polega ona na usuwaniu wraz z moczem ostatnich produktów przemiany materii - mocznika, kreatyniny oraz kwasu moczowego; zaznaczyć też trzeba, że usuwane są także substancje obce dla ustroju;
  2. Regulacyjna (wydalane są także substancje potrzebne dla organizmu, ale ich nadmiar jest usuwany - czynność regulacyjna) - funkcja ta oznacza zapewnienie właściwej homeostazy ustroju (tu: utrzymywanie właściwej ilości płynów ustrojowych), regulację ciśnienia osmotycznego i właściwego składu płynów ustrojowych; zdolność do wchłaniania zwrotnego zapobiega wydalaniu substancji, które są niezbędne dla organizmu;
  3. Czynności o charakterze wewnątrz-wydzielniczym – polegają one na wydzielaniu enzymu reniny, który aktywuje angiotensynę;

Nerki są także miejscem działania wielu hormonów: aldosteronu, parathormonu, kalcytoniny czy witaminy D.

Nerki są niezwykle podatne na wady rozwojowe, które można podzielić na:

  1. wady dotyczące liczby - czyli brak jednej, a nawet obu nerek; niekiedy zdarza się także wystąpienie dodatkowej nerki;
  2. wady dotyczące wielkości - może wystąpić niedorozwój albo przerost narządu;
  3. wady położenia - często zdarza się przemieszczenie w okolice dolnej części miednicy;
  4. wady dotyczące kształtu - zmieniony kształt, wystąpienie torbieli.

Wady dotyczące rozwoju tego organu powodują poważne dolegliwości, dlatego też niezbędne jest leczenie operacyjne.

Powstawanie moczu

[edytuj | edytuj kod]

Tętniczka doprowadzająca ma większą średnicę, niż tętniczka odprowadzająca. Przepływająca przez kłębuszek naczyniowy krew naciska na ściany naczyń włosowatych. W kłębuszku nerkowym tworzy się wysokie ciśnienie hydrostatyczne przez co krew zostaje "wyciskana" do światła torebki nefronu. Proces ten to filtracja. W naczyniach włosowatych pozostają białka oraz krwinki. Reszta to mocz pierwotny. Składa się on z wody, soli mineralnych, mocznika, barwników, metabolitów po lekach, kwasów i jonów - składników zarówno potrzebnych, jak i zbędnych, a wręcz szkodliwych. Dalej przepływa przez kanalik nerkowy, gdzie otaczające go naczynia krwionośne odbierają wodę, sole mineralne, kwasy organiczne, jony (sodu, potasu), aminokwasy i glukozę, czyli wszystkie potrzebne produkty. Nazywa się to resorpcją zwrotną obowiązkową. Przepływając dalej przez kanalik II rzędu, odzyskiwana jest dalej woda (resorpcja nadobowiązkowa - o ile jest to konieczne) oraz sole. Następuje tu również zakwaszanie moczu przez dodawanie jonów wodorowych. Tak zostaje mocz ostateczny składający się z wody, jonów wodorowych i pochodnych leków.

Przepływ moczu

[edytuj | edytuj kod]

Mocz jest wyprowadzany z piramid nerkowych ujściami przewodów wyprowadzających przez kielichy nerkowe do miedniczki nerkowej. Z miedniczki mocz przepływa do moczowodu i dalej do pęcherza moczowego. Stamtąd usuwany jest na zewnątrz przez cewkę moczową.

Drogi wyprowadzające służą do transportowania moczu z nerek, magazynowania go przez krótki czas oraz usuwania go z organizmu. Tworzą je moczowody, żyły, tętnice, pęcherz oraz cewka moczowa. W ciałku nerkowym każdego nefronu następuje filtracja krwi. Wówczas z naczyń włosowatych do torebki nerkowej przedostaje się część osocza krwi. Płyn ten nosi nazwę moczu pierwotnego. Kiedy mocz pierwotny przepływa przez kanalik nerkowy, potrzebne organizmowi substancje przenikają z niego do krwi. Jednocześnie pobierana jest część wody, dlatego mocz ulega zagęszczeniu. Tak powstaje mocz ostateczny, który jest usuwany z organizmu.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]