Chrzcielnica z bazyliki katedralnej św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Chrzcielnica

Chrzcielnica z bazyliki katedralnej św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu – wczesnogotycka chrzcielnica pochodząca z XIII wieku. Od 1881 roku znajduje się w Kaplicy Kopernika w bazylice katedralnej św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Jest najstarszym dziełem odlewniczym w Toruniu, a prawdopodobnie również jednym z najstarszych dzieł odlewniczych na terenie dawnego państwa zakonu krzyżackiego[1]. Powstała ona prawdopodobnie w 2. połowie lub pod koniec XIII wieku[2][3]. Znajdowała się na wyposażeniu tzw. I kościoła, zbudowanego w połowie XIII wieku, a zastąpionego nową świątynią (tzw. II kościołem) na początku XIV wieku[4][5][6]. Nieznany jest warsztat, w którym wykonano chrzcielnicę[7]. Sama chrzcielnica została ufundowana przez zamożnych torunian[8].

Pierwotnie mieściła się naprzeciw ołtarza św. Anny, pierwszym od strony wschodniej filarze międzynawowym po stronie południowej[9]. W I poł. XVIII wieku została wykonana barokowa drewniana pokrywa przedstawiająca scenę chrztu Chrystusa w Jordanie[2][10][11]. Przed połową XIX wieku czasze przemalowano na biało, a napis powleczono czarną farbą[12]. Farbę wyskrobywał Wilhelm Kolberg, jednak jej pewne ślady zachowały się do czasów współczesnych[13]. W 1881 roku została przeniesiona do Kaplicy Kopernika[9][14]. Według reprodukcji zdjęć przed przeniesieniem chrzcielnica nie miała stopy[14]. W 2017 roku przeprowadzono prace konserwatorskie chrzcielnicy[15].

Według tradycji w 1473 roku przy chrzcielnicy został ochrzczony Mikołaj Kopernik[2][10].

Opis[edytuj | edytuj kod]

Wysokość chrzcielnicy wynosi 110 cm. Chrzcielnica o średnicy 87 cm jest zbudowana z hemisferycznej, spłaszczonej u dołu czaszy odlanej z brązu[15][16]. Metal, z którego wykonano czaszę, został odlany ze stopu, który jest na tyle twardy, że niemożliwe jest pobranie z niego próbki za pomocą tradycyjnych metod oraz na tyle dźwięczny, by wywoływał głośny rezonans podczas delikatnego skrobania. Przypuszcza się, że czaszę odlano w pracowni odlewnika dzwonów. Dekoracja czaszy świętojańskiej ma dwie wypukłe obręcze[13]. Czasza opiera się ona na trzonie z kamienia, połączonej z czaszą za pomocą grubej warstwy nieoszlifowanej zaprawy[14]. Metoda jego osadzenia może wynikać z inspiracji popularnymi wówczas chrzcielnicami kamiennymi[17]. Trzon osadzono na profilowanej stopie o okrągłym obrysie[14]. Jakość artystyczna i techniczna czaszy jest nisko oceniana[7][18].

