Ulica Grodzka we Wrocławiu
Stare Miasto | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Odcinek wschodni ulicy. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Długość |
735 m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Plan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
51°06′51,458″N 17°02′02,563″E/51,114294 17,034045 |
Ulica Grodzka – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Stanowi jedną z ważniejszych arterii tej części miasta. Łączy ulicę Nowy Świat z ulicą Piaskową[a][1][2][3]. W południowej pierzei ulicy znajduje się między innymi Gmach Główny Uniwersytetu Wrocławskiego[b][1][2][4]. Po stronie północnej przebiega jedno z ramion Odry, Odra Południowa[c], oraz Kanał Jazu Macieja i dalej kanał elektrowni wodnej, w ramach Śródmiejskiego Węzła Wodnego, a sama ulica łączy się z przerzuconymi tu nad korytem rzeki mostami[1][5][6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Teren, na którym obecnie przebiega ulica Grodzka, położony na lewym brzegu rzeki, stanowił obszar użytkowany gospodarczo, przy czym podzielony był na dwie różnorodne części. Jedna z nich obejmowała odcinek od rzeźni miejskiej do dawnego zamku. Urządzono na niej nabrzeże portowe, w ramach którego istniał tu skład drewna. Druga część obejmowała odcinek od zamku do Bramy Piaskowej. Tereny na tym odcinku stanowiły gospodarcze zaplecza klasztorów, w tym krzyżowców z czerwoną gwiazdą, klarysek, franciszkanów, a od 1530 roku norbertanów. W drugiej połowie XIII wieku na terenie wzdłuż murów miejskich zbudowano Zamek Cesarski[6][7][8][9].
Na wyspie Tamka istniały młyny wodne św. Macieja i drewniany most. Także po stronie miasta istniał mniejszy młyn, który w 1539 roku został rozbudowany o budynek ujęcia wody dla wodociągu miejskiego[10][11].
W XVI wieku wybudowano tu bastionowe fortyfikacje miejskie, a na przełomie XVI i XVII wieku wytyczono drogę forteczną biegnącą między dawnym murem, a nowym wałem[1]. W murach okalających miasto na odcinku dzisiejszej ulicy Grodzkiej istniały bramy: Brama Odrzańska[11][12][13][14], Furta Młyńska[12][13][14][15][16], Furta Rybacka[12][17][18], Furta św. Macieja[1][12][19], Furta Garbarska[20]. W XIV wieku rozpoczęto przebudowę fortyfikacji północnych, w ramach której w rejonie ulicy Grodzkiej, w 1577 roku powstał Bastion Zamkowy[12]. W 1659 roku w miejscu Zamku Cesarskiego zbudowano Konwikt Jezuicki, obecnie Gmach Główny Uniwersytetu Wrocławskiego[4].
Droga ta istniała do zburzenia fortyfikacji, które było prowadzone od 1807 roku. Wschodnia część tego terenu została wykorzystana do utworzenia Promenady Staromiejskiej z wykorzystaniem bastionu zamkowego[1][21]. Projekt z 1823 roku ukształtował kompleksowe założenie parkowo-urbanistyczne, a ramach niego sama promenada została na jego podstawie przedłużona od Mostu Piaskowego do Tamki z punktami widokowymi na wyspy śródmiejskie[21]. Od 1825 roku zachodnia część drogi otrzymała nazwę Burgstrasse. Wschodnią część natomiast, łącznie w mostem i wyspą nazywano An der Matthiaskust[1][22][23].
W 1858 roku rozebrano furtę świętego Macieja, a w latach 1867–1879 rozebrano pozostałości bastionu zamkowego, co umożliwiło połączenie obu odcinków drogi w jedną ulicę, która w całości nosiła nawę Burgstrasse[1]. W kolejnych latach ulica podlegała przekształceniom związanym z budową kolejnych mostów nad Odrą: św. Macieja w latach (1867-1880, przebudowa na most żelazny 1905-1907), Uniwersyteckiego (1869) i Pomorskiego (1905)[1][10][24][25][26], oraz zmiany w obrębie węzła wodnego jak likwidacja młynów i budowa jazu św. Macieja[10] oraz budowa w miejscu młyna przedniego nowej Elektrowni Wodnej Wrocław I (1924)[11][27].
