Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego w Gorzycach
| cerkiew parafialna | |||||||||||
 Miejsce po dawnej cerkwi (1723–1945) | |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego w Gorzycach – była drewniana cerkiew greckokatolicka w Gorzycach, istniejąca w latach 1723–1945. Należała do dekanatu kańczuckiego, a od 1921 roku do dekanatu sieniawskiego, w eparchii przemyskiej. W 1945 roku cerkiew została spalona, a parochia zlikwidowana.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początki obrządku wschodniego na tych terenach jako „Parochia Buchowska” są wzmiankowane w Schematyzmie Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej w opisie parochii Dębno, wymienionej w gramotach: Gramota najdawniejsza na dotacijo sjej parohij nachoditsja w aktach parohijalnych z 1397 Vladislaus Dei Gratia Rex Poloniae. Dawnijszimi czasami mal, Buchowska paroch, otdilne pastwisko, poznijsze priłuczeno do gromadskogo[1].
Cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Świętego została zbudowana w 1723 roku[2]. Była zbudowana na planie prostokąta, zwrócona prezbiterium w kierunku południowym i posiadała kruchtę od strony północnej. Dzwonnica, na planie kwadratu, była położona od strony prezbiterium przy ulicy wiejskiej[3]. W XVII wieku pewna część miejscowych Polaków z powodu dalekiej odległości od łacińskiej parafii gniewczyńskiej przeszła do miejscowej cerkwi. W czasie reform józefińskich parochia została zdegradowana do rangi kapelanii (jednostki duszpasterskiej niższej rangi dla miejscowości o małej liczbie wiernych).
W 1821 roku była wizytacja kanoniczna eparchy Jana Śniegórskiego. W 1830 roku w kapelanii Gorzyce było 531 wiernych w Gorzycach, Woli Buchowskiej, Ubieszynie i Tryńczy[4]. W 1894 roku była kanoniczna wizytacja eparchy przemyskiego Juliana Pełesza. W 1907 roku cerkiew została odnowiona i pomalowana z fundacji Domiceli Kellerman.
12 czerwca 1909 roku cerkiew odwiedził bp rzymskokatolicki Józef Sebastian Pelczar podczas przejazdu na wizytację parafii w Sieniawie[5][a]. W 1910 roku zbudowano murowaną plebanię (Домь мр. зб. 1910)[6]. W 1938 roku było 630 wiernych (w tym: Gorzyce – 237, Wola Buchowska – 202, Tryńcza – 100, Ubieszyn – 91).
Gdy w latach 1944–1945 wybuchły walki z ukraińskimi nacjonalistami, cerkiew została w 1945 roku spalona przez partyzanta. Grekokatolicy zostali wysiedleni, a parochia została zlikwidowana. Pozostała tylko murowana plebania, która w 1945 roku została przejęta przez nowo powstałą parafię rzymskokatolicką pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa.
| Parochowie Greckokatolickiej Cerkwi w Gorzycach | ||
|---|---|---|
| Lata | Paroch | Uwagi biograficzne |
| 1762 | ks. Aleksander Bojarski | |
| ?–1789 | ks. Bazyli Bojarski | zm. 18 kwietnia 1789 r. w Gorzycach |
| 1789–1792 | ks. Jan Chodaniewicz | ur. w 1755 r., wyświęcony w 1783 r., paroch w Leżachowie i komendarz w Gorzycach, zmarł 4 marca 1830 r., w wieku 75 lat, w Leżachowie |
| 1792–1794 | ks. Łukasz Mieżyński | administrator |
| 1794–1795 | ks. Aleksy Kaczkowski | administrator |
| 1795–1811 | ks. Bazyli Kubajewicz | zm. 29 stycznia 1811 r. w Gorzycach |
| 1811 | ks. Bazyli Latoszyński | ur. w 1785 r., wyświęcony w 1809 r., w 1811 r. administrator w Gorzycach, w 1836 r. paroch w Michałowicach |
| 1811–1813 | ks. Jan Chotyniecki | paroch w Sieniawie i administrator w Gorzycach |
| 1813–1816 | ks. Jan Krypiakiewicz | ur. w 1786 r. w Pełkiniach, syn parocha Jana Krypiakiewicza, wyświęcony w 1811 r., w latach 1813–1816 administrator w Gorzycach, w latach 1818–1842 paroch w Pełkiniach, zmarł 7 stycznia 1842 r. w Pełkiniach |
| 1816–1821 | ks. Jan Balicki | cooperator (wikariusz) |
| 1821–1826 | ks. Jan Kaczkowski | ur. w 1798 r., wyświęcony w 1821 r., w latach 1821–1826 paroch w Gorzycach, w latach 1826–1865 paroch w Dębnie i dziekan Kańczudzki, zm. 14 kwietnia 1865 r. w Dębnie |
| 1826–1838 | ks. Mikołaj Ludkiewicz[4] | ur. w 1800 r., wyświęcony w 1826r., paroch w Gorzycach (1826-1830), parach w Leżachowie (1830-1872), administrator excuriendo w Gorzycach (1830-1838), zmarł 3 sierpnia 1872 r. w Leżachowie |
| 1835 | ks. Jan Bilecki | w 1835 r. w Gorzycach, w 1836 r. wikariusz w Jarosławiu, zm. w 1836 r. w Jarosławiu |
| 1835–1836 | ks. Michał Muczyński | ur. w 1808 r., wyświęcony w 1835 r., od 1836 r. paroch w Korzenicy |
