? (film)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
?
Tanda Tanya
Gatunek

dramat

Rok produkcji

2011

Kraj produkcji

Indonezja

Reżyseria

Hanung Bramantyo

? (także Tanda Tanya, czyli Znak zapytania) – indonezyjski dramat z 2011 roku wyreżyserowany przez Hanunga Bramantyo. Występują w nim Revalina Sayuthi Temat, Reza Rahadian, Agus Kuncoro, Endhita, Rio Dewanto oraz Hengky Sulaeman. Tematem filmu jest różnorodność religijna w Indonezji. Osią fabuły są trzy rodziny – buddyjska, muzułmańska i katolicka. Po wielu konfliktach na tle religijnym, rodziny dochodzą do porozumienia.

Produkcja, oparta na dziecięcych doświadczeniach Bramantyo, miała na celu przedstawienie islamu ze strony innej niż radykalna[1]. Ze względu na temat filmu, Bramantyo miał trudności ze znalezieniem wsparcia. Mahaka Pictures zdecydowało się jednak wydać na produkcję filmu 5 miliardów rupii indonezyjskich. Zdjęcia rozpoczęły się 5 stycznia 2011 w Semarangu.

? okazał się sukcesem zarówno w oczach krytyków, jak i widzów. Otrzymał dobre recenzje i został obejrzany przez ponad 550 tys. ludzi. Był również wyświetlany poza granicami kraju. Otrzymał dziewięć nominacji do Nagród Citra w 2011 na Indonezyjskim Festiwalu Filmowym. Kilka grup muzułmańskich (między innymi Front Obrońców Islamu, Indonezyjska Rada Ulema oraz Nahdlatul Ulama), protestowało przeciwko filmowi ze względu na jego pluralistyczny przekaz.

Fabuła[edytuj | edytuj kod]

? skupia się na relacjach osób o różnych religiach w Indonezji, gdzie konflikty na tle religijnym są bardzo częste[2]. Historia opowiada o trzech rodzinach żyjących w wiosce w Semarangu, na Jawie – buddyjskiej rodzinie Indonezyjczyków chińskiego pochodzenia, Tan Kat Suna (Hengky Sulaeman) i jego syna Hendra (Rio Dewanto), muzułmańskiej parze Solehu (Reza Rahadian) i Menuce (Revalina S. Temat) oraz nawróconej na katolicyzm Rice (Endhita) i jej muzułmańskim synu Abim.

Sun oraz Hendra posiadają chińską restaurację, która podaje wieprzowinę – mięso, którego muzułmanie nie mogą spożywać. Pomimo tego, klienci oraz pracownicy restauracji to w wielu przypadkach właśnie wyznawcy Allaha. Aby utrzymać dobre stosunki ze swoimi pracownikami, Sun używa specjalnych narzędzi do przygotowywania wieprzowiny, których nie można używać przy przygotowywaniu innych potraw. Pozwala swoim pracownikom odprawiać modlitwy, a także daje im urlop podczas Eid ul-Fitr, największego święta muzułmańskiego. Jedną z jego pracownic jest Menuk, która utrzymuje swojego bezrobotnego męża. Rika jest przyjaciółką Menuk i utrzymuje związek z muzułmańskim aktorem Suryą (Agus Kuncoro).

Sun, mając ponad siedemdziesiąt lat, choruje, i restaurację przejmuje Hendar. Decyduje, że restauracje będzie sprzedawać tylko wieprzowinę, odrzucając muzułmańskich klientów. Pomiędzy Hendrą a Solehem powstaje konflikt, ponieważ ten pierwszy poprzednio spotykał się z Menuk. Kobieta popada w coraz większą depresję po tym, jak Soleh oświadcza jej, że ma zamiar się rozwieść. Rika żyje w stresie z powodu strachu przed reakcją na jej przejście na katolicyzm.

Soleh dołącza do charytatywnej islamskiej grupy Nahdlatul Ulama. Na początku niechętny do pracy przy ochronie katolickiego kościoła, decyduje się poświęcić własne życie kiedy odkrywa w nim bombę. Wybiega z nią z kościoła, tracąc w wybuchu życie. Sun umiera w ataku na restauracje, która pozostała otwarta w Eid ul-Fitr. Po zamachu, Hendra czyta 99 Twarzy Allaha i przechodzi na Islam.

