Adolf Warchałowski
 Adolf Warchałowski z księżną Augustą Marią Luizą przed startem | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
konstruktor lotniczy, pilot |
Adolf Warchałowski (ur. 22 maja 1886 w Wiedniu, zm. 22 maja 1928 w Wiedniu[1][2]) – konstruktor lotniczy, polskiego pochodzenia pionier lotnictwa austriackiego.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Syn Jakuba i Amalii, miał braci Karla, Józefa i Augusta[3]. W 1909 roku ukończył studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Wiedeńskiej, gdzie uzyskał dyplom inżyniera[4], następnie rozpoczął pracę w firmie Werner-Pfleiderer[5].
W październiku 1909 roku został wysłany do fabryki Farmana w Mourmelon-le-Grand[6] na naukę pilotażu i po odbiór samolotu dla firmy Werner-Pfleiderer. Po powrocie, 24 stycznia 1910 roku, rozpoczął próby z przywiezionym samolotem i wkrótce odbył pierwsze samodzielne loty. 6 lutego 1910 roku wykonał pierwszy w Austrii lot z pasażerem, a 17 lutego wykonał lot z pasażerem na pokładzie trwający 25 minut i 22 sekundy[4]. W ciągu kilku następnych tygodni zdobył dwie nagrody pieniężne (ufundowane przez firmę Alfreda Abrahama Gerngroßa) za lot bez pasażera trwający 15 minut i lot z pasażerem trwający 5 minut[6]. 1 marca wykonał kolejny rekordowy lot – utrzymał się w powietrzu godzinę i 2 minuty[4]. 5 marca 1910 roku otrzymał kolejną nagrodę (ustanowioną przez Aeroklub Austriacki), za przelot na odległość 10 km[7].
22 kwietnia 1910 roku zdał egzamin i otrzymał dyplom pilota Austro-Węgier nr 1[8][5][2].
W dniach 5–17 maja 1910 roku uczestniczył w Budapest International Aviation Meeting – Międzynarodowym Mityngu Lotniczym w Budapeszcie. Zgłosił się do udziału jako reprezentant Polski[9][7], co było pierwszym oficjalnym zgłoszeniem Polski do udziału w międzynarodowych zawodach lotniczych. W trakcie samego mitingu występował już jako reprezentant Austrii[4], wykonując loty z księżną Augustą Marią Luizą i księciem Józefem Habsburgiem[10]. Zajął czwarte miejsce w kategorii najdłuższych przelotów oraz trzecie miejsca w kategorii najdalszych przelotów, prędkości przelotu i długości startu[4].
18 sierpnia 1910 roku na samolocie własnej konstrukcji Warchalowski IX wykonał jako pierwszy lot nad śródmieściem Wiednia. Wykonał wtedy przelot na trasie Wiener Neustadt-Wiedeń, był to wówczas najdłuższy dystans pokonany drogą powietrzną w Austrii[11]. Jego wyczyn został upamiętniony wybiciem okazjonalnego medalu[12]. 18 września 1910 roku, podczas wizytacji lotniska Wiener Neustadt przez cesarza Franciszka Józefa I, ustanowił rekord Austro-Węgier uzyskując wysokość 742 m n.p.m. W październiku 1910 roku odbył szereg pokazów w Morawskiej Ostrawie, Brnie i Opawie, podczas których obserwowało go ok. 50 000 widzów[4].
27 grudnia 1910 roku wykonał lot z pasażerem trwający 2 godziny i 17 minut, czym ustanowił nowy austriacki rekord. Podczas tego lotu przeleciał dystans ok. 180 km. Za swe dokonania w 1910 roku otrzymał tytuł najlepszego pilota Austrii i nagrodę Grünhuta[4].
W dniach 1–8 października 1911 roku wystartował, na samolocie Warchalowski V, w I Austriackim Tygodniu Lotniczym. Wygrał wyścig na dystansie Wiener Neustadt–Neukirchen i z powrotem (33 km) z czasem 24 minut. Ostatniego dnia zawodów zajął drugie miejsce w konkurencji lotu z pasażerem uzyskując czas 3 godziny i 17 minut[4].
30 października 1911 roku na samolocie Warchalowski VII wykonał lot z trzema pasażerami[7], który trwał 45 minut i 46 sekund. Był to rekord świata w tej kategorii[13]. Za swe zasługi dla austriackiego lotnictwa otrzymał w 1912 roku od Aeroklubu Austriackiego Srebrny Medal za Zasługi dla Aeroklubu[3].
W 1914 roku był członkiem Sportowej Komisji Hydroplanów Austriackiej Komisji Aeronautycznej. W dniach 21–28 czerwca wziął udział w Międzynarodowym Spotkaniu Lotniczym w Aspern i był to jego ostatni oficjalny występ jako pilota reprezentacji Austro-Węgier[4].
W latach 1910–1911 wykonał 530 lotów w czasie 135 godzin[6]. Po zakończeniu kariery pilota pracował jako dyrektor w firmie Werner-Pfleiderer[3]. W 1913 roku stworzył z bratem Józefem zakłady Oesterreichische Industriewerke Warchalowski, Eissler & Co AG będące rozwinięciem firmy Jakuba Warchałowskiego Maschinenfabrik J. Warchalowski. Firma braci Warchałowskich funkcjonowała do lat 80. XX wieku[14].
Po wybuchu I wojny światowej zgłosił się do służby w armii Austro-Węgier. Otrzymał przydział do bazy lotnictwa morskiego w Pola, gdzie prowadził szkolenie uczniów – pilotów marynarki wojennej. Od marca 1915 roku służył w Parku Lotniczym nr 7[15].
Adolf Warchałowski zmarł 22 maja 1928 roku w Wiedniu gdzie też został pochowany[1].
