Żółcz
52°25′00″N 17°36′07″E/52,416667 17,601944| wieś | |
 dwór rządcy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Strefa numeracyjna |
61 |
| Kod pocztowy |
62-242[2] |
| Tablice rejestracyjne |
PGN |
| SIMC |
0590651 |
Położenie na mapie gminy Niechanowo  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego  | |
| 52°25′00″N 17°36′07″E/52,416667 17,601944[1]
| |
Żółcz – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie gnieźnieńskim, w gminie Niechanowo.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.
Niemiecka nazwa miejscowości to Zoleg[3] lub Zolez[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Dwór z k. XIX w.[5]
Pierwszą wzmiankę o wsi znajdujemy w 1423 r. gdy jej właścicielem był Jarosław i n.n. Katarzyna. Mniej więcej w 2. poł. XV w. mieszkańcy tej wsi zaczęli posługiwać się nazwiskiem Zoleczkich (w zapiskach: Zoleczskich, Zoleckich, itd...). Później nazwisko to ewoluowało do postaci Żołeczki, Żołeczski i ostatecznie Żołecki. Nazwa wsi do końca XVII w. w zapiskach wystepowała głównie w postaci Zolcz. Żółcz pojawia się po raz pierwszy ok. 1650 r. W XVI w. wieś dzieliła się na dwie części: Żółcz Wielki (albo też Stary) i Mały.[6] W tym pierwszym po pół łanu mieli: Wawrzyniec Żołecki zwany "Drigant" oraz Jan Żołecki oraz Wojciech i Maciej Przyborowscy[6]. Trzy czwarte łanu posiadała Elżbieta Grzybowska, zaś łan, dwóch zagrodników i rzemieślnika posiadał Kasper Kowalski[6]. W Żołczu Małym pół łanu mieli Tomasz i Jan Poklękowscy, po jednym łanie: Tomasz Skorbaszewski, Marcin Judzki i Anna Smiszewska oraz Mikołaj Żołecki[6]. Jak łatwo policzyć, wieś dzieliła się na jakieś 6-7 działów. Wymienianie wszystkich ich właścicieli pojawiających się w zapiskach nie ma najmniejszego sensu. Z reguły była to drobna okoliczna szlachta, zaś ze znaczniejszych rodów w okresie do pocz. XVIII w. pojawili się tu Gurowscy (1642), Węgrzynowscy (1690), i Andrzej Tomicki (1701). Ok. 1730 r. dziedzicami części wsi byli synowie Chryzostoma Grzybowskiego i Teresy Prądzyńskiej h. Grzymała: Stanisław, Domicjan i Wojciech Mścisław. Inna część w 1743 r. należała do Piotra Sulińskiego ożenionego z Anną Tyminiecką, a jeszcze inne do Pawła Boińskiego i Cielmowskich. W 1775 r. w zapiskach pojawiają się nazwy własne niektórych części wsi: "Chrzanowszczyzna" po Pawle Chrzanowskim którą nabyli Mysłowieccy, następnie Maciej Miklaszewski[3][4][7][8][5]; "Czapliczyzna" Józefa Bąkowskiego, następnie Józefa Widlickiego, następnie Wiktorii Wysockiej i "Grzybowszczyzna" Grzybowskich. W 1793 r. współdziedzicami wsi byli: Michał Trąmpczyński, Józef Lipski i Piotr Glaubicz Rokoszewski[6]. Po III rozbiorze Polski Prusacy prawdopodobnie scalili dobra i przez dłuższy okres znajdowały się one w rękach niemieckich. Dzierżawcami czy też posesorami byli pojawiający się w zapiskach Polacy: Gądeccy (1. poł. XIX w.) oraz Cywińscy (do ok. 1865 r.). Ci po ustąpieniu z dzierżawy zamieszkali w domu kupionym w Gnieźnie. Ich córką była ostatnia siostra zakonu franciszkanów w Gnieźnie - Franciszka Tekla Cywińska. W 1885 r. Żółcz stanowił wieś dworską w pow. witkowskim o pow. 396 ha. Było tu 5 dymów ze 112 m-cami. Za wsią znajdowały się olędry z 80 ha, 8 dymami i 42 m-cami, w tym 39 katolików. Pod koniec XIX w. rządcą majątku był Józef Zakrzewicz. Zapewne na przeł. XIX i XX w. we wsi wybudowano dwór, a folwark stał się własnością Skórzewskich. W 1926 r. Żółcz wchodził w skład dóbr Czerniejewo, liczył 388 ha, a jego dzierżawcą był Ignacy Cichocki. Czysty dochód gruntowy wynosił 1464 talary. Na ogólny areał składało się 376 ha ziem uprawnych, 8 ha łąk i pastwisk, 3 ha nieużytków i 1 ha wody. Właścicielem ordynacji Czerniejewo był Zygmunt Skórzewski, syn Witolda i Marii ks. Radziwiłł. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo po przemianach 1989/90.
Literatura[edytuj | edytuj kod]
Część historyczna opiera się na:
- Żółcz [online], Katalog polskich zamków, pałaców i dworów. [dostęp 2024-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2023-10-04].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 163977
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1651 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b Otto Titan von Hefner, Stammbuch des blühenden und abgestorbenen Adels in Deutschland, t. 3. Band, Regensburg: Verlag von Georg Joseph Manz, 1865, s. 49 [dostęp 2024-04-05], Cytat: Miklaszewski, auf Zoleg im Posenschen (niem.).
- ↑ a b Miklaszewski, [w:] Leopold von Ledebur, Adelslexikon der preussischen Monarchie, Berlin: Verlag von Ludwig Rauh, 1856, s. 106 [dostęp 2024-04-06] (niem.).
- ↑ a b Żółcz [online], Katalog polskich zamków, pałaców i dworów. [dostęp 2024-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2023-10-04].
- ↑ a b c d e Skład główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Bronisław Chlebowski (red.), t. Tom XIV, Warszawa: Wieku, 1895, s. 816 [dostęp 2024-04-17] (pol.).
- ↑ Teki Dworzaczka - Regesty. Grodzkie i ziemskie > Gniezno > Część 1. 16299 (Nr. 115) 1789. [online], tekidworzaczka.bk.pan.pl [dostęp 2024-04-17], Cytat: Maciej Miklaszewski, s. ol. Franciszka i Marianny z Wyganowskich, dziedzic części wsi Stare Żołcze te części sprzedaje poprz. Rokossowskiemu za 1. 600 złp. (f. 62v) 1789.9/III..
- ↑ Teki Dworzaczka - Regesty. Grodzkie i ziemskie > Gniezno > Część 1. 14499 (Nr. 102) 1775 [online], tekidworzaczka.bk.pan.pl [dostęp 2024-04-17], Cytat: Wojc. i Kat. de Petrykowskie małż. Mysłowieccy z I i Maciej Miklaszewski z II kontr. sprzed. części w Żołczu St. zw. "Chrzanowszczyzna" dat. w Gn. 1775.21/VIII. s. v. 1. 200 złp. (f. 74). Oni tę część nabyli od Pawła Chrzanowskiego wt. po sw. Annie 1751 r.; Teraz rez. (f. 74v).