W środkowej części ściany znajdują się arkady, na dolnej pas inskrypcji[15][19]. Inskrypcja na czaszy składa się z 65 znaków i krzyżyka inicjałowego[20]. Inskrypcja nie została odczytana, prawdopodobnie jest to rodzaj ornamentalnej dekoracji, mogącej mieć symbolikę magiczną[10]. Kontrowersje wokół jego treści pojawiły się w połowie XIX wieku. Na przestrzeni lat w inskrypcji widziano cyrylicę, runy, pismo łacińskie lub starosłowiańskie[20]. Andrzej Kucharski w 1850 roku odczytał tekst jako: Z DYABOŁY W IOWO IS GD TJE SŁOWATI TIVI Y VADTUM TĄ IN ZIWODT VADVA TA ZDRAJAN PDOJE LUDOVFI. Według Kucharskiego inskrypcja ta była najstarszym tekstem napisanym w języku polskim. Według Moniki Jakubek-Raczkowskiej Kucharski odczytał tekst na podstawie niedokładnego przerysu liter i nie ma ono żadnego uzasadnienia. Według badań przeprowadzonych przez Jakubek-Raczkowską prawie wszystkie litery mają czytelny krój łacińskiej majuskuły[21]. Dodatkowo zwrócono uwagę, że pomiędzy wyrazami nie ma żadnych odstępów oraz występuje zestawienie sześciu spółgłosek obok siebie, co pominął Kucharski[22].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Jakubek-Raczkowska 2002 ↓, s. 237.
  2. ↑ a b c Urbański 2003 ↓, s. 17.
  3. ↑ Jakubek-Raczkowska 2002 ↓, s. 252.
  4. ↑ Kluczwajd 2002 ↓, s. 72.
  5. ↑ Domasłowski 2003 ↓, s. 156.
  6. ↑ Krantz-Domasłowska 2003 ↓, s. 65.
  7. ↑ a b Gajewska 2016 ↓, s. 175.
  8. ↑ Jakubek-Raczkowska 2004 ↓, s. 261.
  9. ↑ a b Gajewska 2016 ↓, s. 174.
  10. ↑ a b c Gotycka chrzcielnica w Katedrze Świętojańskiej. toruntour.pl. [dostęp 2024-03-21].
  11. ↑ Jakubek-Raczkowska i Raczkowski 2022 ↓, s. 90, 92.
  12. ↑ Jakubek-Raczkowska 2002 ↓, s. 238–239.
  13. ↑ a b Jakubek-Raczkowska 2002 ↓, s. 239.
  14. ↑ a b c d Jakubek-Raczkowska 2002 ↓, s. 238.
  15. ↑ a b c Monika Jakubek-Raczkowska, Juliusz Raczkowski: Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty – chrzcielnica. heritage.torun.umk.pl. [dostęp 2024-03-13].
  16. ↑ Jakubek-Raczkowska 2002 ↓, s. 237, 239.
  17. ↑ Jakubek-Raczkowska 2002 ↓, s. 254.
  18. ↑ Jakubek-Raczkowska 2002 ↓, s. 252–253.
  19. ↑ Jakubek-Raczkowska 2002 ↓, s. 242.
  20. ↑ a b Jakubek-Raczkowska 2002 ↓, s. 244.
  21. ↑ Jakubek-Raczkowska 2002 ↓, s. 246.
  22. ↑ Gajewska 2016 ↓, s. 175, 177.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jerzy Domasłowski: Wyposażenie wnętrza. W: Marian Biskup (red.): Bazylika katedralna Świętych Janów w Toruniu. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2003. ISBN 83-87639-59-1.
  • Mariola Gajewska. Chrzcielnice i kropielnice parafii toruńskich datowane na okres od XIII do XVIII wieku. „Rocznik Toruński”. 43, 2016. 
  • Monika Jakubek-Raczkowska: Trzynastowieczna chrzcielnica z Kaplicy Kopernika w kościele p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu. W: Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.): Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002]. Toruń: 2002. ISBN 83-7285-116-6.
  • Monika Jakubek-Raczkowska. „Bazylika katedralna Świętych Janów w Toruniu”, pod red. M. Biskupa, Toruń 2003 : [recenzja]. „Rocznik Toruński”. 31, 2004. 
  • Monika Jakubek-Raczkowska, Juliusz Raczkowski. The So-called Copernicus’ Chapel: a Jubilee Creation in the Gothic St John’s Cathedral in Toruń. „Ikonotheka”. 31, 2022. 
  • Katarzyna Kluczwajd: Skarby toruńskiej katedry. Toruń: Wydawnictwo Diecezji Toruńskiej, 2002. ISBN 83-916731-1-1.
  • Liliana Krantz-Domasłowska: Architektura. W: Marian Biskup (red.): Bazylika katedralna Świętych Janów w Toruniu. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2003. ISBN 83-87639-59-1.
  • Andrzej Urbański: Mikołaj Kopernik. Osobliwości Kujaw i Pomorza. Toruń: 2003. ISBN 83-88219-07-3.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chrzcielnica_z_bazyliki_katedralnej_św._Jana_Chrzciciela_i_św._Jana_Ewangelisty_w_Toruniu&oldid=73205878”