Obsada[edytuj | edytuj kod]

  • Revalina S. Temat jako Menuk, religijna muzułmanka, chodząca w hidżabie, żona Soleha. Menuk pracuje w restauracji Tan Kat Suna, wraz ze swoim zalotnikiem, Hendrą. Według aktorki, Menuk poślubiła Soleha, którego nie kochała, a nie Hendrę, ze względu na wyznanie[3].
  • Reza Rahadian jako Soleh, bezrobotny mąż Menuk, który chciałby zostać bohaterem swojej rodziny. Ostatecznie dołącza do Nahdlatul Ulama, gdzie ma za zadanie chronić miejsca kultu. Ginie w wyniku wybuchu bomby, którą wyniósł z kościoła pełnego wiernych[4].
  • Endhita jako Rika, młoda rozwódka, przeszła na katolicyzm. Ze względu na jej rozwód i zmianę religii, jest gorzej traktowana przez swoich sąsiadów. Wpada też w konflikt ze swoim synem, który nie porzucił Islamu[4]. Otrzymała nominację podczas Indonezyjskiego Festiwalu Filmowego za Najlepszą Aktorkę Drugoplanową[5][6].
  • Agus Kuncoro jako Surya, młody muzułmański aktor i chłopak Riki. Nie jest w stanie otrzymać dużej roli[4]. Ostatecznie otrzymuje rolę Jezusa w jasełkach organizowanych przez jego dziewczynę. Otrzymał nominację podczas Indonezyjskiego Festiwalu Filmowego za Najlepszego Aktora Drugoplanowego, ale nie wygrał[5][6].
  • Rio Dewanto jako Hendra (Ping Hen), syn Tat Kan Suna i Lim Giok Li. Ciągle kłóci się ze swoimi rodzicami, zwłaszcza jeśli chodzi o zarządzanie restauracją. Zakochuje się w Menuk, ale ona odrzuca jego zaloty ze względu na religię[4]. Po śmierci swojego ojca przechodzi na Islam[4].
  • Hengky Sulaeman jako Tan Kat Sun, buddyjski Indonezyjczyk chińskiego pochodzenia. Właściciel restauracji, mąż Lim Giok Lie i ojciec Hendry[4].
  • Edmay jako Lim Giok Lie, żona Tan Kat Suna[4].

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

? został wyreżyserowany przez Hanunga Bramantyo[7], który jest Jawajczykiem chińskiego pochodzenia[8]. Zdecydował się stworzyć film o tematyce różnorodności narodowej oraz religijnej na podstawie własnych doświadczeń[9]. Wybrał tytuł ?, aby uniknąć protestów w dniu premiery filmu. Obawiał się, że zatytułowanie filmu Pluralizm lub Liberalizm mogłoby spowodować protesty przeciwników tych ideologii[7]. Stwierdził też, że nie mógł wymyślić lepszego tytułu[9]. Postacie w filmie są oparte na rzeczywistych osobach, które Bramantyo znał, lub o których czytał[9]. Jego celem było stworzenie filmu, który „wyjaśniłby nieścisłości związane z Islamem” i stworzyłby inny obraz tej religii[1]. Na konferencji prasowej Bramantyo powiedział, że ? nie miał na celu być hitem komercyjnym, miał raczej przekazać myśli autora[3].

Bojąc się tematu pluralizmu, niektórzy inwestorzy wycofali się z produkcji[10]. Braymantyo nie był w stanie znaleźć wsparcia finansowego wśród studiów głównego nurtu[3]. Przed tym, jak film został pokazany Indonezyjskiej Radzie Cenzorów Filmowych, część scen została wyciętych (między innymi ta, w której głowa świni była wystawiona w oknie restauracji Suna), reszta tych budzących kontrowersje skrócona[10]. Przed premierą reżyser skonsultował się z ponad dwudziestoma ludźmi, w tym z przywódcami religijnymi, aby upewnić się, że obraz nikogo nie obraża[11].

