Ulica św. Marcina we Wrocławiu
Stare Miasto | |||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||||||||
Długość |
182 m | ||||||||||||||||||
Przebieg | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego | |||||||||||||||||||
51°06′56,885″N 17°02′33,704″E/51,115801 17,042696 |
Ulica Świętego Marcina (Martinistrasse[1]) – ulica położona we Wrocławiu na Ostrowie Tumskim, na osiedlu Stare Miasto[2] (obręb ewidencyjny Plac Grunwaldzki), w dawnej dzielnicy Śródmieście[1][3]. Łączy plac Józefa Bema z placem Kościelnym[1][3][4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W miejscu dzisiejszej ulicy Świętego Marcina w części zachodniej położony był Zamek na Ostrowie Tumskim, a po wschodniej stronie Gród na Ostrowie Tumskim[1][5][6]. Oba obiekty rozdzielone były murem[6]. Około X-XI wieku powstała tu kaplica św. Marcina, późniejszy kościół[7]. Późniejsze przeobrażenia w zabudowie tego obszaru obejmowały przede wszystkim w rejonie placu Kościelnego wykorzystanie rozciągających się tu terenów dla potrzeb kurii kanonicznych kapituły świętokrzyskiej. W 1376 roku kapituła zmuszona była wyburzyć część zabudowy aby umożliwić komunikację Ostrowa Tumskiego z zamkiem i brzegiem rzeki Odra. Później powstał mur wokół kapituły, który został rozebrany na początku XVIII wieku[1][8][9]. W latach 1702-1715 w miejscu mansjonarii świętokrzyskiej zbudowano budynek sierocińca – Orphanotropheum[10][11]. Po sekularyzacji mienia dokonanej w 1810 r. i zniesieniu kapituły świętokrzyskiej, w XIX wieku powstawała tu zabudowa użyteczności publicznej, w tym Instytut Głuchoniemych, Konsystorz biskupi, szkoła żeńska, szpital dziecięcy, Instytut Ociemniałych, następnie uniwersytecki Instytut Geografii. Wybudowano tu także w 1815 r. gmach Zjednoczonej Loży Wolnomularskiej. Natomiast w części zachodniej w miejscu dawnego zamku rozpościerały się ogrody[1][9].
Historia ulicy rozpoczyna się w latach 1885-1887, kiedy to po wyburzeniu gmachu Zjednoczonej Loży Wolnomularskiej, została wytyczona, jako połączenie Ostrowa Tumskiego z placu Kościelnego w kierunku obecnego placu Józefa Bema[1]. Sam plac z którym łączy się ulica wytyczono w 1885 roku po wybudowaniu w tym właśnie roku Mostów Młyńskich[12][13][14]. W tym czasie również w miejscu dawnych ogrodów w latach 1886-1888 obustronnie zabudowano ulicę kamienicami czynszowymi[1].
W wyniku działań wojennych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. większość zabudowy uległa znacznym uszkodzeniom. Jej pozostałości zostały rozebrane z wyjątkiem kamienic pod numerami 2 i 4. Odbudowano także kaplicę, szpital oraz dawną szkołę, równocześnie eksponując zabudowę średniowieczną. Prace badawcze i konserwatorskie prowadzono w latach 1949-1974. W ich wyniku między innymi wyeksponowano część reliktu fundamentów budowli pałacowej, a pozostałe z reliktów dawnego zamku pozostały pod powierzchnią ziemi (ogród przy klasztorze) lub jako części innych budynków (klasztor)[1]. W 1968 zbudowano pomnik Jana XXIII[15].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy własne:
Nazwa współczesna została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 94 z 20.12.1945 r.[3]. Nazwy te nawiązują do położonej przy ulicy kaplicy św. Marcina (obecnie kościół)[1]. Analogiczną nazwę nosił wcześniej bulwar położony przy nabrzeżu Odry położony za ww. kościołem – bulwar św. Marcina (obecnie nazwa ta została zmieniona)[16][17].
Układ drogowy[edytuj | edytuj kod]
Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 182 m[18].
