Czapscy herbu Leliwa
Czapscy, także Hutten-Czapscy (niem. Grafen von Hutten-Czapski) – pomorski ród szlachecki herbu Leliwa z dewizą Vitam patriae, honorem nemini („życie ojczyźnie, honoru nikomu”), pochodzący ze wsi Czaple lub Czapelki, od której przyjął nazwisko. Pojawił się tam na początku XIV wieku.
Legenda rodowa[edytuj | edytuj kod]
Według legendy rodowej, stworzonej przez genealogów prawdopodobnie w XVIII wieku, Czapscy są boczną gałęzią prastarego i sławnego frankońskiego rodu von Hutten, który pojawił się w roku 930 – Ehrenreich von Hutten brał w tym roku udział w wyprawie Henryka I Ptasznika, króla Niemiec, przeciwko Hunom. Choć niemieccy genealogowie wywodzą nieprzerwaną linię frankońskich Huttenów od Rudolfa, który żył ok. roku 1179, genealogowie Czapskich zlokalizowali ich przodka jeszcze wcześniej – miał nim być rycerz Dietrich von Hutten, który wraz z paroma innymi szlachcicami frankońskimi został w roku 1112 wezwany przez Bolesława Krzywoustego na pomoc w walce przeciw pogańskim Prusom. Hutten wyróżnił się w roku 1113 w bitwie pod Nakłem, po czym Krzywousty pasował go na rycerza i nadał mu herb Leliwa oraz wieś Smoląg w pobliżu Starogardu na Pomorzu Gdańskim. Potomkowie Dietricha Huttena przyjęli pod późniejszym panowaniem krzyżackim nazwisko panów von Smolangen. Hugo I von Smolangen, poseł stanów pruskich, stanął w czasie wojny trzynastoletniej Polski z Zakonem po stronie króla Kazimierza Jagiellończyka; syn jego Hugo II von Smolangen został w roku 1482 kasztelanem gdańskim. Synowie Hugona Sebastian, podkomorzy pomorski, i Juliusz, sędzia tczewski, powrócili do rodowego nazwiska Hutten, ale w spolonizowanej formie „Czapski” (od niemieckiego Hut, kapelusz, czapka). Od tego czasu datują się linie Czapskich bąkowska, smętowska i swarożyńska.
Bracia Mikołaj i Józef Czapscy, obaj dawni generałowie I Rzeczypospolitej, otrzymali od króla Fryderyka Wilhelma III 27 września 1804 hrabiowski tytuł pruski z nadaniem przydomka von Hutten. W roku 1861, 3 września, tytuł taki otrzymał również Bogdan Hutten-Czapski, ordynat na Smogulcu. Gałąź Czapskich osiadła od pocz. XIX wieku na Mińszczyźnie i Wołyniu uzyskała w latach 1874, 1895 i 1900 rosyjskie potwierdzenie tytułu. Wśród Czapskich było w latach 1683–1795 trzynastu senatorów, sześciu kawalerów Orła Białego i do 1863 trzech kawalerów Virtuti Militari, a w XX wieku dwóch przeorów polskiej prowincji Zakonu Maltańskiego. Od 19 marca 1923 istnieje związek familijny. Obecni potomkowie po mieczu linii hrabiowskiej żyją w USA. Istnieją gałęzie nieutytułowane oraz inna rodzina o tym samym nazwisku, Czapscy herbu Grzymała.
Ważniejsi potomkowie rodu do końca XVIII wieku[edytuj | edytuj kod]
- Piotr (XVII wiek) – podkomorzy chełmiński;
- Franciszek Mirosław Czapski (XVII wiek) – chorąży pomorski, później podkomorzy malborski, uczestnik bitwy pod Beresteczkiem;
- Aleksander Jan Czapski (1658–1711), podkomorzy malborski;
- Jan Chryzostom Czapski (1656–1716), podkomorzy pomorski, później kasztelan elbląski, uczestnik odsieczy wiedeńskiej;
- Tomasz Franciszek (1675–1733), biskup chełmiński;
- Jan Ansgary (1699–1742), wojewoda chełmiński, podskarbi wielki koronny;
- Walenty Aleksander (1682–1751), biskup przemyski i kujawski;
- Ignacy Czapski (1699–1746), kasztelan gdański;
- Tomasz Czapski (1711–1784), starosta knyszynski, wzniósł Pałac Czapskich w Warszawie;
- Franciszek Stanisław Kostka (1725–1802), ostatni wojewoda chełmiński;
- Michał Czapski (1702–1796), ostatni wojewoda malborski;
- Antoni Michał Czapski (1725–1792), starosta chełmiński, generał-lejtnant wojsk I RP.
W XIX i XX wieku[edytuj | edytuj kod]
- Aleksandra Hutten-Czapska – pisarka
- Bogdan Hutten-Czapski – pruski polityk, kawaler maltański
- Elżbieta Hutten-Czapska – numizmatyczka, żona Emeryka Hutten-Czapskiego
- Emeryk Hutten-Czapski – kolekcjoner, numizmatyk, uczony
- Emeryk August Hutten-Czapski – polityk, dyplomata i wojskowy, kawaler maltański
- Jerzy Hutten-Czapski – działacz społeczny, polityczny i gospodarczy, marszałek szlachty guberni mińskiej
- Józef Czapski – artysta malarz, pisarz, major WP
- Karol Hutten-Czapski – prezydent Mińska Litewskiego
- Maria Czapska – historyczka literatury, eseistka
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Hutten-Czapski – członkowie rodu o tym nazwisku
- Hutten-Czapski – herb hrabiowski (zabór rosyjski)
- Czapski – herb hrabiowski (zabór pruski)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Heinrich Kneschke, Deutsche Grafenhäuser, 1–3, Leipzig 1865–68
- Simon Konarski, Armorial de la noblesse polonaise titrée, Paris 1957
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Genealogia Czapskich i majątek w Stańkowie koło Mińska Litewskiego. priluchki.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-26)].