Świątnik
Świątnik – osoba, która dawniej zajmowała się obsługą kościoła (świątyni).
Od czasu utworzenia w Polsce biskupstw zaczęły się również nadania gruntów i wsi na rzecz biskupów, kapituł katedralnych i kolegiat. Powstały wtedy także wyspecjalizowane do celów obsługi świątyń wsie zwane wsiami świątniczymi, łac. villa sanctuariorum. Do zadań świątników należała pomoc podczas nabożeństw kościelnych, całodobowa ochrona przed złodziejami, w tym ochrona skarbców, wykonywanie drobnych napraw w świątyniach, sprzątanie i dbanie o porządek, dzwonienie oraz oprowadzanie pielgrzymów. Takie wsie powstały od XI w przy katedrze w Gnieźnie, w Krakowie, Sandomierzu, Wrocławiu czy Wilnie. Świadczą o tym do dziś zachowane nazwy wsi: Świątniki. Wsie świątnicze miały specjalne przywileje i zwolnione były od pańszczyzny oraz wyłączone spod sądów świeckich. Świątnikami zostawali tylko mężczyźni o nieposzlakowanej opinii.
Na przykładzie katedry krakowskiej na Wawelu można stwierdzić, że najstarszy tekst o świątnikach wawelskich pochodzi z roku 1253 i wspomina o dwóch świątnikach strzegących katedrę dniem i nocą[1]. Do obsługi katedry przeznaczone były następujące wsie: Szczytniki, Trąbki, Świątniki Dolne, Świątniki Górne (Górki), a także na większe święta kilka osób z Opatkowic i Chorowic[2]. Świątnicy na Wawelu mieli także za zadanie dzwonienie dzwonem Zygmuntem podczas największych uroczystości państwowych.
Pod koniec XVI w. biskup krakowski Jerzy Radziwiłł wprowadził jednolity strój dla świątników: granatowy płaszcz z peleryną[3]. Przez wiele lat świątnicy musieli bronić swoich królewskich przywilejów wobec kolejnych prałatów z kapituły katedry[4]. W 1772 roku wszystkie krakowskie wsie świątnicze znalazły się poza granicami Królestwa Polskiego i przeszły na własność kamery (rządu) austriackiego. Mimo to świątnicy ze Świątnik Górnych służyli w katedrze do czasów II wojny światowej. Po wojnie służyli w świątyni jako zakrystianie. Ostatni ze świątników, Jan Synowiec „Komoda”, zmarł podczas służby w 1968 r.
Jeśli chodzi o świątników ze Świątnik koło Sandomierza, których osada należała do kolegiaty, to wiadomo o pierwszych przywilejach z czasów Bolesława Wstydliwego, a potwierdził je następnie Leszek Czarny, książę małopolski, sandomierski i sieradzki w roku 1184, oświadczając „iż osadę wsi Świątnik należącą do kościoła sandomierskiego na cześć Najświętszej Marii Panny fundowanego uwalnia od obowiązku dawania corocznie dwunastu miar żyta i tyluż wozów siana”[5]. W 1397 r. królowa Jadwiga nadała świątnikom immunitet sądowy uwalniający ich od świeckiej władzy sądowniczej.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wincenty z Kielczy, Żywot większy św. Stanisława, ok. 1253 r.
- ↑ Jan Długosz, Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis nunc primum e codice autographo editus, Tomus I – Ecclesia cathedralis cracoviensis, 1470–80.
- ↑ Oryginalny strój świątnika znajduje się w Muzeum Ślusarstwa im. Marcina Mikuły w Świątnikach Górnych.
- ↑ Jan Kracik, Strażnicy Katedry Krakowskiej, „Rocznik Krakowski”, tom XLIX, Kraków, 1978.
- ↑ Ks. Melchior Buliński, Monografia miasta Sandomierza, Warszawa 1879.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Marcin Mikuła, Świątniczanie. Strażnicy katedry krakowskiej, maszynopis, Świątniki Górne, 1989.
- Jan Długosz, Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis nunc primum e codice autographo editus, Tomus I – Ecclesia cathedralis cracoviensis, 1470–80.
- Melchior Buliński, Monografia miasta Sandomierza, Warszawa, 1879.
- Franciszek Batko, Pisma z historii Świątnik Górnych i okolic, Świątniki Górne, 2008.
- Witold Szczygieł, Świątniki Górne. Historia, kultura i tradycja na przestrzeni dziejów., Świątniki Górne 2001.
- Archiwum Kurii Metropolitarnej w Krakowie, Acta actorum episcopalia.
- Archiwum Kurii Metropolitarnej w Krakowie, Fabrica ecclesiae cracoviensis.
- Jan Kracik, Strażnicy Katedry Krakowskiej, Rocznik Krakowski, tom XLIX, Kraków, 1978.