Berggericht w Bańskiej Szczawnicy

Berggericht (Dom Hellenbachów) w Bańskiej Szczawnicy

Berggericht (też: Dom Hellenbachów, słow. Hellenbachov dom) – zabytkowa budowla w Bańskiej Szczawnicy na Słowacji.

Położenie

Budowla znajduje się w samym centrum starego miasta. Wznosi się w zwartej zabudowie wschodniej pierzei Placu Św. Trójcy (słow. Námestie sv Trojice, też: Trojičné námestie), pod nr 6, na wprost stojącej na tym placu kolumny Św. Trójcy. Swym tylnym traktem przytyka do dolnych partii stoku, wznoszącego się ku wierzchołkowi wzgórza Glanzenberg.

Historia

Pierwotny budynek, w stylu późnogotyckim, powstał w XVI w. przez przebudowę dwóch starszych, zapewne XV-wiecznych domów, związanych ze znajdującym się tu wylotem średniowiecznej sztolni. W latach 1659-1728 należał on do bogatej rodziny barona Johanna Gottfrieda Hellenbacha, lekarza, który w latach 1698-1708 sprawował urząd głównego „grofa” tutejszej Komory Górniczej. W połowie XVIII w. obiekt przebudowano w stylu barokowym. W latach 1792-1854 w budowli urzędował sąd górniczy, od którego później poszła jej niemiecka nazwa, a w latach 1854-1859, po jego likwidacji, tzw. górniczy kapitanat. Od roku 1867 do 1900 budynek pozostawał w gestii miejscowej Akademii Górniczej. Od 1927 r. pełni funkcje muzealne.

W czasach swej świetności budynek gościł wiele znakomitości. W lipcu 1751 r. podczas wizyty w górniczych miastach środkowej Słowacji mieszkał w nim przez kilka dni Franciszek I Lotaryński, cesarz rzymski i współregent cesarzowej Marii Teresy. W lipcu 1764 r., w czasie podróży podjętej z polecenia cesarzowej Marii Teresy w celu zaznajomienia się z gospodarką państwa, a zwłaszcza z tematyką górniczo-hutniczą, zatrzymali się tu następca tronu Józef, jego młodszy brat, arcyksiążę Leopold oraz towarzyszący im Albert, późniejszy książę sasko-cieszyński. Wizyty te upamiętniają tablice na fasadzie budynku.

Charakterystyka

Budowla murowana, czteroskrzydłowa, wzniesiona na planie prostokąta, z walcowym wykuszem w dolnym narożniku i niewielkim dziedzińcem pośrodku. Główne skrzydło, frontowe, jest trójkondygnacyjne, nakryte dwuspadowym dachem z kilkoma facjatkami. Fasada w strefie górnych kondygnacji 7-osiowa, z centralnie umieszczoną sienią wjazdową w przyziemiu. Sień (miejsc. mázhaus) i pomieszczenia przyziemia nakrywają sklepienia kolebkowe, wyższe – stropy.

W tylnej ścianie niewielkiego podwórza znajduje się wylot sztolni. To tzw. Nowa Sztolnia Michał (słow. Nová štôlňa Michal), wydrążona w skale andezytowej, wiodąca kiedyś do kopalni "Michał", eksploatującej jedną z odnóg żyły Špitáler. Kiedyś prowadziła daleko w głąb zbocza i służyła m.in. do transportu urobku. Dziś jej ok. 75-metrowy odcinek w połączeniu z innym średniowiecznym chodnikiem daje możliwość wykonania krótkiego podziemnego spaceru na trasie w formie pętli, na której można obejrzeć m.in. dawne, drewniane wózki górnicze - huntíki.

Dzień dzisiejszy

Obecnie w obiekcie mieści się oddział Słowackiego Muzeum Górnictwa (z siedzibą w Kammerhofie). Zawiera on bardzo interesującą ekspozycję minerałów, których próbki zostały usystematyzowane według obowiązującego aktualnie systemu taksonomicznego. Dominują minerały spotykane na Słowacji. Wśród nich eksponowane są rzadko występujące kruszce srebra: stefanit i polibazyt z sąsiedniej wsi Hodruša, a także kilka minerałów po raz pierwszych opisanych z terenu dzisiejszej Słowacji, jak np. libetenit i mrazekit, znajdywane w rudach miedzi w Ľubietovej koło Bańskiej Bystrzycy, czy też bardzo rzadki haueryt z Vígľašskej Huty.

W budynku, oprócz ekspozycji muzealnej, mieści się również centrum „it” oraz sklepik z pamiątkami oraz wydawnictwami dotyczącymi dziejów miasta i górnictwa kruszców na Słowacji.