Konstruktor[edytuj | edytuj kod]
W latach 1910–1912 skonstruował dziesięć samolotów, będących zmodyfikowanymi wersjami płatowca Farman III[9], oznaczonych jako Warchalowski I-X (inna nazwa to Vindobona) oraz łódź latającą Warchalowski XI. Jego konstrukcje były wyposażone w silniki Gnome-Rhône, Daimler, Anzani oraz Heronimus. Konstruktor wprowadził w nich szereg zmian polegających na przekonstruowaniu podwozia, lotek, zmianie obrysu płata, zmianie ilości słupków rozporowych, zmianie konstrukcji kadłuba i innych[7]. Konstruktor osobiście oblatywał swoje samoloty[16]. Jeden egzemplarz samolotu Warchalowski IV został zakupiony przez armię Austro-Węgier[4].
25 lipca 1912 roku oblatany został wodnosamolot Warchalowski XI. W sierpniu oficjalna komisja Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine przeprowadziła próby odbiorcze i przyjęła wodnosamolot do eksploatacji. Był to drugi wodnosamolot, jaki otrzymało lotnictwo morskie Austro-Węgier, został przekazany do bazy morskiej w Puli nad Morzem Adriatyckim[17]. Wodnosamolot Warchałowskiego został zaprezentowany w maju 1912 roku podczas międzynarodowej wystawy lotniczej w Wiedniu[18].
Łącznie zbudowano 16 egzemplarzy samolotów konstrukcji Warchałowskiego[4].
W latach 1911–1913 pracował ponadto nad torpedą powietrzną sterowaną w locie za pomocą mechanicznego programatora. Następnie opracował koncepcję torpedy, gdzie mechaniczny układ sterowania został uzupełniony o żyrokompas z elektrycznymi przekaźnikami[4].
21 marca 1912 roku Warchałowski podał do publicznej wiadomości, że wycofuje się z działalności lotniczej w zakładach Austro-Węgierskich „Autoplan” i wspólnie z bratem założy spółkę produkującą maszyny rolnicze[19]. W sierpniu zakład został przejęty przez Igo Etricha, produkującego samoloty dla armii Austro-Węgier[18].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Imię Adolfa Warchałowskiego zostało nadane ulicy w Łowiczu[20]. Ulice imienia Adolfa Warchałowskiego (Warchalowskigasse) znajdują się również w Wiedniu i w Wiener Neustadt[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Adolf Warchałowski, Ing.. geni.com. [dostęp 2019-09-21]. (niem.).
- ↑ a b c Warchalowskigasse. aspern.at. [dostęp 2019-09-21]. (niem.).
- ↑ a b c Warchalowski, Adolf (1886–1928), Konstrukteur und Pilot. biographien.ac.at. [dostęp 2019-09-21]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Zygmunt Bąk: Adolf Warchałowski na tle pionierów lotnictwa. „Aeroplan”. 3/2010, s. 4–13, maj-czerwiec 2010. Warszawa: Agencja Lotnicza Altair. ISSN 1232-8839. OCLC 68756948.
- ↑ a b Warchałowski Adolf. samolotypolskie.pl. [dostęp 2019-09-21]. (pol.).
- ↑ a b c Adolf Warchałowski. „Skrzydlata Polska”. 24/1963, s. 8, 16 czerwca 1963. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- ↑ a b c d Edmund Jungowski: O pionierach polskiej myśli lotniczej. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1967, s. 236–249. OCLC 749226109.
- ↑ Gedenktage der österreichischen Technikgeschichte im Jahre 1970, „Blätter für Technikgeschichte”, 31/1969, Wien: Technisches Museum für Industrie und Gewerbe in Wien. Forschungsinstitut fürTechnikgeschichte, 24 lipca 1977, s. 149, ISBN 978-3-211-81005-7.
- ↑ a b Warchałowski Adolf. shinden.org. [dostęp 2019-09-21]. (pol.).
- ↑ The most expensive aviation meeting of 1910. thefirstairraces.net. [dostęp 2019-09-21]. (ang.).
- ↑ Adolf Warchalonski. gracesguide.co.uk. [dostęp 2019-09-21]. (ang.).
- ↑ Bohdan Arct: Poczet wielkich lotników. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1966, s. 40. OCLC 749549948.
- ↑ Spod znaku biało – czerwonej szachownicy. Część 3. aviateam.pl. [dostęp 2019-09-21]. (pol.).
- ↑ Warchalowski Traktoren. fahrzeugseiten.de. [dostęp 2019-12-05]. (niem.).
- ↑ Januszewski 2019 ↓, s. 480.
- ↑ Jerzy Jędrzejewski: Polscy piloci doświadczalni. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe Instytutu Lotnictwa, 2014, s. 12–13. ISBN 978-83-63539-05-4. OCLC 883576680.
- ↑ Morskie Skrzydła Austro-Węgier 1914-1918. „Lotnictwo”. 6/2009, s. 84, czerwiec 2009. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1732-5323.
- ↑ a b J. B. Cynk: Inż. Adolf Warchałowski zapomniany pionier lotnictwa. „Skrzydlata Polska”. 26/1961, s. 15, 26 czerwca 1961. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- ↑ J. B. Cynk: Inż. Adolf Warchałowski zapomniany pionier lotnictwa. „Skrzydlata Polska”. 25/1961, s. 19, 19 czerwca 1961. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- ↑ Warchałowskiego Adolfa 9 (ul). mapa.targeo.pl. [dostęp 2019-09-21]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Januszewski: Polacy w siłach powietrznych Wielkiej Wojny. Polscy pionierzy lotnictwa. T. 2. Wrocław: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2019. ISBN 978-83-64688-21-8.