Łysak plamistoblaszkowy
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
łysak plamistoblaszkowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Gymnopilus penetrans (Fr.) Murrill Mycologia 4(5): 254 (1912) | |
.JPG){kind=spacer}
.jpg){kind=spacer}
.JPG){kind=spacer}
_Murrill_172726_crop.jpg){kind=spacer}
Łysak plamistoblaszkowy (Gymnopilus penetrans (Fr.) Murrill) – gatunek grzybów należący do rodziny Hymenogastraceae[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Gymnopilus, Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1815 r. Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus penetrans. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1912 r. William Alphonso Murrill, przenosząc go do rodzaju Gymnopilus[1].
Niektóre synonimy naukowe[2]:
- Agaricus penetrans Fr. 1815
- Dryophila penetrans (Fr.) Quél. 1886
- Flammula croceolamellata Pilát 1939
- Flammula penetrans (Fr.) Quél. 1886
- Fulvidula penetrans (Fr.) Singer 1937
- Naucoria penetrans (Fr.) Henn. 1898
Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako płomiennica korzeniasta i ogniówka przenikająca[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Średnica 2–9 cm. U młodych osobników jest półkulisty i na brzegu posiada resztki osłony, później staje się łukowaty, a na koniec spłaszczony. Brzeg kapelusza niepodwinięty. Często posiada tępy garb. Powierzchnia u młodych okazów delikatnie pilśniowa, później prawie naga, miejscami występują drobne cętki. Kolor pomarańczowordzawy, przy brzegu zwykle jaśniejszy (złotożółty), na środku ciemniejszy (brązowoczerwony). Jest higrofaniczny i podczas wilgotnej pogody śliski[4][5].
Przy trzonie wykrojone ząbkiem, szerokie. U młodych okazów żółte, później ciemniejsze; żółtordzawe lub pomarańczowobrązowe[4]. Wbrew polskiej nazwie gatunkowej na blaszkach nie zawsze występują plamki, szczególnie u młodych okazów[6].
Wysokość 3–8 cm, grubość do 1,1 cm. Jest walcowaty, zwykle zakrzywiony, początkowo pełny, później rurkowaty. Pod samym kapeluszem żółty, poza tym brązowawy lub brązowoczerwony. U młodych okazów występuje włóknista strefa pierścieniowa, potem zanikająca[4]. Przy podstawie występuje biała grzybnia[7].
Barwa od bladej do czerwonożółtawej, a w podstawie trzonu brązowa. Smak mniej lub bardziej gorzki, zapach niewyraźny[6].
Rdzawobrązowy. Zarodniki elipsoidalne, brodawkowane, o rozmiarach 7–9 × 3,5–5 μm[8].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Występuje w Ameryce Północnej, Europie, Azji, Australii, a także w Maroku i na Wyspach Kanaryjskich[9]. W Europie Środkowej gatunek pospolity[6], w Polsce również[7].
Owocniki wyrastają w małych kępkach lub gromadnie na leżących na ziemi pniach i gałęziach drzew, na odpadach drzewnych, na korze i trocinach, zarówno w lasach, jak i na placach składowania drzew. Występuje głównie na drewnie drzew iglastych, rzadko tylko na liściastych. Preferuje gleby kwaśne[6]. Owocniki wyrastają od sierpnia do listopada[4].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Grzyb niejadalny[4][5] lub lekko trujący[7]. Saprotrof[3].
Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]
Według Jana Holca łysak plamistoblaszkowy G. sapineus (Fr.) Maire wykazuje duże podobieństwo do łysaka drobnołuskowego (G. penetrans (Fr.) Maire. W niektórych przypadkach gatunków tych nie można odróżnić makroskopowo i konieczna jest mikroskopowa analiza strzępek skórki kapelusza. U G. sapineus mają one przeważnie szerokość 8–16 µm, są grubo rdzawobrązowo inkrustowane i często składają się z rozdętych, krótkich komórek. U G. penetrans mają szerokość 3–10 (–12) µm, są słabiej inkrustowane i złożone z nierozdętych komórek cylindrycznych. Ponadto G. sapineus wytwarza owocniki latem (głównie od czerwca do sierpnia), podczas gdy G. penetrans jest głównie gatunkiem jesiennym (owocniki wytwarza szczególnie od września do listopada)[10].
Jest wiele podobnych gatunków rosnących na drewnie. Dla grzybiarzy niebezpieczne jest pomylenie z jadalnym łuszczakiem zmiennym (Kuehneromyces mutabilis). Na drewnie świerków rośnie łysak ciemnotrzonowy (Gymnopilus picreus). Jest mniejszy i bardziej jaskrawy[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2016-11-07]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
- ↑ a b c d Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ a b c d Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ Łysak plamistoblaszkowy Gymnopilus penetrans. [dostęp 2013-03-08].
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2016-01-10].
- ↑ Jan Holec, The genus Gymnopilus us (Fungi, Agaricale) in The Czech Republic with respect to collections from other European Countries, Acta Musei Nationalis Pragae, Series B, Historia Naturalis, 61 (1–2): 1–52, June 2005