W 1966 roku ulica uzyskała połączenie od ulicy Kiełbaśniczej do ulicy Kazimierza Wielkiego poprzez ulicę Nowy Świat i od tego momentu pełni funkcję ważnej arterii komunikacyjnej dla Starego Miasta[1][2][28].
Od 2005 roku przeprowadzono przebudowę nadrzecznej promenady biegnącej po północnej stronie ulicy, łączącej się po stronie zachodniej z Promenadą Staromiejską, rozpoczynającą się współcześnie od Mostu Piaskowego[1][2][21]. Przebudowano także całą ulicę Grodzką według projektu BBKS-Projekt. W ramach inwestycji powstał pierwszy we Wrocławiu nadwieszony nad rzeką chodnik, co umożliwiło poszerzenie samej ulicy[29] .
Nazwy[edytuj | edytuj kod]
W swojej historii ulica nosiła nazwy:
- Burgstrasse, od 1825 roku do 1945 roku[1][2][30] (An der Matthiaskunst – odcinek wschodni łącznie z wyspą Tamka i mostem, do około 1858/1867–1879[1][22][23])
- Uniwersytecka, od 1945 roku do 1956 roku[1][2][3][30]
- Grodzka, od 1956 roku[1][2][3][30]
Pierwotna nazwa ulicy – Burgstrasse – pochodziła od dawnego grodu – piastowskiego zamku książęcego – stojącego w miejscu obecnego gmachu uniwersyteckiego, wzniesionego w II połowie XII wieku[2][30]. Po wojnie ulica otrzymała nazwę nawiązującą do gmachu głównego Uniwersytetu Wrocławskiego – ulica Uniwersytecka[1][2][3][30]. Oficjalnie nazwa ta została ogłoszona przez Zarząd Miejski w okólniku nr 33 z 15 maja 1946 roku[3]. Współczesna nazwa została nadana tej ulicy uchwałą Rady Narodowej z 23 listopada 1956 roku[2][3][30] nr 26/56[3], a dotychczasowa nazwa, mocą tej samej uchwały, została przypisana do ulicy biegnącej na południe od gmachu uniwersyteckiego, za placem Uniwersyteckim[31].
Układ drogowy[edytuj | edytuj kod]
Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 735 m[3], klasy zbiorczej[32]. W ulicy na odcinku od Nowego Światu do Mostu Pomorskiego wbudowane jest torowisko tramwajowe – dwutorowe, a od Mostu Pomorskiego do ulicy Piaskowej – jednotorowe, z kierunkiem jazdy od ulicy Piaskowej w kierunku zachodnim do mostu Pomorskiego, przy czym torowiska te łączą się z torami biegnącymi przez ulice i mosty: ulica Piaskowa, Most Piaskowy, ulica Szewska, Most Uniwersytecki, Most Pomorski, ulica Nowy Świat[33]. Pomiędzy Mostem Pomorskim a Uniwersyteckim położony jest przystanek i nosi on nazwę „Uniwersytet”[34].
Ulice, deptaki i mosty łączące się z ulicą Grodzką:
- skrzyżowanie – początek ulicy:
- skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną[38]:
- ulica Odrzańska[13][39]
- Most Pomorski południowy[1][26][40] do ulicy Pomorskiej[41]
- skrzyżowanie: ulica Więzienna[17][42]
- skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną[43]:
- skrzyżowanie: ulica Hrabiego Aleksandra Fredry[48]
- skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną[49]
- deptak: Zaułek Ossolińskich[53]
- deptak: Skwer Niezależnego Zrzeszenia Studentów[54]
- skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną[55] – koniec ulicy:
- ulica Piaskowa[1][56]
- ulica Świętego Ducha[57]
- deptak: Promenada Staromiejska[21] – Bulwar Xawerego Dunikowskiego
- Most Piaskowy[56][58][59], do ulicy Świętej Jadwigi[60]
Przy ulicy Grodzkiej na odcinku od Mostu Piaskowego do Mostu Świętego Macieja powstał nadwieszony nad rzeką chodnik. Ma on 191 m długości i położony jest maksymalnie 3 metry nad lustrem wody. Konstrukcję wykonano jako żelbetowy wspornik stanowiący płytę grubości 25 cm, dzięki czemu uniknięto wykonywania pali i słupów podporowych, które zasłaniałyby zabytkowy mur nabrzeżny zachowany pod wspornikiem. Do jej wykonania użyto około 82 ton stali i 900 m³ betonu[29] .