Ulice i place łączące się z ulicą Świętego Marcina:
- Plac Józefa Bema[3][4][19][12]
- Ulica Świętej Jadwigi przez położone w jej ciągu Mosty Młyńskie[4][20][21][22][23]
- Bulwar Słoneczny[24][25][26]
- Bulwar ks. Aleksandra Zienkiewicza (pop. Bulwar Świętego Marcina)[26][27][17]
- Plac Kościelny[3][4][28]
- Ulica Świętokrzyska[4][29][30].
Dla ulicy od posesji numer 4 przewidziano funkcję pieszą z dopuszczeniem dojazdu do położonych tu nieruchomości dla ich użytkowników, pojazdów specjalnych i dostawczych[31][32]. Na krótkim początkowym odcinku ulica jest klasy dojazdowej[33].
Zabudowa i zagospodarowanie[edytuj | edytuj kod]
Po północno-wschodniej stronie ulicy znajduje się kwartał zabudowy obejmujący po zachodniej stronie ciągłą zabudowę mieszkalno-usługową w postaci kamienic z końca XIX wieku, biegnącą od ulicy Mieszka I i Henryka Sienkiewicza, przez plac Józefa Bema, a kończącej się dwiema kamienicami przy ulicy Świętego Marcina, natomiast po stronie wschodniej ogrodzony teren Domu Pomocy Społecznej i klasztoru, zajmujące obszar od ulicy Mieszka I i Świętokrzyskiej do ulicy Świętego Marcina[1][4][12].
Po południowo-zachodniej stronie ulicy rozpościera się otwarty teren nad ramieniem Odry (Odra Północna), wzdłuż którego biegnie bulwar, usytuowano pomnik papieża Jana XXIII, dalej znajduje się kościół św. Marcina, a za nim pozostałości murów obronnych, natomiast na wschodnim krańcu znajduje się budynek Centrum Duszpasterskiego Archidiecezji Wrocławskiej (dawne Orphanotropheum), zajmujący obszar od ulicy Katedralnej i placu Kościelnego do ulicy Świętego Marcina[1][4][7][11][15].
Ochrona i zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obszar, na którym położona jest ulica Świętego Marcina, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Ostrowa Tumskiego i wysp: Piaskowej, Bielarskiej, Słodowej i Tumskiej, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 195 z 15.02.1962 r. oraz A/678/213 z 12.05.1967 r.[34][35]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[36][37] . Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta[38] . Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przypisuje poszczególnym obszarom przylegającym do ulicy Świętego Marcina różne oceny wartości kulturowej i krajobrazowej oraz różne stopnie ochrony tych terenów. Jako najcenniejsze określa się obszary w rejonie Placu Kościelnego, gdzie znajdują się podlegające ochronie zabytki: stanowiący dominantę kościół (kolegiata) i budynek dawnego sierocińca[39][40]. Dalsze tereny podlegają szczególnej ochronie pod względem wymogów dotyczących badań archeologicznych[41], w tym szczególnie obszar dawnego Zamku Piastowskiego[42]. Ochronie podlega również oś widokowa wzdłuż całej długości ulicy, ze szczególnym wskazaniem kościoła św. Marcina i pomnika[40], oraz panorama widokowa z bulwaru na Wyspę Piasek, gdzie można podziwiać północną fasadę kościoła Najświętszej Marii Panny, Most Tumski i Mosty Młyńskie[43]. Taka sama ochrona zachowania panoramy widokowej dotyczy z kolei widoku z Wyspy Piasek i położonego tam wzdłuż nabrzeża rzeki Bulwaru ard. Stefana Wyszyńskiego, w kierunku ulicy Świętego Maricna i położonego tu kościoła św. Marcina i pomnika Jana XXIII[44][27].
Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:
nr[a] | obiekt | powstanie | nr rej.[b] | foto |
---|---|---|---|---|
ul. Świętej Jadwigi | ||||
n.d. | Most Młyński tzw. północny na skrzyżowaniu kierunek południowy |
1885 r.[4][45], remont l. 2011-2012[4] | A/1650/329/Wm z dn. 15.10.1976[4][45][46][22] | |
pl. Józefa Bema | ||||
2 | Kamienica z usługowym przyziemiem pierzeja północno-wschodnia |
l. 1860-1870; pocz. XX w.[4] | mpzp, GEZ[4][47] | |
3 | Kamienica pierzeja północno-wschodnia |
l. 1860-1870; pocz. XX w.[4] | mpzp, GEZ[4][48] | |
ul. Świętego Marcina | ||||
2 | Kamienica pierzeja północno-wschodnia |
ok. 1890 r.[4] | mpzp, GEZ[4][49] | |
4 | Kamienica pierzeja północno-wschodnia |
ok. 1895 r.[4] | mpzp, GEZ[4][50] | |
10 | Sierociniec Fundacji "ad Matrem Dolorosam", ob. Dom Pomocy Społecznej im. Świętej Rodziny Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu, w tym:
pierzeja północno-wschodnia, za murem ogrodu |
2 poł. XIII w. (fundamenty – mur obronny)[4], 1834 r.[4][51] | A/1401/541/Wm z dn. 01.12.1994[4][51][52] | |
10 | Ogród p/ Sierocińcu Fundacji "ad Matrem Dolorosam", ob. p/Domu Pomocy Społecznej im. Świętej Rodziny Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu pierzeja północno-wschodnia, za murem ogrodu |
XIX/XX w.[4] | mpzp, GEZ[4][53] | |
12 | Relikty części północnej Zamku Piastowskiego z domem zakonny Zgromadzenia Sióstr Szkolnych De Notre Dame oraz z budynkiem szkolnym (Liceum św. Anny 1891), ob. klasztor Zgromadzenia Sióstr Szkolnych De Notre Dame i Dom Gościnny, w tym
1) budynek i ruiny z pozostałościami zamku piastowskiego |
XIII, XIV, XVIII, dobudowa skrzydła w 1891 r. (proj. J. Ebers), XX w.[4] (1. XIV-XV, 2. XV w.[54] |
1) 143 (?) z 4.11.1968[54] oraz |
|
67-68 | Kaplica zamkowa w zespole Zamku Piastowskiego, ob. rektoralny kościół rzym.-kat. pw. św. Marcina (parafia św. Krzyża) pierzeja południowo-zachodnia |
1275-1285, XV w., l. 1958-1969 (odbudowa)[4] (XIII, 1958-68[56]) | 5 z 26.11.1947[56] oraz A/428/81 z 6.02.1962[4][56][57][27] | |
n.d. | Relikty murów obronnych Zamku Piastowskiego pierzeja południowo-zachodnia, za kaplicą |
2 poł. XIII w., 1968 r. (odsłonięcie, cz. rekonstrukcja)[4] | mpzp, GEZ[4][58][27] | |
n.d. | pomnik Papieża Jana XXIII pierzeja południowo-zachodnia |
1968 r.[59] | mpzp[60] | |
ul. Katedralna | ||||
4 | Orphanotropheum, Sierociniec dla katolickich dzieci pochodzenia szlacheckiego, ob. Centrum Duszpasterskie Archidiecezji Wrocławskiej pierzeja południowo-zachodnia |
l. 1702-1715, po 1791 r., l. 1946-1954, l. 1970-1972, po 2000 r[4] (pocz. XVIII, po 1945[61]) | 90 z 29.03.1949[61] oraz A/2891/46 z dn. 25.01.1962[4][61][62] | |
pl. Kościelny | ||||
1 | Kolegiata św. Krzyża, obecnie kościół św. Krzyża (górny) i św. Bartłomieja (dolny) zamykający oś widokową w kierunku południowo-wschodnim |
1288, ok. 1320 – ok. 1385, 1484 (hełm wieży), XVII, I poł. XVIII, 1809, XIX i l. 20. XX (wnętrza); odbudowa l. 1946-1950, l. 1956-1957[4] (XII-XIV w.[56]) | 7 z 26.11.1947 oraz A/5256/44 z dn. 25.01.1962[4][63][56] |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ "Nr" w tabeli zabytków oznacza numer budynku w rejestrze budynków, odpowiadający także pocztowemu numerowi adresowemu.
- ↑ "Nr rej." w tabeli zabytków oznacza numer i datę wpisu w rejestrze zabytków. Skróty: mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, GEZ – Gminna Ewidencja Zabytków.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Harasimowicz 2006 ↓, s. 887 (św. Marcina).
- ↑ Rada Miejska Wrocławia 2016 ↓.
