Brodaczek tęczowy

Brodaczek tęczowy
	Chalcostigma herrani
	(Delattre & Bourcier, 1846)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Rząd	krótkonogie
Rodzina	kolibrowate
Podrodzina	paziaki
Plemię	Lesbiini
Rodzaj	Chalcostigma
Gatunek	brodaczek tęczowy
Synonimy
	Trochilus Herrani Delattre & Bourcier, 1846;
	Trochilus Herrani Delattre & Bourcier, 1846;
Podgatunki
	C. h. tolimae Kleinschmidt, 1927; C. h. herrani (Delattre & Bourcier, 1846);
	C. h. tolimae Kleinschmidt, 1927; C. h. herrani (Delattre & Bourcier, 1846);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Brodaczek tęczowy^[4]^[5] (Chalcostigma herrani) – gatunek małego ptaka z rodziny kolibrowatych (Trochilidae). Występuje w Andach w północno-zachodniej części Ameryki Południowej, głównie w Ekwadorze i Kolumbii^[6]. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, ang. Least Concern)^[3].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisali francuscy ornitolodzy Adolphe Delattre & Jules Bourcier w 1846 roku na łamach „Revue Zoologique, par la Société Cuvierienne”. Autorzy nadali gatunkowi nazwę Trochilus Herrani, a jako miejsce typowe podali Pasto w Kolumbii^[2]^[7].

Obecnie wyróżnia się dwa podgatunki Chalcostigma herrani^[6]^[8]^[9]^[10]:

C. h. tolimae Kleinschmidt, 1927
C. h. herrani (Delattre & Bourcier, 1846).

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Chalcostigma: gr. χαλκος khalkos „brąz, miedź”; στιγμα stigma, στιγματος stigmatos „znak”, od στιζω stizō „tatuować”^[11].
herrani: na cześć Pedro Alcántary Herrána (1800–1872), kolumbijskiego męża stanu i prezydenta Republiki Nowej Grenady^[12].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Mały koliber o krótkim i prostym czarnym dziobie. Nogi i stopy czarne. Występuje niewielki dymorfizm płciowy. Samiec podgatunku nominatywnego jest dosyć ciemny, butelkowozielony. Na głowie ma wyraźną rudą lub płową czapeczkę. Kuper i górna część ogona miedzianoczerwone. Na podgardlu i gardle wąski, wyraźny, niebieskozielony opalizujący śliniak, który w dolnej części przechodzi w jaskrawe wydłużenie (brodę) od złotego do ognistoczerwonego. Ogon rozwidlony niebiesko-czarny z szerokimi białymi końcówkami sterówek. Samica podobna do samca, ale śliniak jest albo mniejszy, albo nie występuje w ogóle. Młode osobniki są podobne do samic, a młode samce mają jednolicie ciemne gardło. Długość ciała około 10–12 cm, masa ciała: samiec 5,7–7,9 g, samica 5,1–6,5 g^[6]^[13].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Zasięg występowania (EOO, Extent of Occurrence) według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 130 tys. km²^[14]. Gatunek ten występuje głównie w zakresie wysokości od 2700 do 4000 m n.p.m. Poszczególne podgatunki zamieszkują:

C. h. tolimae – okolice wulkanu Nevado del Tolima w departamencie Tolima (zachodnia Kolumbia),
C. h. herrani – zachodnie Andy w południowej Kolumbii, oba stoki Andów w Ekwadorze do najbardziej na północ wysuniętych części Peru (regiony Piura i Cajamarca)^[6]^[13].

Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Jego głównym habitatem są zbocza porośnięte paprociami, krzewami, bromeliami na półsuchych i wilgotnych formacjach roślinnych paramo oraz na obrzeżach lasów Polylepis^[a] i innych lasów karłowatych. Dieta tego gatunku składa się głównie z nektaru. Zjada także drobne stawonogi^[6]. Długość pokolenia jest określana na 4,2 roku^[14].

Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]

Nie ma wielu informacji o rozmnażaniu tego gatunku^[6].

Status[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN brodaczek tęczowy jest klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC, ang. Least Concern). Liczebność populacji nie jest oszacowana, gatunek ten jest jednak opisywany jako rzadki. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3]^[14].