Mahaka Pictures, które jest w posiadaniu tej samej grupy co muzułmańska Republika, współpracowała przy produkcji filmu z Dapur Film. Dyrektor Mahaka Pictures, Erick Thohir, stwierdził, że jego firma zdecydowała się pomóc przy produkcji, ponieważ „byli zdegustowani faktem, że jakość indonezyjskich filmów spadała”[12]. Zdecydowali się na współpracę z Bramantyo, ponieważ swoimi wcześniejszymi obrazami udowodnił, że potrafi tworzyć filmy o tematyce religijnej[3]. Zdjęcia rozpoczęły się 5 stycznia 2011 roku w Semarangu[8]. Bramantyo opisał później miasto jako dobry przykład tolerancji w akcji[13]. Film kosztował 5 miliardów rupii (około 600 tys. dolarów)[14].

Casting na mniejsze role przeprowadziła firma Mulyo Hadi Purnomo. Reżyser osobiście kontaktował się z aktorami mającymi grająć główne role. Agus Kuncoro, który wystąpił w Sang Pencerah i znany był z grania w filmach o Islamie, zgodził się wystąpić w ? zaraz po przeczytaniu scenariusza[3][15]. Piosenkarz Glenn Fredly chciał zagrać Doniego, ponieważ uważał rolę ultra-konserwatywnego katolika za interesującą ze względu na napiętą sytuację w kraju[3]. Revalina S. Temat, która zagrała także w innym filmie Bramantyo (Perempuan Berkalung Sorban (Dziewczyna z kefiją dookoła szyi) z 2009 roku), stwierdziła, że rola jest bardziej poważna i interesująca niż jej występy w filmach typu horror[16].

Tematyka i styl[edytuj | edytuj kod]

Ade Irwansyah pisząc dla Tabloid Bintang, zauważa, że film jest „mikrokosmosem” Indonezji, gdzie wiele różnych grup religijnych często wpada ze sobą w konflikty. Irwansyah pisze, że Bramantyo chciał zachęcić widzów do zauważenia konfliktów religijnych mających miejsce codziennie[7]. Bramantyo nazwał swój film jego własną interpretacją sytuacji religijnej panującej w kraju[8]. Krytyk filmowy Eric Sasono zauważył, że jest wyraźnie widoczne już w sloganie filmu – „Czy wciąż ważne jest to, że jesteśmy różni?”[a] i sugerował, że film przedstawia obawy Bramantyo – Indonezja stająca się monolitycznym krajem[17]. Według Sasono, konflikt w ? kończy się, gdy postacie zaczynają wierzyć, że wszystkie religie są dobre, i wszystkie chwalą Boga. Z tego powodu, wszystkie konflikty religijne skończyłyby się, gdyby ludzie zaakceptowali wierzenia innych[17].

The Jakarta Globe opisuje film jako „studium roli i stanu Islamu we współczesnej społeczności indonezyjskiej”[10]. Sasono zauważył, że motywy muzułmańskiej większości w filmie nie zostały pokazane wyraźnie[17]. Po analizie akcji muzułmanów w ? oraz w filmach Asrula Saniego Al Kaustar (1977) oraz Titian Serambut Dibelah Tujuh (1982) Sasono zasugerował, że Bramantyo wyraża swój strach, że te grupy nie potrzebują już prowokacji, aby zaatakować innych[17]. Zwara także uwagę na scenę, gdzie katolicki ksiądz jest zasztyletowany przez dwóch motocyklistów – przypomina to zdarzenie z Sierpnia 2010 roku w Bekasi, które zostało nagłośnione w całym kraju[17][18].