- ↑ a b c d e f ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4878 (św. Marcina).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag SIP 2018 ↓, GEZ.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 1013-1014 (Zamek na O.T.).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 252-253 (Gród na O.T.).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 428 (Kościół św. Marcina).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 408-409 (Kościelny).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 636-637 (Ostrów Tumski).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 359 (Katedralna).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 631 (Orphanotropheum).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 65 (Bema).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 560 (Mosty Młyńskie).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 559-560 (Mosty).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 702 (Pomnik Papieża ...).
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 13 pkt 5.
- ↑ a b Uchwała RMWr 2008 ↓, §1.
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4828.
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 169 (Bema).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4869 (św. Jadwigi).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 2812, 2813 (Młyńskie).
- ↑ a b Uchwała RMWr 1999 ↓, §17 ust. 2.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 887 (św. Jadwigi).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4258 (Słoneczny).
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §6 ust. 1 pkt 4, §12 ust. 2 pkt 4.
- ↑ a b Uchwała RMWr 1999 ↓, §16.
- ↑ a b c d Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 11-13.
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 2020 (Kościelny).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4925 (Świętokrzyska).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 892 (Świętokrzyska).
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §13 pkt 2 lit. b.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §14 ust. 21.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §14 ust. 12.
- ↑ NID 2017 ↓, s. 206.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §11 ust. 5.
- ↑ NID 2013 ↓.
- ↑ MP 1994 ↓.
- ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, § 5-6, 9, 11, 12.
- ↑ a b Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 4 pkt 3.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, § 5-6, 9, 11.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §11 ust. 7 pkt 3 lit. a.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 5 pkt 4.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 5 pkt 5.
- ↑ a b NID 2017 ↓, s. 214.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 2287 (ul. św. Jadwigi).
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 311 (pl. Bema 2).
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 309 (pl. Bema 3).
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4483 (Św. Marcina 2).
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4484 (Św. Marcina 4).
- ↑ a b NID 2017 ↓, s. 209.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4485 (Św. Marcina 10).
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4486 (Św. Marcina 10, ogród).
- ↑ a b c NID 2017 ↓, s. 209).
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4487 (Św. Marcina 12.
- ↑ a b c d e NID 2017 ↓, s. 207.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4488 (Św. Marcina 67-68.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4488 (Św. Marcina, mury.
- ↑ BIP UmWr po 1945 2018 ↓, s. 3 (poz. 25).
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 13 pkt 3.
- ↑ a b c NID 2017 ↓, s. 219.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 2933 (ul. Katedralna 4).
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 3573 (kolegiata).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, kwiecień 2018 [dostęp 2018-05-07] (pol.).
- Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław: Rada Miejska Wrocławia, 2016 [dostęp 2018-07-09] (pol.).
- Gminna Ewidencja Zabytków – System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-03-23] (pol.).
- Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
- M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-04-18] (pol.).
- Pomniki, rzeźby i fontanny we Wrocławiu powstałe po 1945 roku, BIULETYN INFORMACJI PUBLICZNEJ Urzędu Miejskiego Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-04-20] (pol.).
- Uchwała XIII/442/99 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 21 października 1999 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru – OSTRÓW TUMSKI – WYSPY – OGRÓD BOTANICZNY we Wrocławiu., „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 26 stycznia 2000 r. Nr 3, poz.24.; Biuletyn Urzędowy RMW z 30 października 1999 r. Nr 9, poz.401., Wrocław, 21 października 1999 [dostęp 2018-04-16] (pol.).
- Uchwała XXVII/961/08 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 27 listopada 2008 roku w sprawie nadania nazwy bulwarowi na terenie Wrocławia., „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 9 stycznia 2009 r. Nr 2, poz.51; Biuletyn Urzędowy RMW z 4 grudnia 2008 r. Nr 11, poz.984., Wrocław, 27 listopada 2008 [dostęp 2018-05-22] (pol.).
- Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2017 [dostęp 2018-05-04] (pol.).
- Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Iwanska, sporządziła Jolanta Gac /NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 9 kwietnia 2018 [dostęp 2018-05-14] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Ulica Marcina, św., [w:] Wrocław, Ostrów Tumski [online], fotopolska.eu [dostęp 2018-05-14] (pol.).
- ul. Marcina, św., [w:] Wrocław, Ostrów Tumski [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2018-05-14] (pol.).
- Ulica Marcina, wikimapia.org [dostęp 2018-05-14] (pol.).