| 1838–1841 | ks. Wiktor Kiwerowicz | ur. w 1811 r., wyświęcony w 1837 r., administrator w Gorzycach (1838–1841), paroch w Zapałowie (1842–1896), w latach dziekan Oleszycki (1874–1896), zmarł 23 kwietnia 1896 r. w Zapałowie |
| 1842–1843 | ks. Antoni Krynicki | ur. w 1813 r., wyświęcony w 1841 r., administrator w Gorzycach (1842–1843), zm. 25 lutego 1848 r.[7] |
| 1844–1850 | ks. Julian Kordasiewicz | ur. w 1815 r., wyświęcony w 1843 r., administrator w Gorzycach (1844–1850)[8] |
| 1850–1853 | ks. Teodor Pańkowski | ur. w 1816 r., wyświęcony w 1846 r., administrator w Artasowie (1848–1849), administrator w Rogóźnie (1849–1850), administrator w Gorzycach (1850–1853), paroch w Ryszkowej Woli (1873–1892), zmarł 8 sierpnia 1892 r. w Ryszkowej Woli |
| 1853–1857 | ks. Antoni Lityński | ur. w 1815 r., wyświęcony w 1851 r., administrator w Gorzycach (1853–1857), administrator w Machnowie (od 1857 r.) |
| 1857–1858 | ks. Mikołaj Rozdzielski | ur. w 1821 r., wyświęcony w 1850 r., administrator w Gorzycach (1857–1858), paroch w Leżajsku (1868–1878), dziekan Kańczucki (1873–1890), w latach paroch w Sokalu (1878–1896), zmarł 17 maja 1896 r. w Sokalu |
| 1858–1860 | ks. Michał Lisikiewicz | ur. w 1828 r., wyświęcony w 1852 r., paroch w Gorzycach (1858–1860), administrator w Stupnicy (1868–1871), w latach paroch w Kropiwniku Nowym (1871–1895), zmarł 22 stycznia 1896 r. w Kropiwniku Nowym |
| 1860–1874 | ks. Michał Kiszakiewicz[9] | ur. w 1823 r., wyświęcony w 1854 r., paroch w Gorzycach (1860–1874), paroch w Piskorowicach (1874–1896), zmarł 30 września 1896 r. w Piskorowicach |
| 1874–1891 | ks. Wiktor Kmicikiewicz[10] | ur. w 1842 r., żonaty, wyświęcony w 1869 r., wikariusz w Dąbrowicy (1873–1874), paroch w Gorzycach (1874–1891), paroch w Leżajsku (1892–1902), paroch w Króliku Polskim (1902–1912), zmarł 31 września 1912 r. w Króliku Polskim |
| 1891–1894 | ks. Michał Saprun[11] | ur. w 1861 r., żonaty, wyświęcony w 1887 r., administrator w Porzeczu Gruncie (1887–1889), administrator w Miłkowie (1889–1891), paroch w Gorzycach (1891–1894), paroch w Rybniku (1894–1899), paroch w Kunińskiej Woli (1899–1904), zm. 12 stycznia 1904 r. |
| 1895 | ks. Jan Bryliński | ur. w 1866 r. wyświęcony w 1892 r., w Cieplicach (1893), administrator w Gorzycach (1895), paroch w Piskorowicach (1898–1929) |
| 1896–1902 | ks. Wasyl Wołoszyński[12] | ur. w 1865 r., żonaty, wyświęcony w 1890 r., w Bandrowie (1890), w Krywem (1891–1892), w Rudzie Monastyrskiej (1893); administrator w Biliczu (1894); w Bandrowie 1895), w Gorzycach (1896–1902), w Machnowie (1903–1905), paroch w Radrużu (1906–1915), w czasie okupacji rosyjskiej w 1915 r. przeszedł na prawosławie, a następnie wyjechał na Wołyń |
| 1903 | ks. Józef Karanowicz[13] | ur. w 1871 r., wyświęcony w 1897 r., wikariusz w Skwarzawie Dolnej (1897–1901), paroch w Tegłowie (1902), paroch w Gorzycach (1903), paroch w Cetuli (1904–1912), paroch w Jaksmanicach (1913–1927), zm. w 1927 r. w Jaksmanicach |
| 1903–1945 | ks. Eustachy Kusznir[14] | ur. w 1870 r., żonaty, wyświęcony w 1896 r., wikariusz w Nowym Lublińcu (1896–1897), wikariusz w Kuryłówce (1897–1903), paroch w Gorzycach (1903–1945), w 1945 roku wysiedlony na Ukrainę |
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ 12 czerwca 1909 roku rzymskokatolicki bp przemyski Józef Sebastian Pelczar na wizytację parafii w Sieniawie i Majdanie Sieniawskim jechał przez: Jarosław, Pełkinie, Gorzyce i Leżachów. W kronice diecezji przemyskiej z 1909 roku (zeszyt 7-8) podano wzmiankę, że:
Cytat: W Tryńczy, należącej do parafii w Gniewczynie ks. prob. Ciasnocha wraz z nauczycielstwem i dziatwą witał Arcypasterza przy szkole. Wstąpił też Arcypasterz do cerkiewki w Tryńczy, gdzie go powitał po polsku tamtejszy proboszcz rusku. Arcypasterz przemówił do zebranych i udzielił błogosławieństwa. Na moście na Sanie w Leżachowie witał go dziatwa z tejże wioski z nauczycielką;
– jest to jednak pomyłka, ponieważ w Tryńczy cerkiewki nie było, tylko w Gorzycach, a delegaci z Przemyśla nie znając dokładnie terenu, pomylili nazwy miejscowości.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Shimatizm Vsego Klira Katolikow Obadu Graecesko-Ruskogo Eparhij Peremyskoj na god ot rożd hr 1879 (s. 178) [dostęp 2017-03-06].
