Błąd co do znamion typu czynu zabronionego

Błąd co do znamion typu czynu zabronionego – błąd dotyczący wycinka rzeczywistości, który jest określony znamionami typu czynu zabronionego. Może wystąpić w postaci nieświadomości lub urojenia.

Przedmiot błędu

Może być to błąd co do:

• dobra prawnego będącego przedmiotem prawnokarnej ochrony,
• reguł postępowania z tym dobrem,
• podmiotu czynu zabronionego,
• przedmiotu czynności wykonawczej,
• określonego sposobu zaatakowania dobra prawnego.

Rodzaje błędu co do typu zabronionego

Błąd co do znamienia typu czynu zabronionego

Nieświadomość znamienia pozytywnego albo urojenie znamienia negatywnego:

• wyłącza odpowiedzialność za przestępstwo umyślne ze względu na dekompletację strony podmiotowej czynu zabronionego (do dnia 30 czerwca 2015 r.). Po zmianie k.k. nowelizacją z dnia 20 lutego 2015 r. (data wejścia w życie 1 lipca 2015 r.) błąd ten jeżeli jest usprawiedliwiony wyłącza winę, a zatem nie ma już podstaw do pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne
• może prowadzić do odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne (do dnia 30 czerwca 2015 r.).

Urojenie znamienia pozytywnego albo nieświadomość znamienia negatywnego:

• prowadzi do odpowiedzialności za usiłowanie nieudolne w wypadku błędu co do przedmiotu czynności wykonawczej lub błędu co do użytego środka.

Błąd co do znamienia typu kwalifikowanego przez znamię statyczne

Nieświadomość znamienia pozytywnego albo urojenie znamienia negatywnego:

• wyklucza przypisanie sprawcy odpowiedzialności za typ kwalifikowany, gdyż jest to przestępstwo umyślno-umyślne, a błąd taki dekomponuje stronę podmiotową czynu zabronionego.

Urojenie znamienia pozytywnego albo nieświadomość znamienia negatywnego:

• sprawca odpowiada za usiłowanie nieudolne typu kwalifikowanego, gdyż obejmował je swoim zamiarem.

Błąd co do znamienia typu kwalifikowanego przez znamię dynamiczne

Nieświadomość znamienia pozytywnego albo urojenie znamienia negatywnego:

• sprawcy można przypisać odpowiedzialność, gdy znamię jest normalnym następstwem czynu (było obiektywnie przewidywalne). Jeżeli następstwo jest nietypowe, nie ma realizacji znamion typu kwalifikowanego przez następstwo.

Błąd co do typu uprzywilejowanego

Urojenie okoliczności uprzywilejowującej:

• sprawca odpowiada za typ uprzywilejowany, gdy błąd był usprawiedliwiony; jeżeli był nieusprawiedliwiony, ponosi odpowiedzialność za typ podstawowy.

Urojenie znamienia pozytywnego albo nieświadomość znamienia negatywnego:

• oznacza odpowiedzialność za usiłowanie nieudolne typu kwalifikowanego, gdyż sprawca obejmował to znamię swoim zamiarem.

Szczególne rodzaje znamion objętych błędem

Znamiona normatywne (wartościujące)

Jest to znamię dla przyjęcia którego wymagane jest odwołanie się do ocen (np. treści pornograficzne).

• Błąd nie zachodzi, gdy ocena sprawcy różni się zasadniczo od oceny społecznej i sprawca ma świadomość tej różnicy.

Oceny ilościowe (szczególny rodzaj znamion wartościujących)

Dotyczy znamion liczebnikowych jak np. „mienie znacznej wartości”.

• Do przyjęcia umyślności sprawcy wystarczająca jest świadomość społecznej oceny, wyrażanej za pomocą liczebnika (np. mienie ma znaczną wartość, osoba będąca przedmiotem czynności wykonawczej nie jest w ocenie społecznej dojrzała do współżycia).

Klauzule normatywne

Wyrażenia jak „wbrew obowiązkowi” lub „bez zezwolenia”. Sporne w doktrynie, czy klauzule te wchodzą w skład znamion czynu zabronionego.

• Ocena prawnokarna zależy od przedmiotu błędu np. gdy błąd dotyczył w ogóle potrzeby posiadania zezwolenia (błąd co do bezprawności) lub błąd dotyczył tego, czy ma się wymagane zezwolenie (błąd co do znamion czynu zabronionego).

Znamię charakteryzujące przedmiot czynności wykonawczej

Sprawca mylnie identyfikuje przedmiot czynności wykonawczej np. w zamiarze zabicia osoby A przez pomyłkę zabija B.

• Jeżeli w typie czynu zabronionego określono, że przedmiotem czynności wykonawczej może być każdy człowiek, to błąd taki jest bez znaczenia dla odpowiedzialności karnej.
• Jeżeli przedmiot czynności wykonawczej jest zawężony do określonej kategorii osób, to błąd taki wyklucza realizację znamion czynu zabronionego.

Błąd polegający na dokonaniu czynu zabronionego na innym przedmiocie czynności wykonawczej

Błąd ten jest różny od błędu co do identyfikacji czynności wykonawczej. W tym wypadku prawidłowo identyfikuje przedmiot czynności wykonawczej na innym przedmiocie ze względu na wadliwe wykonanie czynu np. sprawca chcąc zabić sąsiada, zabija własną żonę.

• Błąd ten jest nieistotny z punktu widzenia odpowiedzialności karnej. Można też przyjąć w tym wypadku kumulatywną kwalifikację usiłowania zabójstwa jednej osoby i nieumyślnego spowodowania śmierci innej osoby.

Znamiona określające związek przyczynowy

Możliwe jest to jedynie przy przestępstwach skutkowych. Dotyczy znajomości przebiegu przyczynowości i tego, że określone działanie bądź zaniechanie prowadzi do skutku stanowiącego znamię typu czynu zabronionego.

• Jego wystąpienie nie wyłącza odpowiedzialności karnej. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy przebieg był bardzo nietypowy i sprawca o nim nie wiedział.

Szczególny przypadek błędu co do przebiegu związku przyczynowego (osiągnięcie w wyniku błędu innego skutku niż zamierzony)

Dotyczy przebiegu związku przyczynowego, a nie charakterystyki przedmiotu czynności wykonawczej. Np. sprawca chcąc zniszczyć cudzą rzecz, spowoduje uszczerbek na zdrowiu osoby, albo strzelając do osoby X trafia osobę Y.

• W wypadku możliwości przypisania skutku czyn kwalifikuje się kumulatywnie jako usiłowanie czynu określającego zamierzony lecz nieosiągnięty przez sprawcę skutek oraz nieumyślnie zrealizowanie czynu zabronionego o niezamierzonym przez sprawcę skutku.

Bibliografia

• Prawo karne. Repetytorium, red. E. Blaski, Zakamycze 2005, ISBN 83-7444-185-2, s. 183-188.