Premiera[edytuj | edytuj kod]

? został po raz pierwszy wyświetlony w Gandaria City w Południowej Dżakarcie 31 marca 2011 roku. Jego premierze towarzyszył konkurs zorganizowany przez lokalnego dostawcę sieci telefonicznej – celem było wybranie najlepszej nazwy dla wydarzeń przedstawionych w filmie. Najlepsza nazwa miała zostać wykorzystana przy premierze DVD[7]. Nigdy jednak do tego nie doszło[3]. W przeciągu pierwszych pięciu dni po premierze, film obejrzało prawie 100 000 ludzi[19]. ? został obejrzany przez ponad 550 000 ludzi do połowy września[b]. Film był też wyświetlany poza granicami kraju. Na szóstym Indonezyjskim Festiwalu Filmowym w Australii 25 sierpnia 2011 był wyświetlany jako obraz zamykający festiwal[20][21]. Według Bramantyo, film był też wyświetlany w Vancouver oraz Paryżu i został tam pozytywnie odebrany[22].

Powieść na podstawie filmu, zatytułowana Harmoni Dalam Tanda Tanya (Harmonia w Tanda Tanya) została wydana w grudniu 2011 roku przez Mahaka Publishing. Autorem jest Melvy Yendera dan Adriyati. Powieść rozwija tło fabularne filmy, szczególnie związek Hendry i Menuk[23]. 21 lutego 2012 roku, ? został wydany na DVD przez Jive! Collection, po akceptacji przez radę cenzorską[24]. DVD zawierało indonezyjskie audio, indonezyjskie oraz angielskie napisy, dokument opisujący produkcje obrazu, oraz galerię zdjęć z procesu tworzenia[3].

Odbiór filmu[edytuj | edytuj kod]

Recenzenci filmowi przyjęli ? pozytywnie. Indah Setiawati z The Jakarata Post napisał, że film jest „odważną próbą promowania współczesnego Islamu i pokazania problemów kraju” oraz że widz powinien „być przygotowanym na salwy śmiechu i wybuchy płaczu”[25]. Agusila, w swoim artykule dla Tempo, twierdzi, że film był lepszy od zdobywcy nagrody Citra w 2010 roku 3 Hati Dua Dunia, Satu Cinta, który dotyczył podobnej problematyki[9]. Kartoyo, w recenzji dla Suara Karya chwalił fabułę, zdjęcia oraz muzykę[26].

Frans Sartono, recenzujący dla historycznie katolickiego Kompasu, uważa film za bardzo dydaktyczny, ale interesujący ze względu na społeczny komentarz tak bardzo potrzebny Indonezji[27].

Kontrowesje[edytuj | edytuj kod]

Po premierze ? konserwatywny Front Obrońców Islamu (Front Pembela Islam, skrót FPI) prowadził demonstrację przeciwko obrazowi ze względu na jego pluralistyczne przesłanie[28]. Banser, młodzieżówka NU także zaprotestowała. Nie zgadzali się ze sceną, gdzie członkowie ruchu otrzymują zapłatę za swoją pracę dobroczynną[10]. Głowa Centrum Kultury Indonezyjskiej Rady Ulema, Cholil Ridwan, stwierdził, że film „Wyraźnie propaguje pluralizm religijny”[19], który w 2005 został ogłoszony przez Radę zabronionym. (haraam)[29] Protesty pojawiły się też kiedy SCTV planowało pokazać ? podczas Eid al-Fitr w 2011 roku. Organizacja FPI zorganizowało demonstrację przed biurem stacji, domagając się wycięcia większej ilości scen[28][30]. Stacja porzuciła plan wyświetlenia filmu[28]. Decyzja ta była mocno skrytykowana jako „poddanie się” FPI[c][31].

W odpowiedzi na krytykę ?, minister kultury oraz turystyki Jero Wacik, stwierdził, że najlepszym tytułem dla filmu byłby Bhinneka Tunggal Ika („Jedność w różnorodności”, motto Indonezji) i że pokazana w obrazie tolerancja etniczna oraz religijna pokazują indonezyjski „charakter narodowy”[19]. Yenny Wahid, aktywistka religijna i córka byłego prezydenta Abdurrahmana Wahida, powiedziała, że ? „odniósł sukces w przekazywaniu idei pluralizmu w Indonezji” oraz że krytycy nie powinni patrzeć na poszczególne fragmenty filmu osobno[29]. Bramantyo, pomimo swojej pierwszej wypowiedzi na Twitterze, sugerującej, że uważa protesty przy filmie za „darmową promocję”[12], zgodził się wyciąć niektóre sceny[28]. Podczas wywiadu w październiku 2011 roku, reżyser przyznał, że był „zdumiony” tak złym odbiorem filmu wśród muzułmańskiej społeczności[1].

