Wikipedia:Artykuły na medal/Sierpień 2008

zajawka

Edward Flatau (ur. 27 grudnia 1868 w Płocku, zm. 7 czerwca 1932 w Warszawie) – polski lekarz neurolog. Był twórcą nowoczesnej neurologii polskiej, autorytetem w dziedzinie fizjologii i patologii opon mózgowo-rdzeniowych, pionierem neurologii światowej. Współtwórca czasopism medycznych Neurologia Polska i Warszawskie Czasopismo Lekarskie. Członek Polskiej Akademii Umiejętności. W medycynie z jego nazwiskiem wiąże się zespół Redlicha-Flataua, zespół Flataua-Sterlinga i choroba Flataua-Schidlera, a także objaw Flataua.

zajawka

Starbucks Corporation (NASDAQ:SBUX) – największa na świecie sieć kawiarni, działająca w 45 krajach. Jej głównym rynkiem są Stany Zjednoczone. Założona została w 1971 roku w Seattle. W 1987 roku została przejęta przez Howarda Schultza. Pod koniec 2007 na całym świecie zatrudniała ponad 170 000 pracowników. W lutym 2008 roku spółka bezpośrednio zarządzała 8883 kawiarniami na świecie, z czego 7087 Stanach Zjednoczonych. Ponadto 6873 lokale działały na zasadach joint-venture lub licencji, w tym 4081 w Stanach Zjednoczonych i 2792 w pozostałych państwach. Razem dawało to 15 756 punktów sprzedaży na świecie.

zajawka

USS Missouri (BB-63) – amerykański pancernik typu Iowa nazywany także „Mighty Mo” (ang. Potężny Mo) lub „Big Mo” (ang. Wielki Mo); trzeci okręt US Navy nazwany na cześć stanu Missouri i ostatni pancernik zbudowany przez Stany Zjednoczone. Wśród innych okrętów typu Iowa wyróżnił się tym, że na jego pokładzie podpisano 2 września 1945 o godzinie 9.00 akt kapitulacji Cesarstwa Japonii kończący II wojnę światową. W czasie służby w US Navy „Missouri” wziął udział w takich akcjach bojowych prowadzonych w ramach II wojny światowej, jak bitwa o Iwo Jimę i bitwa o Okinawę, a także ostrzeliwał ogniem artylerii pokładowej japońskie wyspy Hokkaido i Honsiu. Po zakończeniu działań wojennych pancernik powrócił do Stanów Zjednoczonych, aby wkrótce w ramach sił ONZ wziąć udział w kolejnym konflikcie zbrojnym – wojnie koreańskiej.

zajawka

Język fiński – język należący do rodziny języków ugrofińskich z rodziny uralskiej. Jest spokrewniony m.in. z językiem estońskim, dalsze pokrewieństwo łączy go z językiem węgierskim. Fiński jest obok szwedzkiego jednym z dwóch głównych języków urzędowych w Finlandii oraz jednym z języków urzędowych Unii Europejskiej. W Finlandii za język ojczysty uważa go ok. 4,7 mln ludzi (92% populacji). W Szwecji, gdzie posługuje się nim ok. 300 000 mieszkańców, jest oficjalnie uznawany jako język mniejszości. Niewielkie fińskojęzyczne mniejszości znajdują się również w północnonorweskiej prowincji Finnmark, w rosyjskiej części Karelii oraz w Estonii. Jest językiem żywym, używanym w mowie i piśmie, rozwijającym się, mającym bogatą i cenioną na świecie literaturę. Po fińsku nadaje ponad dziesięć stacji telewizyjnych o zasięgu krajowym i regionalnym, ponad pięćdziesiąt rozgłośni radiowych, ponadto w języku tym wychodzi ponad 120 gazet krajowych, regionalnych i lokalnych.

zajawka

Powstanie wielkopolskie – zbrojne wystąpienie polskich mieszkańców Wielkopolski przeciwko państwu niemieckiemu. Polacy domagali się powrotu ziem zaboru pruskiego do Polski, która w tym czasie umacniała swą niepodległość. Wybuchło 27 grudnia 1918 roku, w reakcji na demonstracje Niemców sprzeciwiających się wizycie w Poznaniu polskiego pianisty i działacza niepodległościowego Ignacego J. Paderewskiego. Powstańcy w krótkim czasie opanowali całą Wielkopolskę z wyjątkiem północnych i południowo-wschodnich jej obrzeży. Powstanie zakończyło się 16 lutego 1919 roku rozejmem w Trewirze, który rozszerzał na front powstańczy zasady rozejmu kończącego I wojnę światową z 11 listopada 1918. Było to jedno z dwóch, obok powstania wielkopolskiego 1806 roku, zwycięskich powstań w dziejach Polski.

zajawka

Stwardnienie zanikowe boczne-parkinsonizm/zespół otępienny – przewlekła choroba neurodegeneracyjna o niewyjaśnionej etiologii. Choroba może przyjmować dwie postaci, często występujące obok siebie u członków tej samej rodziny lub u jednej osoby: podobną do stwardnienia zanikowego bocznego i podobną do choroby Parkinsona z cechami otępienia. Choroba jest szczególnie częsta u plemienia Czamorro zamieszkującego wyspę Guam, w którego języku pierwsza z postaci choroby nazywana była lytico, a druga – bodig. Chorobę opisano również na półwyspie Kii w Japonii, gdzie określana była jako choroba Murō, i w zachodniej części Nowej Gwinei (Irian Jaya). W patogenezie schorzenia postulowano udział neurotoksyn sagowca Cycas circinalis (C. micronesica), zwłaszcza β-metylamino-L-alaniny (BMAA), zawartej także w mięsie żywiących się nasionami sagowca nietoperzy. Być może predyspozycja do niej uwarunkowana jest mutacjami w genie TRPM7 kodującym białko kanału jonowego.

zajawka

Aliancka operacja przeciw niemieckiemu pancernikowi Bismarck miała miejsce od 21 maja do 27 maja 1941 i towarzyszyła niemieckiej operacji Rheinübung (19 maja – 1 czerwca 1941), mającej na celu zwalczanie alianckiej żeglugi na Atlantyku przez tenże pancernik. Zakończyła się ostatecznie zatopieniem „Bismarcka” w jego pierwszym rejsie bojowym, jednakże przed tym zatopił on w spektakularnej walce brytyjski krążownik liniowy HMS „Hood”, uważany wówczas za symbol brytyjskiej potęgi morskiej. W operacji tej aktywny udział za sprawą niszczyciela ORP „Piorun” wzięła też Polska Marynarka Wojenna. Wśród następstw utraty „Bismarcka” było zarzucenie przez Niemców planów działań ofensywnych za pomocą pancerników, co wiązało się z utratą wiary Hitlera w możliwości dużych okrętów nawodnych i z ograniczeniem przez niego samodzielności dowódcy niemieckiej marynarki wojennej Wielkiego Admirała Ericha Radera w dysponowaniu nimi.