3 Regiment Pieszy Czapskiego

3 Regiment Pieszy Czapskiego
	; Pieczęć szefa Regimentu Grenadierów Czapskiego
	Historia
Państwo	I Rzeczpospolita
Sformowanie	1776
	Dowódcy
Pierwszy	gen. lejtn. Antoni Czapski
Ostatni	gen. mjr Mikołaj Hutten
	Działania zbrojne
	Wojna w obronie Konstytucji 3 maja; Powstanie kościuszkowskie
	Organizacja
Dyslokacja	Łowicz, Józefów (1777); Radom (1779); Warszawa (1780); Radom, Kielce (1789); Kraków (1794)
Podległość	Dywizja Małopolska

3 Regiment Pieszy Czapskiego – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.
Inna nazwa: regiment grenadierów pod im. Królewicza^[1].

Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]

Wykonując w roku 1777 ustawę sejmu z roku 1776 rozpoczęto reorganizację trzech regimentów dragonii. Zreorganizowany, spieszony były konny regiment dragonii im. królewicza składał się z sześciu kompanii^[2]. Początkowo w hierarchii plasował się na ósmym miejscu^[2]. W 1790^[a] roku szef regimentu, Mikołaj Czapski, spowodował, że regiment przesunięto na miejsce trzecie^[2]. Miejsce to utrzymał do końca.

Funkcjonowały różne nazwy regimentu. Nazywano go: „Regimentem Spieszonym Królewicza", „Regimentem Grenadierów Czapskiego", „Regimentem Grenadyerów pod Imieniem Królewicza chodzącym szefostwa JW Czapskiego Pułkownika [...]" lub po prostu „Czapskich"^[2].

Podobnie jak 11 Regiment Pieszy Grenadierów był jednostką grenadierską. Jego żołnierze nosili białe kity-grzebienie na kaszkietach oraz boczną białą kitkę z czerwoną końcówką (w odróżnieniu od innych regimentów, które w większości miały czarne grzebienie i boczne czarno-białe kitki).

Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii^[b], a w sumie etatowo 353 żołnierzy^[3], a praktycznie w 1778 roku liczył 321 głów^[4]. W 1786 roku liczył etatowo 353 żołnierzy^[5]. Wchodził w skład Dywizji Małopolskiej^[6].

W 1775 roku ujednolicono uzbrojenie podoficerów i szeregowych, odbierając tym pierwszym broń krótką, a oficerom pozostawiając jedynie szpady^[7].

W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru^[7].

Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony^[8], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto^[9].

W przededniu wojny w obronie Konstytucji 3 maja 3 regiment piechoty szefostwa Mikołaja Czapskiego liczył 1455 żołnierzy^[10].

Liczebność regimentu

Etatowe i faktyczne zmiany liczebności regimentu po 1777 roku przedstawiały się następująco^[2]:

etat z 1777 – 353 żołnierzy
faktycznie 10 VI 1789 – 637 żołnierzy
etat z 8 X 1789 – 2153 żołnierzy
etat tymczasowy z 22 11790 – 1440 żołnierzy
etat wojenny 22 V 1792 – 2169 żołnierzy
faktycznie 9 VI 1792 – 1455 żołnierzy
faktycznie IX 1793 – 1318 żołnierzy
etat z 1 III 1794 – 419 żołnierzy
faktycznie III 1794 – ok. 900 żołnierzy

Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 1589 osób^[11], w marcu 1794 roku 900^[11], w maju 1181^[11], a we wrześniu 1132 żołnierzy^[11].

Barwy regimentu[edytuj | edytuj kod]

wyłogi zielone, naramienniki srebrne, guziki białe^[12]
po 1776: wyłogi trawiasto-zielone, guziki złote^[13]

W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami zielonymi, naramiennikami srebrnymi^[12], lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki białe^[12] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy – kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł^[14].

Oficer z około 1785 roku: Kapelusz czarny, taśma złota, suknia pąsowa, wyłogi zielone, podszewka biała, przybory złote. Szarfa i temblak srebrne, przerabiane karmazynem. Oprawa szpady mosiężna. Czaprak pąsowy z galonami złotymi^[1].

Podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi pąsowe, guziki srebrne^[13].

Żołnierze regimentu[edytuj | edytuj kod]

Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów^[15]. Do 1790 roku w sztabie służyło ośmiu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach było dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 24 oficerów, wyłączając kapelana^[9].