Nagroda Rok Kategoria Otrzymał Wynik
Indonezyjski Festiwal Filmowy 2011 Najlepszy Reżyser Hanung Bramantyo Nominacja
Najelpszy Scenariusz Titien Wattimena Nominacja
Najlepszy Historia Oryginalna Hanung Bramantyo Nominacja
Najlepsze Zdjęcia Yadi Sugandi Wygrana
Najlepsza Reżyseria Artystyczna Fauzi Nominacja
Najlepszy Montaż Cesa David Luckmasyah Nominacja
Najlepszy Montaż Dźwięku Satrio Budiono i Saft Daultsyah Nominacja
Najlepszy Aktor Drugoplanowy Agus Kuncoro Nominacja
Najlepsza Aktorka Drugoplanowa Endhita Wibisono Nominacja
Bandung Film Festival 2012 Najlepszy Reżyser Hanung Bramantyo Nominacja
Najlepsze Zdjęcia Yadi Sugandi Nominacja
Najlepszy Plakat Nominacja

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W oryginale: Masih pentingkah kita berbeda?
  2. ↑ Dla porównania – najlepiej sprzedający się indonezyjski film z 2011 roku Surat Kecil Untuk Tuhan został obejrzany przez ponad 750 000 osób Nauval Yazid: 2011: The Year Indonesia Forgot Movies (2011: Rok, w którym Indonezja zapomniała o filmach). The Jakarta Globe. (ang.).
  3. ↑ NU, pomimo swojego wcześniejszego sprzeciwu, także skrytykowało tę decyzję