Wzdłuż tej ulicy wytyczono drogi rowerowe, częściowo wyodrębnione, a częściowo prowadzone jako drogi rowerowo-piesze lub łączniki drogowe[61].
Niejednoznaczne jest przypisanie do ulicy Grodzkiej odcinka drogi pomiędzy ulicą Kiełbaśniczą a Odrzańską i Mostami Pomorskimi, równoległego do nieistniejącego odcinka ulicy Garbary:
- ZDiUM w udostępnianym zestawieniu ulic przypisuje ten docinek do ulicy Grodzkiej[3][36]
- adresy budynków pierzei południowej oraz tabliczki ulicy na budynkach określają tę zabudowę jako przypisaną do ulicy Garbary[62][63][64]
- wiele planów miast oraz map internetowych, a także niektóre dokumenty np. w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego dla tego obszaru, przypisują ten odcinek do ulicy Nowy Świat[65][66][67].
Postuluje się odtworzenie nieistniejącego odcinka ulicy Garbary w formie ciągu pieszego zaznaczonego w posadzce poprzez wykonanie jej z materiału kamiennego[68].
Zabudowa i zagospodarowanie[edytuj | edytuj kod]
Ulica Grodzka biegnie w kierunku zbliżonym do równoleżnikowego, częściowo po łuku, wzdłuż prawego brzegu rzeki Odra, jej ramienia – Odra Południowa, będąca odcinkiem Odry Głównej – oraz kanałów: jazu św. Macieja i elektrowni wodnej w ramach Śródmiejskiego Węzła Wodnego. Z takiego położenia ulicy wynika fakt, że cała zabudowa przy ulicy znajduje się w pierzei południowej tej ulicy, natomiast po stronie północnej urządzono nadbrzeżny bulwar z punktami widokowymi na rzekę i śródmiejskie wyspy, a sama ulica łączy się w kilkoma mostami przerzuconymi nad nurtem rzeki[1][2].
Pierzeja południowa[edytuj | edytuj kod]
Zabudowa południowej pierzei obejmuje:
- na odcinku od ulicy Kiełbaśniczej do Odrzańskiej zabudowę ciągłą kamienicami, których adresy przypisane są od ulicy Garbary, numery od 1 do 5, odcinek samej ulicy na zachód od Odrzańskiej jednak nie istnieje[62][69], część tej pierzei tworzą także budynki przypisane do ulicy Odrzańskiej[62]
- na odcinku od ulicy Odrzańskiej do Więziennej znajduje się również zabudowa pierzejowa o adresach przypisanych do ulicy Grodzkiej od numeru 4 do 7[62]
- na odcinku od ulicy Więziennej do ulicy Aleksandra Fredry, położony jest Gmach Główny Uniwersytetu Wrocławskiego[4][62], a na końcu teren niezabudowany za którym na posesji w głębi znajduje się kościół uniwersytecki pw. Najświętszego Imienia Jezus przy placu Uniwersyteckim[62][63][70]
- na odcinku od ulicy Fredry do Szewskiej pierzeję tworzy budynek, w którym niegdyś mieścił się Wydział Farmacji Uniwersytetu Wrocławskiego przy ulicy Grodzkiej 9[62][63]
- na odcinku od ulicy Szewskiej do Piaskowej znajduje się budynek przy ulicy Grodzkiej 10 należący do kompleksu zabudowy dawnego klasztoru Szpitalników z Czerwona Gwiazdą, a obecnie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich[d][62][63], dalej budynki Grodzka 11 w kompleksie klasztoru urszulanek i 12 w kompleksie dawnego klasztoru franciszkanów a obecnie budynki Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego oraz skwer Niezależnego Zrzeszenia Studentów[54][62].
