Celestyn Bren
| prezbiter | |
| |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
1799 lub 1800 |
| Data i miejsce śmierci |
1870 |
| Miejsce pochówku | |
| Proboszcz parafii św. Michała Archanioła w Starym Korninie | |
| Okres sprawowania |
1838–1869 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Prezbiterat |
1831 |
Celestyn Bren (ur. 1799 lub 1800 na ziemi brzeskiej, zm. 1870) – duchowny unicki, następnie prawosławny, autor jednego z pierwszych studiów etnograficznych ludności powiatu bielskiego ówczesnej guberni grodzieńskiej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Był synem chłopa, Jana Brena, z oczynszowanej wsi państwowej na ziemi brzeskiej. Miał dwóch braci Szymona i Klemensa. Wszyscy trzej ukończyli szkołę realną w Brześciu, równoprawną z gimnazjum, a następnie zostali duchownymi unickimi. Celestyn Bren po ukończeniu szkoły pracował początkowo przez dwa lata jako guwerner, następnie wstąpił do seminarium duchownego przy klasztorze bazyliańskim w Żyrowiczach, łącząc naukę z pracą w charakterze pisarza kancelarii seminaryjnej[1]. W 1831 r. został wyświęcony na kapłana przez biskupa Leona Ludwika Jaworowskiego i skierowany do pracy duszpasterskiej w charakterze proboszcza parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Brześciu oraz zastępcy dziekana[1]. Celestyn Bren był w latach 30. XIX w. jedynym duchownym unickim na Podlasiu, który pochodził z rodziny chłopskiej[2].
W 1835 r. został mianowany dziekanem dekanatu lidzkiego. Nastąpiło to w trakcie kampanii delatynizacji obrządku unickiego prowadzonej przez konsystorz unickiej metropolii wileńskiej pod kierownictwem biskupa Józefa Siemaszki. Dotychczasowy dziekan, Jan Horbacewicz, odmówił sprawowania nabożeństw według ksiąg rosyjskich[3]. W 1838 r. został proboszczem parafii św. Michała Archanioła w Starym Korninie, gdy kierujący nią dotąd ks. Szymon Koźmiński został uznany za niechętnego zmianom wprowadzanym w liturgii unickiej[4]. Jeszcze w tym samym roku konsystorz rozważał przeniesienie go do parafii w Nowoberezowie, gdzie za sprawą działalności ks. Antoniego Pańkowskiego doszło do otwartych protestów przeciwko planowanej konwersji unitów na prawosławie. Ostatecznie ks. Bren pozostał jednak w Starym Korninie[5]. Duchownego przyjęto w nowej parafii nieprzychylnie i dopiero w lutym 1839 r., po kilku miesiącach, faktycznie przystąpił on do sprawowania nabożeństw[6].
W 1839 r., na mocy synodu połockiego, Celestyn Bren zmienił wyznanie na prawosławne i kontynuował działalność duszpasterską w przyłączonej do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego cerkwi w Starym Korninie. Za swoją działalność był nagradzany kolejnymi nagrodami przeznaczonymi dla białego duchowieństwa – prawem noszenia skufii, kamiławki, nabiedrennika, wreszcie złotym krzyżem kapłańskim[1].
W 1853 r. opracował pionierskie[1] studium etnograficzne dotyczące powiatu bielskiego[7]. Zostało ono sporządzone na podstawie jego obserwacji terenowych, na wezwanie Imperatorskiego Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego[1]. Jego praca dzieliła się na sześć rozdziałów, poświęconych odpowiednio wyglądowi zewnętrznemu ludności, językowi, życiu codziennemu, szczególnym cechom życia społecznego w powiecie bielskim, edukacji i moralności, ludowym legendom oraz zabytkom. Najobszerniejszy ustęp pracy charakteryzował życie codzienne mieszkańców powiatu. Autor zgromadził również 24 lokalne zagadki, 15 przysłów i 38 bajek ludowych[1].
W swoich badaniach wykazał, że chłopi powiatu bielskiego mieli poczucie odrębności od Polaków. Równocześnie posługiwali się gwarą ruską z licznymi polonizmami i nie identyfikowali się z narodem rosyjskim[8]. Zapisał, że kilkanaście lat po likwidacji unii na Podlasiu nadal wśród starszych mieszkańców utrzymywały się niektóre zwyczaje unickie, np. powstrzymywania się od pracy w dzień, w którym wypadało wspomnienie Jozafata Kuncewicza[9].
W 1869 Celestyn Bren uzyskał prawo do emerytury i odszedł w stan spoczynku. Zmarł rok później[7].
Jarosław Bren, syn Celestyna i również duchowny prawosławny, doprowadził do wydania fragmentów etnograficznego studium ojca w „Litowskich Jeparchalnych Wiedomostiach”, oficjalnym organie eparchii wileńskiej i litewskiej. Pełny tekst opracowania Brena odnalazł i opublikował dopiero w 1986 r. Nikołaj Kosacz (w języku białoruskim)[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g I. Matus, Celestyn Bren – duchowny i etnograf
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 162. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 269. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 384. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 388. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 414. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ a b Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 530. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 277. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 489. ISBN 978-83-7431-364-3.