Od 1790 roku było dwóch majorów i trzech kapitanów z kompanią. Pojawili się ponadto: trzeci kapitan sztabowy, drugi adiutant, dwóch nowych poruczników, ośmiu podporuczników i dwóch nowych chorążych. Podniosło to liczbę oficerów do 40 osób. W ten sposób regiment osiągnął liczbę równą liczbie oficerów służących w regimencie ośmiokompanijnym. Oficerowie ci obsadzili dwa nowe czterokompanijne bataliony, na które podzielono regiment^[9].
Od 1773 roku regimentowi szefował gen. Antoni Czapski. Służył on w tym samym regimencie (wtedy konnym regimencie dragonów im. królewicza) od lat 40. Antoni Czapski przekazał regiment w 1783 roku swemu synowi Mikołajowi, wówczas pułkownikowi, który pełnił funkcję szefa do końca istnienia regimentu^[2].

Szefowie^[16]

gen. lejtn. Antoni Czapski (1776),
gen. mjr Mikołaj Czapski (1787 zm. 20 lipca 1792).

Pułkownicy^[16]

Karol Mannstejn (1776),
Mikołaj Czapski (1785),
Józef Czapski (1787),
Jazoszewski (1794),
Krzycki (poległ 4 listopada).

Walki regimentu[edytuj | edytuj kod]

3 Regiment Pieszy Koronny uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Dowódca: Józef Hutten-Czapski. Stan osobowy: 1590 ludzi.

Dwa bataliony 3 Regimentu Pieszego Koronnego wzięły także udział w bitwie pod Racławicami (4 kwietnia 1794). Dowódca: gen. Józef Hutten-Czapski. Stan osobowy: 400 ludzi.

Bitwy i potyczki^[16]

Zieleńce (17 czerwca 1792),
Dubniki (7 lipca 1792),
Dubienka (18 lipca 1792),
Racławice (4 kwietnia 1794),
Szczekociny (6 czerwca 1794),
Maciejowice (10 października 1794),
Praga (4 listopada 1794)

Hierarchia regimentu[edytuj | edytuj kod]

konny regiment dragonii im. Królewicza (-1777) → regiment spieszony Królewicza nr 8 (1777–1790) → od 1790 regiment 3 Czapskich ↘ rozformowany w 1795

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Rodowody pułków polskich... na str.26 występuje data 1789 w którym otrzymał nr. 3-ci
↑ Cztery kompanie liczyły po 57, a dwie po 56 żołnierzy^[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Gembarzewski 1962 ↓, s. 264.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 111.
↑ ^a ^b Wimmer 1978 ↓, s. 335.
↑ Górski 1893 ↓, s. 134.
↑ Twardowski 1894 ↓, s. 21.
↑ Górski 1893 ↓, s. 139.
↑ ^a ^b Wimmer 1978 ↓, s. 337.
↑ Nowak i Wimmer 1968 ↓, s. 354.
↑ ^a ^b ^c Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 112.
↑ Wimmer 1978 ↓, s. 347.
↑ ^a ^b ^c ^d Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 97.
↑ ^a ^b ^c Górski 1893 ↓, s. 185.
↑ ^a ^b Linder 1960 ↓, s. barwy pułkowe.
↑ Wimmer 1978 ↓, s. 349.
↑ Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. XI.
↑ ^a ^b ^c Gembarzewski 1925 ↓, s. 27.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.2 od 1697 do 1794 roku. Warszawa: 1962.
Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717–1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.

[3] Rodowody pułków polskich... na str.26 występuje data 1789 w którym otrzymał nr. 3-ci

[5] Cztery kompanie liczyły po 57, a dwie po 56 żołnierzy^[3].

[CITEREFGembarzewski1962264-1] Gembarzewski 1962 ↓, s. 264.

[CITEREFMachyniaSrzednicki1998111-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 111.

[CITEREFWimmer1978335-4] Wimmer 1978 ↓, s. 335.

[CITEREFGórski1893134-6] Górski 1893 ↓, s. 134.

[CITEREFTwardowski189421-7] Twardowski 1894 ↓, s. 21.

[CITEREFGórski1893139-8] Górski 1893 ↓, s. 139.

[CITEREFWimmer1978337-9] Wimmer 1978 ↓, s. 337.

[CITEREFNowakWimmer1968354-10] Nowak i Wimmer 1968 ↓, s. 354.

[CITEREFMachyniaSrzednicki1998112-11] Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 112.

[CITEREFWimmer1978347-12] Wimmer 1978 ↓, s. 347.

[CITEREFRatajczykTeodorczyk198797-13] Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 97.

[CITEREFGórski1893185-14] Górski 1893 ↓, s. 185.

[CITEREFLinder1960barwy_pułkowe-15] Linder 1960 ↓, s. barwy pułkowe.

[CITEREFWimmer1978349-16] Wimmer 1978 ↓, s. 349.

[CITEREFMachyniaSrzednicki1998XI-17] Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. XI.

[CITEREFGembarzewski192527-18] Gembarzewski 1925 ↓, s. 27.

[1]

[2]

[a]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]