Przystanie[edytuj | edytuj kod]
Przy ulicy Grodzkiej urządzono następujące przystanie na Odrze[71] :
- Przystań Turystyczna, przy Moście Piaskowym
- Przystań Piaskowa, przy Moście Piaskowym
- Przystani Pod Śliwką, na odcinku pomiędzy Mostem Uniwersyteckim, a Tamką.
Ochrona i zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obszar, na którym położona jest ulica Grodzka podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII-XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 196 z 15 lutego 1962 oraz A/1580/212 z 12 maja 1967[72][73][74]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[75][76][74]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta[77] . Ochronę narzucają także miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Sytuowanie nowej zabudowy może być dokonywane wyłącznie po sporządzania planów szczegółowej rewaloryzacji oraz wykonanie szczegółowych badań i wytycznych historyczno-architektonicznych[74][78][79]. Ochronie podlegają także osie i panoramy widokowe na wyspy odrzańskie, a także na liczne elementy architektoniczne południowej pierzei ulicy Grodzkiej[80].
Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:
obiekt | powstanie | nr rej.[e] | foto | |
---|---|---|---|---|
Strona północna | ||||
Zespół budowlany Elektrowni Wodnej Południowej, ul. Nowy Świat 46
|
lata 1922–1924 (proj. M. Berg, L. Moshamer), lata 2014–2015 (remont, przebudowa)[63] (1922-24[81]) | A/1473/524/Wm z dn. 10.08.1993[63][81][82] | ||
Most Pomorski Południowy Strażnica celna zachodnia |
lata 1904–1905[63][81] | A/2496/342/Wm z dn. 15.10.1976[63][81][83] | ||
Most Uniwersytecki południowy | lata 1933–1934, 1947 i 1992 (remonty konstrukcji), 2006 (remont nawierzchni)[63] | gez, mpzp[63][84] | ||
Most św. Macieja | lata 1905–1907 (w miejscu drewn. z 1880 r.), 1967 (nowy z zachowaniem granitowych przyczółków), 2007 (remont z nabrzeżami)[63] | gez, mpzp[63][73][85] | ||
Jaz kozłowo-iglicowy w zespole Piaskowego Stopnia Wodnego Odry Północnej (Jaz św. Macieja) | 1876[63] | gez, mpzp[63][86] | ||
Most Piaskowy | 1861, remont 2008[63][81] | A/1649/330/Wm z dn. 15.10.1976[63][81][87] | ||
Promenada Staromiejska | po 1807, proj. 1813 (J.F. Knorr)[63] | gez, mpzp[63][88] | ||
Strona południowa | ||||
Kamienica, ul. Garbary 1 | ok. 1870, ok. 1970, ok. 2000[63] | gez, mpzp[63][73][89] | ||
Kamienica, obecnie pracownie architektoniczne, ul. Garbary 2 | ok. 1870, ok. 1970, ok. 2000[63][90] | gez, mpzp[63] | ||
Kamienica, ul. Garbary 3-4 | ok. 1860, ok. 1970[63][91] | gez, mpzp[63] | ||
Kamienica, obecnie budynek biurowo-usługowy (pub, restauracja), ul. Garbary 5 | ok. 1870, ok. 1970, ok. 2000[63] | gez, mpzp[63][92] | ||
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Odrzańska 20 | ok. 1880[63][93] | gez, mpzp[63] | ||
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Odrzańska 21 | ok. 1870[63][94] | gez, mpzp[63] | ||
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Odrzańska 18/19 | ok. 1880[63] | gez, mpzp[63][95] | ||
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 4 | ok. 1880[63] | gez, mpzp[63][96] | ||
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 5 | ok. 1880, 2008[63] | gez, mpzp[63][97] | ||
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 6 | ok. 1880, 2008[63] | gez, mpzp[63][98] | ||