BirdLife International wymienia 18 ostoi ptaków IBA, w których gatunek ten występuje – 7 w Kolumbii (m.in. Park Narodowy Puracé, Cuenca del Río Toche), 9 w Ekwadorze (m.in. Park Narodowy Podocarpus, Park Narodowy Llanganates, Park Narodowy Sangay, Park Narodowy Cayambe-Coca) i 2 w Peru (Cerro Chinguela)^[14].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Lasy Polylepis są to formacje leśne, których górna granicy występowania przewyższa 5000 m n.p.m., znacznie powyżej naturalnego poziomu występowania innych lasów. Składają się głównie z drzew rodzaju Polylepis, krzewów i traw. Drzewa Polylepis są sękate i mają zazwyczaj niewielką wysokość (chociaż pewne gatunki osiągają wysokość przekraczającą 10 m), szorstką i grubą wielowarstwową korę. Tworzą zarówno gęste skupiska, jak i niewielkie kępy drzew.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Chalcostigma herrani, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Denis Lepage: Rainbow-bearded Thornbill Chalcostigma herrani (Delattre, PA; Bourcier, J 1846). Avibase. [dostęp 2023-12-19]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Chalcostigma herrani, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Trochilidae Vigors, 1825 – kolibrowate – Hummingbirds (wersja: 2023-03-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-12-19].
↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 156, 1999.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Thomas S. Schulenberg & Carolyn W. Sedgwick: Rainbow-bearded Thornbill Chalcostigma herrani, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. T.S. Schulenberg) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2023-12-19]. (ang.).
↑ A. Delattre & J.A.D.& J. Bourcier A. Delattre & J.A.D.& J., Travaux inédits, „Revue Zoologique, par la Société Cuvierienne”, 9, Paryż 1846, s. 309 (fr.).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.2). [dostęp 2023-12-19]. (ang.).
↑ Alan P.A.P. Peterson Alan P.A.P., APODIFORMES, Wersja 6.018 (2022-08-18) [online], Zoonomen Nomenclatural data [dostęp 2023-12-16] (ang.).
↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 8 [online], grudzień 2023 [dostęp 2023-12-18] .
↑ Chalcostigma, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-12-15] (ang.).
↑ herrani, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-12-18] (ang.).
↑ ^a ^b Handbook of the Birds of the World. Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal (red.). T. 5: Barn-owls to Hummingbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 1999, s. 656. ISBN 84-87334-25-3. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Rainbow-bearded Thornbill Chalcostigma herrani. BirdLife International, 2023. [dostęp 2023-12-17]. (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia, filmy i nagrania głosów. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].

[uwaga1-15] Lasy Polylepis są to formacje leśne, których górna granicy występowania przewyższa 5000 m n.p.m., znacznie powyżej naturalnego poziomu występowania innych lasów. Składają się głównie z drzew rodzaju Polylepis, krzewów i traw. Drzewa Polylepis są sękate i mają zazwyczaj niewielką wysokość (chociaż pewne gatunki osiągają wysokość przekraczającą 10 m), szorstką i grubą wielowarstwową korę. Tworzą zarówno gęste skupiska, jak i niewielkie kępy drzew.

[itis-1] Chalcostigma herrani, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[AviBase-2] Denis Lepage: Rainbow-bearded Thornbill Chalcostigma herrani (Delattre, PA; Bourcier, J 1846). Avibase. [dostęp 2023-12-19]. (ang.).

[iucn-3] Chalcostigma herrani, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Trochilidae Vigors, 1825 – kolibrowate – Hummingbirds (wersja: 2023-03-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-12-19].

[mc-5] P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 156, 1999.

[botw-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Thomas S. Schulenberg & Carolyn W. Sedgwick: Rainbow-bearded Thornbill Chalcostigma herrani, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. T.S. Schulenberg) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2023-12-19]. (ang.).

[Pierwszy-7] A. Delattre & J.A.D.& J. Bourcier A. Delattre & J.A.D.& J., Travaux inédits, „Revue Zoologique, par la Société Cuvierienne”, 9, Paryż 1846, s. 309 (fr.).

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.2). [dostęp 2023-12-19]. (ang.).

[Zoon-9] Alan P.A.P. Peterson Alan P.A.P., APODIFORMES, Wersja 6.018 (2022-08-18) [online], Zoonomen Nomenclatural data [dostęp 2023-12-16] (ang.).

[hbwcheck8-10] HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 8 [online], grudzień 2023 [dostęp 2023-12-18] .

[11] Chalcostigma, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-12-15] (ang.).

[12] herrani, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-12-18] (ang.).

[HBW_5-13] Handbook of the Birds of the World. Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal (red.). T. 5: Barn-owls to Hummingbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 1999, s. 656. ISBN 84-87334-25-3. (ang.).

[birdlife-14] Rainbow-bearded Thornbill Chalcostigma herrani. BirdLife International, 2023. [dostęp 2023-12-17]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[a]