Aleksander Tõnisson

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Aleksander Tõnisson
Ilustracja
generał major generał major
Data i miejsce urodzenia

17 kwietnia 1875
?↗

Data i miejsce śmierci

30 czerwca 1941
Tallinn

Przebieg służby
Lata służby

1905–1934

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Eesti maavägi

Główne wojny i bitwy

wojna rosyjsko-japońska,
I wojna światowa,
wojna estońsko-bolszewicka

Odznaczenia
Order Krzyża Wolności za służbę wojskową (Estonia) Order Krzyża Orła I Klasy (Estonia) Order Estońskiego Czerwonego Krzyża I Klasy Order Świętego Włodzimierza IV klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny II klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława II klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny III klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława III klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny IV klasy (Imperium Rosyjskie) Order Trzech Gwiazd I klasy (Łotwa) Order Trzech Gwiazd II klasy (Łotwa) Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941) Komandor Krzyża Wielkiego Orderu Miecza (Szwecja) Krzyż Komandorski I klasy Orderu Białej Róży Finlandii Order Lwa Białego I Klasy (Czechosłowacja) Wielki Krzyż Orderu Korony (Belgia)
Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksander Tõnisson (ur. 17 kwietnia 1875, zm. 30 czerwca 1941 w Tallinnie) – estoński wojskowy, generał, jeden z dowódców estońskich sił zbrojnych podczas wojny o niepodległość Estonii.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Syn właściciela chutoru, brat dziennikarza i polityka Jaana Tõnissona[1][2]. Służył w armii Imperium Rosyjskiego, dosłużył się do 1917 r. stopnia pułkownika[3]. Wiosną 1917 r. został dowódcą estońskiego pułku narodowego w armii rosyjskiej, formowanego za zgodą rosyjskiego Rządu Tymczasowego, po nadaniu 30 marca 1917 r. autonomii guberni estońskiej[3]. Do lipca 1917 r. pułk liczył osiem tysięcy estońskich ochotników[3]. Jesienią 1917 r. 1 Estoński Pułk stacjonował w Haapsalu[4].

Udział w wojnie o niepodległość Estonii[edytuj | edytuj kod]

Aleksander Tõnisson zwalczał w pułku bolszewickich agitatorów, a w momencie wybuchu rewolucji październikowej rozpędził działającą w Haapsalu radę delegatów robotniczych i żołnierskich. W ten sposób miasto, w odróżnieniu od szeregu innych ośrodków miejskich Estonii – w tym Tallinna, Tartu, Narwy i Rakvere – nie zostało natychmiast po przewrocie w Piotrogrodzie opanowane przez bolszewików. Jednak 3/16 listopada posłuszeństwo Tõnissonowi wypowiedziały dwie roty pułku estońskiego, do bolszewików przyłączyli się również stacjonujący w mieście marynarze i żołnierze 471 pułku piechoty. Tõnisson zdołał zbiec z miasta[5]. Udał się do Tartu, gdzie spodziewał się zastać lojalny wobec estońskich działaczy narodowych Estoński Pułk Zapasowy. Na miejscu został jednak aresztowany przez miejscowych bolszewików (faktyczną władzę w mieście sprawowała już rada delegatów robotniczych i żołnierskich), a z żołnierzy pułku zapasowego tylko 1/3 była zdecydowana czynnie stanąć po stronie narodowego rządu Estonii i została szybko rozproszona[1].

W warunkach demobilizacji armii carskiej i trwającej walki o władzę między bolszewikami a estońskim ruchem narodowym Estońska Rada Narodowa w końcu 1917 r. przystąpiła do tworzenia estońskich sił zbrojnych. Do końca stycznia 1918 r. powstała 1 Estońska Dywizja, złożona z 4 pułków piechoty, pułku kawalerii, brygady artylerii, kompanii technicznej i jednostek zapasowych. Aleksander Tõnisson, który w międzyczasie odzyskał wolność, został zastępcą dowódcy dywizji (głównodowodzącym mianowano płk. Johana Laidonera)[6]. Równolegle z armią regularną powstawała paramilitarna estońska Samoobrona (Omakaitse), tworzona przez Johana Pitkę[6].