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 7 | ok. 1880[63][99] | gez, mpzp[63] | ||
Gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego, pl. Uniwersytecki 1 | lata 1728–1739 (proj. 1726 r.), lata 1926–1928 (odbudowa), 1945 (odbudowa)[63] (1726-32, XX[100]) | 35 z 29.03.1949[100] oraz A/2903/163 z dn. 15.02.1962[63][100][101] | ||
Kościół pw. Najświętszego Imienia Jezus (uniwersytecki), pl. Uniwersytecki 1a | l. 1689-1700 (na zrębach zamku cesarskiego)[63] (1689-98[100]) | 9 z 26.11.1947[100] oraz A/290/85 z 6.02.1962[63][100][102] | ||
budynek wydziału farmacji Uniwersytetu Wrocławskiego – obecnie nieużywany, ul. Grodzka 9 | 1866[63] | gez, mpzp[63][103] | ||
Zakład Narodowy im. Ossolińskich „Ossolineum”, ul. Szewska 37 | lata 1676–1715 (proj. J. Baptiste Mathey (Mathieu)), po 1949, 2002 (remont)[63] (1675–1715[104]) | zespół klasztorny szpitalników z Czerwoną Gwiazdą, ul. Szewska – pl. Nankiera[104]: | ||
Fragment muru obronnego, ob. fragment elewacji i ogrodzenia Biblioteki Zakładu im. Ossolińskich, ul. Grodzka 11 | XIII w., XX w.[63] (XIII w.[106]) | A/5292/196 z dn. 30.12.1970[63][106][107] | ||
Klasztor Klarysek św. Klary, od 1810 – klasztor Urszulanek, Zespół Szkół Urszulańskich, pl. Biskupa Nankiera 16 | lata 1257–1260, XIV w., lata 1689–1702, ok. 1820-1847, 1866, 1902, remonty: 1857–1858, 1888, lata 60.–70. XX w., 1997, lata 2002–2003[63] (XIII – XVII, po 1945[100]) | nr rej. 22 z 28.11.1947[100], oraz | ||
budynek Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego, poprz. Wyższy Sąd Krajowy, ul. Grodzka 12 | 1912[63] | gez, mpzp[63][110] | ||
budynek Instytutu Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, poprz. Klasztor franciszkanów, od 1530 r. norbertanów, po 1810 – Wyższy Sąd Krajowy, pl. Biskupa Nankiera 15b | poł. XIII w., 2 poł. XIII w., pocz. XVII w. (przebudowa), lata 1682–1695, pocz. XX w., 1929 (renowacja), po 1945, 2009 (renowacja i remont)[63] (1232, XIV, XVII – XVIII w., po 1945[100]) | zespół klasztorny premonstrantów[100]:
|
||
Hala Targowa, ul. Piaskowa 17 | lata 1906–1908 (proj. R. Plüdemann, F. Friese, H. Küster)[63] (1908[113]) | A/2659/401/Wm z dn. 13.04.1979[63][113][114] |
Wrocławskie krasnale[edytuj | edytuj kod]
Przy ulicy Grodzkiej zamontowano figurkę wrocławskiego krasnala „Ossolinek”. Figurka znajduje się przy Zaułku Ossolińskich. Tę figurkę łączy się z opieką nad zbiorami Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Krasnalowi temu symbolicznie przypisuje się miłość do książek i pasję zdobywania wiedzy, oraz umiejętność władania kilkoma językami, w tym łaciną, greką i starokrasnoludzkim[115].
Iluminacje[edytuj | edytuj kod]
Obiekty z iluminacją miejską, zgodnie z wymogami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego[116]:
- Gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego[117]
- Budynek Ossolineum[118]
- Budynek Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego[119]
- Mur nabrzeża Odry[120]
- Mosty Uniwersyteckie[121]
- Most Św. Macieja, nabrzeże rzeki Odry, Wyspa Tamka[122].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W pracy Antkowiaka podano, iż ulica biegnie do placu Biskupa Nankiera[2][124]. Jednak współcześnie plac ten łączy się, podobnie jak ulica Grodzka, z ulicą Piaskową[125] i rozdzielony jest od ulicy skwerem Niezależnego Zrzeszenia Studentów[54].