- ↑ Zestawił Dr. Spiss Tadeusz C.K. Komisarz Powiatowy Wykaz drewnianych kościołów i cerkwi w Galicji Powiat Przeworski/Cerkwie (rok zbudowania cerkwi w Gorzycach) (s. 56). Lwów. Nakładem C. N. Namiestnictwa. 1912.
- ↑ Archiwum Państwowe w Rzeszowie. „Gemeinde Gorzyce in Galizien, Kreis Rzeszow [Gmina Gorzyce, pow. Rzeszow – Galicja]” (Mapa katastralna wsi Gorzyce z 1852 roku – „Heiliges Kreutz”).
- ↑ a b Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Graeco Catholicae Premisliensis pro Anno Domini MDCCCXXX (s. 50) (dostęp 2017-03-06), [w:] Gorzyce-Capella. loc. Eccl. ad Exaltion. S. Crucis. Patronus Titl. D. Adalbertus Comes Mier. Capellan loc. Nicolai Ludkiewicz ord. 1826. In matre Numerus Animarum Gr. Cath-185. Filiali; Tryńcza-85. Ubieszyn-81. Wulka Buchowska-180. Jagielna-. Summa-531. Schola Parochialis.
- ↑ Kronika Diecezji Przemyskiej. R. IX z. 7-8 (s. 403).
- ↑ Shimatizm’ Vsego Klira Greko-katoličeskogo Eparchij Soedinenyh’ Peremyskojorskoj i Sjânockoj na rok ot’ rożd Hr 1914 (s. 130) [dostęp 2017-03-16].
- ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Graeco Catholicae Premisliensis pro Anno Domini MDCCCXLIII. pbc.rzeszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-23)]. (s. 47) [dostęp 2017-03-17].
- ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Graeco Catholicae Premisliensis pro Anno Domini MDCCCXXXLVII. pbc.rzeszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-08)]. (s. 50) [dostęp 2017-03-08].
- ↑ Shimatizm Vsego Klira Katolikow Obradu Graecesko-Ruskogo Eparhij Peremyskoj na ot rożd hr. 1868 (s. 65–66) [dostęp 2017-03-14].
- ↑ Shimatism’ Vsego Klira Greko-katoličeskogo Eparhij Soedinenych’ Peremyskoj, Samborskoj i Sânockoj na God’ ot’ Rozd. Hr. 1886 (s. 136) [dostęp 2017-03-08].
- ↑ Shimatism’ Vsego Klira Greko-katoličeskogo Eparhij Soedinenych’ Peremyskoj, Samborskoj i Sânockoj na God’ ot’ Rozd. Hr. 1892 (s. 129) [dostęp 2017-03-14].
- ↑ Shimatism” Vsego Klira Greko-katoličeskogo Eparhij Soedinenyh’ Peremyskoj, Samborskoj i Sânockoj na God’ ot’ Rozd. Hr. 1897 (s. 126–127) [dostęp 2017-03-14].
- ↑ Shimatizm Vsego Klira Greko-katoliceskogo Eparhij Soedinenych Peremyskoj, Samborskoj i Sjanockoj na rok ot roż Hr. 1903 (s. 158–159) [dostęp 2017-03-14].
- ↑ Shimatism’ Vsego Klira Greko-katoličeskogo Eparhij Soedinenyh’ Peremyskoj, Samborskoj i Sânockoj na God’ ot’ Rozd. Hr. 1904 (s. 158–159) [dostęp 2017-03-08].