Anna Kowalska (1922–1942)
| Data urodzenia |
ok. 1922 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
październik 1942 |
| Przyczyna śmierci |
rozstrzelanie przez Niemców |
| Miejsce spoczynku | |
| Narodowość |
Żydówka |
Anna Kowalska (ur. ok. 1922, zm. w październiku 1942 w Somiance) – polska Żydówka zamordowana przez Niemców podczas II wojny światowej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Najpewniej wiosną 1941 roku we wsi Somianka na północno-wschodnim Mazowszu pojawiło się dwoje Żydów przedstawiających się jako rodzeństwo – Anna (Hania) i Marian (Moniek) Kowalscy. Anna miała ok. 18–20 lat, była nieco starsza od Mariana[1][2]. Być może byli oni uciekinierami z getta warszawskiego, jednak hipoteza ta nie została dotąd udowodniona[1].
Znaleźli oni zatrudnienie w miejscowym majątku, który zarekwirowali Niemcy. Gospodarstwem pomagał zarządzać Mieczysław Żemojtel. Dzięki zatrudnieniu mieli legalny pobyt. Wielu pracowników, z Żemojtelem na czele, wiedziało, że Anna i Marian są Żydami. Rodzeństwo zaczęło się ukrywać na wieść o kolejnych działaniach wymierzonych w ludność żydowską. Żemojtel kontynuował pomoc także po tym, jak w październiku 1941 roku na terenie Generalnego Gubernatorstwa wprowadzono karę śmierci za pomoc Żydom. Wsparcie zapewniały także Marianna Krawczyk, Marianna Stępkowska oraz gospodyni pałacu Maria Kroczewska, które dostarczały ukrywającym się żywność i ubrania[1][2].
Pod koniec października 1942 roku do pałacu w Somiance przyjechali żandarmi z posterunku w Wyszkowie, którzy najpewniej otrzymali donos o ukrywających się w pałacu Żydach. Niemcy podczas przeszukania budynku znaleźli Annę. Marianowi udało się uciec. Anna, mimo poddania torturom, nie wskazała osób, które jej pomagały. Żandarm Heinrich Sichau oraz jego współpracownik wyprowadzili ją z dworu i kilka metrów dalej zastrzelili[1][2].
Jako że Anna podczas przesłuchania nikogo nie wydała, Niemcy nie mieli podstaw do wyciągnięcia konsekwencji wobec pomagających jej Polaków. Polecili Żemojtelowi wezwać osoby pracujące w budynku, zakładając, że wiedziały o ukrywanych Żydach. Przyprowadził Mariannę Krawczyk i Mariannę Stępkowską, uprzedzając je, że Anna Kowalska nic nie powiedziała. Po przesłuchaniu grupy żandarmi zaaresztowali Rubacha i Żemojtela i wywieźli ich do aresztu w Wyszkowie. Rubach został wkrótce wypuszczony, Żemojtel zaś pozostał w areszcie. Około 10 listopada 1942 roku aresztowano również trzy wspomniane kobiety pomagające Żydom. Dzięki postawie Anny Kowalskiej Niemcy nie mieli dowodów, że pomagały one rodzeństwu[1][2].
Cała czwórka została przetransportowana do Ostrowi Mazowieckiej, a stamtąd na Pawiak, a następnie do obozu koncentracyjnego na Majdanku. Żemojtel trafił tam 13 marca 1943 roku. Zginął po kilku dniach, 19 marca 1943 roku. Rodzina o jego śmierci dowiedziała się dwa miesiące później. Trójka aresztowanych z nim kobiet została zwolniona z obozu pod koniec maja 1943 roku. Doczekały końca wojny[1][2].
Według jednej z relacji, zwłoki Anny Kowalskiej pochowano w pobliżu miejsca egzekucji. W 1958 roku zostały ekshumowane i przeniesione na Cmentarz Powstańców Warszawy. Marian Kowalski uniknął aresztowania. Jego losy są nieznane[1][2].
Karol Rubach w 1944 roku przyczynił się do zamordowania prawowitego właściciela majątku w Somiance – Władysława Müllera. Sam Rubach zginął w okresie powstania warszawskiego[1][2].
Heinrich Sichau, który jako żandarm był odpowiedzialny za śmierć wielu osób w rejonie Wyszkowa, w latach 70. był sądzony przed niemieckim sądem. W 1979 roku postępowanie wobec niego umorzono ze względu na stan zdrowia. Sichau zmarł w 2003 roku, w wieku 85 lat[1][2].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W 2023 roku w Somiance w ramach projektu Zawołani po imieniu uroczyście odsłonięto tablicę upamiętniającą Mieczysława Żemojtela i Annę Kowalską, której niezłomna postawa prawdopodobnie ocaliła życie trzem pomagającym jej Polkom. W wydarzeniu uczestniczyli między innymi: dyrektor Instytutu Pileckiego Magdalena Gawin oraz jego wnuczka Mirosława Korycka[1][3][4][5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j Anna Kowalska [online], instytutpileckiego.pl [dostęp 2023-09-18].
- ↑ a b c d e f g h Mieczysław Żemojtel - Instytut Pileckiego [online], instytutpileckiego.pl [dostęp 2023-09-12] (pol.).
- ↑ Edyta Joachimczyk, „ZAWOŁANI PO IMIENIU” - PAMIĘCI MIECZYSŁAWA ŻEMOJTLA I ANNY KOWALSKIEJ [online], 22wok.wp.mil.pl, 21 czerwca 2023 [dostęp 2023-09-17].
- ↑ Marek Kozubal, Instytut Pileckiego upamiętnił Mieczysława Żemojtela, „Rzeczpospolita”, 22 czerwca 2023 [dostęp 2023-09-17] (pol.).
- ↑ Upamiętnienie Mieczysława Żemojtela i Anny Kowalskiej | ZAWOŁANI PO IMIENIU - Instytut Pileckiego [online], instytutpileckiego.pl [dostęp 2023-09-17] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zawołani po imieniu. Somianka [online], Instytut Pileckiego, 21 czerwca 2023 [dostęp 2023-09-12].