- ↑ Adres administracyjny Gmachu Głównego Uniwersytetu Wrocławskiego: plac Uniwersytecki 1 we Wrocławiu.
- ↑ W pracy Antkowiaka błędnie podano, iż ulica biegnie nad Starą Odrą[2]. Tymczasem nazwa ta (Stara Odra) dotyczy innego ramienia Odry, przebiegającego przez tereny Śródmieścia[123], a przebiegające tu ramię to Odra Główna, w ramach której wyróżnia się Odrę Południową[5][6].
- ↑ Adres Zakładu im. Ossolińskich: ulica Szewska 37 we Wrocławiu[100].
- ↑ „Nr rej.” w tabeli zabytków oznacza numer i datę wpisu w rejestrze zabytków. Skróty: mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, GEZ – Gminna Ewidencja Zabytków.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Harasimowicz 2006 ↓, s. 251 (Grodzka).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Antkowiak 1970 ↓, s. 59-60 (Grodzka).
- ↑ a b c d e f g h i ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1266-1267 (Grodzka).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 238-239 (Gmach Gł. UWr).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 607-608 (Odra Południowa).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 885 (Śródmiejski Węzeł Wodny).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 928 (Uniwersytecki plac).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 1013 (Zamek Cesarski).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 832 (Stare Miasto).
- ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 893 (Tamka).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 543 (Młyny … 1900 r., mapa).
- ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 206-208 (Fortyfikacje Miejskie).
- ↑ a b c d Antkowiak 1970 ↓, s. 174-175 (Odrzańska).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 609 (Odrzańska).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 366 (Kiełbaśnicza).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 219 (Furta Młyńska).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 954 (Więzienna).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 219 (Furta Rybacka).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 219 (Furta św. Macieja).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 219 (Furta Garbarska).
- ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 718-719 (Promenada Staromiejska).
- ↑ a b Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 15 (An der Matthiaskunst).
- ↑ a b Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 99 (Matthiasbrücke).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 561 (Mosty Uniwersyteckie).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 555 (Most św. Macieja).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 561 (Mosty Pomorskie).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 178-179 (Elektrownie wodne).
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 169 (Nowy Świat).
- ↑ a b Miskiewicz i Szempliński 2005 ↓.
- ↑ a b c d e f Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 30 (Burgstr.).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5289-5291 (Uniwersytecka).
- ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §12 ust. 1.
- ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §5 ust. 5 pkt 1.
- ↑ wroclaw.pl 2018 ↓, schemat.
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3219 (Nowy Świat).
- ↑ a b ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1828 (Kiełbaśnicza).
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 98-100 (Kiełbaśnicza).
- ↑ ZDiUM sygnalizacja 2016 ↓, poz. 51.
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3286 (Odrzańska).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3832 (Pomorski M., płd.).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3821 (Pomorska).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5463 (Więzienna).
- ↑ ZDiUM sygnalizacja 2016 ↓, poz. 50.
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5293 (Uniwersytecki M., płd.).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5510 (Witolda Księcia).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 838 (Drobnera B.).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 89 (Brama Cesarska).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 995 (Fredry).
- ↑ ZDiUM sygnalizacja 2016 ↓, poz. 17.
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4916 (Szewska).
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 253-256 (Szewska).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5054 (św. Macieja M.).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5773 (Zaułek Ossolińskich).
- ↑ a b c ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3156 (NZS, skwer).
- ↑ ZDiUM sygnalizacja 2016 ↓, poz. 59.
- ↑ a b ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3628 (Piaskowa).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5042-5043 (Św. Ducha).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3630 (Piaskowy M.).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 553 (Most Piaskowy).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5047 (Św. Jadwigi).
- ↑ SIP 2019 ↓, mapa rowerowa.