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Setiawati, Indah: Is film censorship necessary? (pl: Czy cenzura filmów jest konieczna?). The Jakarta Post. [dostęp 2015-07-24]. (ang.).
  2. ↑ Sidel, John Thayer (2006). Bunty, Pogromy i Dżihad: Agresja na tle religii w Indonezji
  3. ↑ a b c d e f g h Bramantyo, Hanung (reżyser) (2012). Za sceną [sic] (po indonezyjsku).
  4. ↑ a b c d e f g Oficjalna strona filmu. Mahaka Pictures. [dostęp 2015-07-24]. (indonez.).
  5. ↑ a b Penghargaan bagi Tanda Tanya (2011). filmindonesia.or.id. [dostęp 2015-07-24].
  6. ↑ a b A vibrant year for the film industry. www.thejakartapost.com. [dostęp 2015-07-24].
  7. ↑ a b c d Irwansyah, Ade: Mengapa Hanung Bramantyo Beri Judul Filmnya „?”? (Dlaczego Hanung Bramantyo zatytułował swój film „?”?. Tabloid Bintang. [dostęp 2015-07-25]. (indonez.).
  8. ↑ a b c Kartoyo DS: Bikin Film Toleransi Agama (Tworzenie filmu o tolerancji religijnej). Suara Karya. [dostęp 2015-07-25]. (indonez.).
  9. ↑ a b c d Aguslia: Sebuah Tanda Tanya dari Hanung Bramantyo (Znak zapytania od Hanung Bramantyo). Tempo. [dostęp 2015-07-25]. (indonez.).
  10. ↑ a b c d Making Movies With a Message (Tworzenie filmów z przesłaniem). Jakarta Globe. [dostęp 2015-07-25]. (ang.).
  11. ↑ Maullana, Irfan: Hanung Menyentuh Isu Sensitif di Film '?'” (Hanung omawia kontrowersyjne tematy w filmie „?”). Kompas. [dostęp 2015-07-25]. (indonez.).
  12. ↑ a b Setiawati, Indah: Hanung’s new film raises hard-line ire (Nowy film Hanunga powoduje falę wściekłości). The Jakarta Post. [dostęp 2015-07-25]. (ang.).
  13. ↑ Armitrianto, Adhitia: Ingatan Toleransi dalam Tanda Tanya (Pozostałość tolerancji w „Tanda Tanya”). Suara Merdeka. [dostęp 2015-07-25]. (indonez.).
  14. ↑ Kolaborasi Hanung-Zaskia (Współpraca Hanunga i Zaskiego). Suara Merdeka. [dostęp 2015-07-25]. (indonez.).
  15. ↑ Setiawati, Indah: Agus Kuncoro: His life for Films (Agus Kuncoro: Jego życie dla filmów). The Jakarta Post. [dostęp 2015-07-25]. (ang.).
  16. ↑ Revalina S. Temat Senang Jadi Menuk (Revalina S. Temat szczęśliwa z bycia Menuk). Suara Merdeka. [dostęp 2015-07-25]. (indonez.).
  17. ↑ a b c d e Eric Sasono: „'?' (Tanda Tanya): Pertanyaan Retoris Hanung” (”'?' (Znak zapytania): pytanie retoryczne Hanunga”). Jakarta: Jive! collection, 2012, s. 2–14.
  18. ↑ Christian pastors attacked in Bekasi, one stabbed (Chrześcijańscy pastorzy zaatakowani w Bekasi, jeden zasztyletowany). The Jakarta Post. [dostęp 2015-07-27]. (ang.).
  19. ↑ a b c Rakhmani, Inaya: Questioning religious divides (Wątpienie w podziały religijne). Inside Indonesia. [dostęp 2015-07-27]. (ang.).
  20. ↑ Herman, Ami: Masyarakat Australia Menyukai Film-film Indonesia (Australijczycy lubią indonezyjskie filmy). Suara Karya. [dostęp 2015-07-27]. (indonez.).
  21. ↑ '?' Question Mark (Tanda Tanya). Indonesian Film Festival. [dostęp 2015-07-27]. (ang.).
  22. ↑ Film Tanda Tanya Raih Respon Positif Di Festival Internasional (Film Tanda Tanya otrzymywał pozytywną odpowiedź na międzynarodowych festiwalach). Dapur Film. [dostęp 2015-07-27]. (indonez.).
  23. ↑ Khumaesi, Aghia: Novel 'Harmoni Dalam Tanda Tanya' Jawaban atas Pertanyaan Penonton (Powieść „Harmoni Dalam Tanda Tanya” jest odpowiedzią na pytania widzów). Republika. [dostęp 2015-07-27]. (indonez.).
  24. ↑ Khumaesi, Aghia: DVD dan Novel Adaptasi Film 'Tanda Tanya' Telah Diluncurkan (DVD i powieść na podstawie „Tanda Tanya” już dostępne). Republika. [dostęp 2015-07-27]. (indonez.).
  25. ↑ Setiawati, Indah: Questioning intolerance (Wątpienie w brak tolerancji). The Jakarta Post. [dostęp 2015-07-28]. (ang.).
  26. ↑ Kartoyo DS: Mengukur Kadar Kesadaran dan Toleransi Masyarakat (Mierzenie tolerancji i cierpliwości społeczeństwa). Suara Karya. [dostęp 2015-07-28]. (indonez.).
  27. ↑ Sartono, Frans: Drama di Sekitar Warung China (Dramat wokół chińskiej restauracji). Kompas. [dostęp 2015-07-28]. (indonez.).
  28. ↑ a b c d The Jakarta Post: FPI pulls scalpel on Hanung Bramantyo's plurist film '?' (FPI skalpuje pluralistyczny film Hanunga Bramantyo '?'). [dostęp 2015-07-28]. (ang.).
  29. ↑ a b Hanung’s new film touches Yenni’s hear (Nowy film Hanunga dotyka serca Yenni). The Jakarta Post. [dostęp 2015-07-28]. (ang.).
  30. ↑ SCTV Widely Criticized for Giving In to FPI (SCTV krytykowane za ugodę z FPI). Jakarta Globe. [dostęp 2015-07-28]. (ang.).
  31. ↑ The Jakarta Globe 2011, SCTV Mocno Skrytykowane (ang.)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=%3F_(film)&oldid=72826577”