W momencie wybuchu wojny estońsko-bolszewickiej w listopadzie 1918 r. (po wycofaniu się Niemców, zajmujących ziemie estońskie po traktacie brzeskim) Aleksander Tõnisson dowodził estońskim garnizonem Narwy. Wojna rozpoczęła się od uderzenia Armii Czerwonej na to właśnie miasto. 28 listopada 1918 r. Tõnisson, wobec znacznej przewagi liczebnej przeciwnika i perspektywy otoczenia miasta, wycofał się razem ze swoimi jednostkami z Narwy[7]. Dzień później w Narwie proklamowano powstanie Estońskiej Komuny Ludu Pracującego; Armia Czerwona kontynuowała marsz na zachód[8].

23 grudnia 1918 r., po reorganizacji estońskich sił zbrojnych, liczących już dwie dywizje, Aleksander Tõnisson został mianowany dowódcą 1 Estońskiej Dywizji i zarazem północnego, viruskiego odcinka frontu. W grudniu otrzymał również awans na stopień generała[9] jako jeden z trzech pierwszych oficerów w armii estońskiej (obok Andresa Larki i Ernsta Põddera[10]). Jednostki 1 Estońskiej Dywizji na początku 1919 r. odparły bolszewickie natarcie na Kehrę i Aidu, powstrzymując marsz na Tallinn[11]. W maju 1919 r. jednostki dowodzonej przez Tõnissona dywizji wzięły udział w nieudanej ofensywie białego rosyjskiego Korpusu Północnego z terytorium Estonii na Piotrogród[12]. W grudniu tego samego roku z powodzeniem bronił linii rzeki Narwy przed ostatnią w czasie wojny o niepodległość Estonii ofensywą Armii Czerwonej[13]. 31 grudnia 1919 r. zawarte zostało estońsko-radzieckie zawieszenie broni[13].

Dalsza działalność[edytuj | edytuj kod]

W 1920 r. wszedł do rządu Jaana Tonissona jako minister wojny[14]. Współtworzył estońską politykę obronną po wojnie i uznaniu niepodległości. Stanowisko estońskiego ministra wojny pełnił jeszcze w latach 1932–1933[15]. Następnie po odejściu z armii był merem Tartu i Tallinna[15].

Za swoje zasługi z okresu wojny o niepodległość Estonii otrzymał majątek Edis w rejonie Jõhvi we wschodniej części kraju. Tam też został aresztowany w 1940 r., po aneksji Estonii do ZSRR. W czerwcu 1941 r. został rozstrzelany przez NKWD w więzieniu Patarei w Tallinnie[15].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W Jõhvi w 2005 r. został odsłonięty jego pomnik[16].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 141.
  2. ↑ Jan Lewandowski, Historia Estonii, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002, s. 145, ISBN 83-04-04528-1, OCLC 830494781.
  3. ↑ a b c T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 83.
  4. ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 110.
  5. ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 133.
  6. ↑ a b T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 149.
  7. ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 243.
  8. ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 244.
  9. ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 263-265.
  10. ↑ Toivo Miljan, Historical Dictionary of Estonia, Scarecrow Press, 13 stycznia 2004, ISBN 978-0-8108-6571-6 [dostęp 2021-05-07] (ang.).
  11. ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 271-272.
  12. ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 303.
  13. ↑ a b T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 404.
  14. ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Oficyna Wydawnicza WSJO, Poznań 2007, s. 423.
  15. ↑ a b c Jõhvi Muuseumi Selts korraldab 6. novembril konverentsi „Aleksander Tõnisson ja Jõhvi 1920-1940. aastatel“. [online] [dostęp 2021-05-06] (est.).
  16. ↑ «Наш генерал вернулся в Йыхви...» [online], www.moles.ee [dostęp 2021-05-06].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleksander_Tõnisson&oldid=73152685”