- ↑ a b c d e f g h i SIP 2019 ↓, mapa podstawowa.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf SIP 2019 ↓, gminna ewidencja zabytków.
- ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §24 ust. 3 pkt 1 lit. b, pkt 2.
- ↑ google.pl/maps 2018 ↓.
- ↑ mapa.targeo.pl/maps 2018 ↓.
- ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §24.
- ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §24 ust. 3 pkt 3.
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1040 (Garbary).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 414 (Kościół NIJ).
- ↑ ZDiUM oznakowanie i b.d. ↓.
- ↑ NID 2018 ↓, s. 206.
- ↑ a b c GEZ 2018 ↓, poz. 68.
- ↑ a b c Uchwała RMWr 2002 ↓, §4.
- ↑ NID 2013 ↓.
- ↑ MP 1994 ↓.
- ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
- ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §5 ust. 2 i 3.
- ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §9.
- ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §10.
- ↑ a b c d e f NID 2018 ↓, s. 213.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 5073-5080.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 6291.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 9279.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 10000.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 10006.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 8640.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 6208.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1519.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1520.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1521.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1522.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 5241.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 5242.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 5239-5240.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1832.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1833.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1834.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1835.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o NID 2018 ↓, s. 208.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 9281.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 9280.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1836.
- ↑ a b c d e NID 2018 ↓, s. 209.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 8426-8428.
- ↑ a b NID 2018 ↓, s. 210.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1837.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4834.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4835.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1838.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4831.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4832.
- ↑ a b NID 2018 ↓, s. 211.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 5890.
- ↑ krasnale.pl 2019 ↓, /krasnal/ossolinek/.
- ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §10 ust. 10.
- ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 4.
- ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 5.
- ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 32.
- ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 26.
- ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 24.
- ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 33.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 608: Stara Odra.
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 159-162 (Nankiera).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3100-3102 (Nankiera, pl.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Antkowiak, Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9) (pol.).
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 1 sierpnia 2018 [dostęp 2018-09-11] (pol.).
- Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
- Iluminacja obiektów zabytkowych, „ZDiUM/Infrastruktura /Oświetlenie i iluminacja”, Ewa Iwanska, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 29 marca 2016 [dostęp 2019-05-31] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-02] (pol.).
- Mapa podstawowa – System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-04-11] (pol.).
- Mapa Targeo, Google, 2018 [dostęp 2018-09-11] (pol.).
- Mapy Google, Google, 2018 [dostęp 2018-09-11] (pol.).
- Maciej Miskiewicz , Marek Szempliński , Na ul. Grodzkiej powstanie chodnik nad Odrą, Wyborcza, Wrocław, 21 marca 2005 [dostęp 2019-01-25] (pol.).
- Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2018-05-04] (pol.).
- M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Oznakowanie przystani pasażerskich, „SYSTEM INFORMACJI MIEJSKIEJ”, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław [dostęp 2023-10-16] (pol.).
- Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-04-18] (pol.).
- Uchwała L/1753/02 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 4 lipca 2002 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego północnej części obszaru Starego Miasta – rejon UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 7 sierpnia 2002 r. Nr 170, poz.2415;Biuletyn Urzędowy RMW z 20 lipca 2002 r. Nr 7, poz.348, Wrocław, 4 lipca 2002 [dostęp 2018-06-13] (pol.).
- Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Wrocławskie Krasnale, Oficjalny serwis miejski, 2018 [dostęp 2018-05-09] (pol.).
- Wykaz sygnalizacji świetlnych, „ZDiUM/Infrastruktura/Wykaz sygnalizacji, w tym pracujących całodobowo w trybie kolorowym”, Ewa Iwanska, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 5 września 2016 [dostęp 2019-01-25] (pol.).
- Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Iwanska, sporządziła Jolanta Gac /NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 28 maja 2018 [dostęp 2018-07-31] (pol.).
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2018 [dostęp 2019-01-25] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Ulica Grodzka, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2018-07-31] (pol.).
- ul. Grodzka, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2018-07-31] (pol.).
- ul. Grodzka, wikimapia.org [dostęp 2018-07-31] (pol.).