Czesław Pilichowski

Czesław Pilichowski

Czesław Pilichowski w latach 60.
Data i miejsce urodzenia	20 lipca 1914 Rzadkwin
Data i miejsce śmierci	23 października 1984 Warszawa
Zawód, zajęcie	historyk, politolog, działacz polityczny
Odznaczenia

Czesław Pilichowski (ur. 20 lipca 1914 w Rzadkwinie, zm. 23 października 1984 w Warszawie) – polski działacz polityczny i historyk, badacz okupacji ziem polskich, profesor nauk politycznych, w latach 1965–1984 dyrektor Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce.

Życiorys

Urodził się w rodzinie chłopskiej Marcina i Katarzyny Pilichowskich jako ich najstarszy syn. W 1933 ukończył gimnazjum w Trzemesznie. Studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Poznańskiego. Na ostatnim roku studiów został asystentem prof. Romana Pollaka. Studia ukończył w 1937 roku. Odbył trzymiesięczną służbę wojskową w 67. pułku piechoty w Brodnicy, po czym wyjechał na stypendium naukowe do Szwecji, studiując na uniwersytetach w Uppsali i Sztokholmie (1938–1939). Według ustaleń Szymona Wiesenthala należał przed 1939 do Obozu Narodowo-Radykalnego i był później wydalony z PZPR za zatajenie tego faktu.

Po wybuchu II wojny światowej pracował w rodzinnym gospodarstwie rolnym, po czym został, w grudniu 1939, wysiedlony z Rzadkwina do Piotrkowa Kujawskiego, gdzie spędził okres okupacji pracując m.in. jako robotnik młynarski, budowlany oraz księgowy. W tym czasie był zaangażowany w działalność konspiracyjną narodowo-katolickiego związku Ojczyzna oraz Armii Krajowej.

W latach 1946–1948 był członkiem PPR, od 1948 roku należał do PZPR.

20 stycznia 1945 został wybrany członkiem Gminnej Rady Narodowej i sekretarzem Obywatelskiego Komitetu Narodowego w Piotrkowie Kujawskim. W marcu 1945 zrezygnował z tych funkcji i wyjechał do Poznania, gdzie znalazł zatrudnienie w Polskim Związku Zachodnim (PZZ), a w listopadzie przeniósł się do Warszawy. W tym czasie do PZZ weszła znaczna liczba działaczy ujawnionej w lipcu 1945 Ojczyzny. W 1946 uzyskał stopień naukowy doktora filozofii w zakresie historii kultury i socjologii. W latach 1946–1950 pełnił funkcję sekretarza generalnego i dyrektora zarządu głównego PZZ. W 1950 został organizatorem i pierwszym dyrektorem Wydawnictwa Morskiego. Ponadto pełnił funkcje sekretarza w Zarządzie Głównym Ligi Morskiej (1951–1952) oraz kierownika działu ekonomiki i planowania w Morskim Instytucie Rybackim w Gdyni (1952–1953).

W 1953 przeszedł do pracy naukowej. Współpracował z Towarzystwem Literackim, Polskim Towarzystwem Historycznym, Gdańskim Towarzystwem Naukowym i Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk oraz pełnił funkcje kustosza w Gdańskiej Bibliotece PAN (1953–1957) a także sekretarza generalnego i członka Prezydium Rady Naczelnej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich (1957–1965).

Według materiałów zgromadzonych w archiwum Instytutu Pamięci Narodowej był w latach 1952–1961 tajnym współpracownikiem Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa PRL o pseudonimie „Wacław”. W archiwum IPN znajduje się 5 teczek pracy agenta (informatora) liczących łącznie ponad tysiąc stron.

3 maja 1965 został powołany na stanowisko dyrektora Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce i funkcję tę pełnił do śmierci. Jako dyrektor Głównej Komisji był inicjatorem oraz uczestnikiem kilkudziesięciu ogólnopolskich i międzynarodowych konferencji poświęconych zagadnieniom nieprzedawniania i ścigania zbrodni hitlerowskich, obozom koncentracyjnym i przesiedleniom, zbrodniom wojennym i ludobójstwu. W okresie przygotowania do czystki antysemickiej w PRL, po wybuchu wojny sześciodniowej w 1967 publikował artykuły o wymowie antysemickiej w „Trybunie Ludu”, „Walce Młodych” i „Za Wolność i Lud”, a także usiłował przejąć archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego. W 1972 uzyskał tytuł naukowy profesora nauk politycznych. W 1984 roku był inicjatorem przekształcenia Głównej Komisji w Instytut Pamięci Narodowej.

Był członkiem m.in. Wojskowego Instytutu Historycznego, Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Instytutu Zachodniego w Poznaniu, Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Instytutu Śląskiego w Opolu, Instytutu Bałtyckiego w Gdańsku.

Zmarł 23 października 1984 podczas konferencji naukowej Ogólnopolskiego Komitetu Obrońców Pokoju. Pogrzeb odbył się 29 października na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera A4-tuje-5).

Odznaczenia

Był odznaczony m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I i II klasy, Medalem 30-lecia Polski Ludowej, Złotym, Srebrnym i Brązowym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju” oraz Honorową Odznaką Miasta Łodzi (1983).

Wybrane publikacje

• Badanie i ściganie zbrodni hitlerowskich 1944–1974, Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 1975.
• Dwadzieścia lat pracy narodu polskiego na ziemiach zachodnich i północnych 1945-1965, Warszawa: Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich, 1965.
• Fałszerstwo czy prowokacja? Odwetowcy w roli oskarżycieli, Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1977.
• Hitlerowski program zagłady narodu polskiego i jego realizacja w latach 1939-1945, Warszawa: Wydaw. „Ruch”, 1972.
• Nieznane polonica w bibliotekach szwedzkich, Gdańsk: Gdańskie Tow. Naukowe, 1962.
• No Time-limit for these Crimes, Warsaw: „Interpress”, 1980.
• O co walczyliśmy i o co walczymy? Zasady ideowo-programowe, osiągnięcia i cele P.Z.Z. 1921–1946, Poznań: Polski Związek Zachodni, 1947.
• Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny, Warszawa: PWN, 1979.
• Problemy reparacji wojennych, restytucji mienia oraz odszkodowań, Warszawa: Ministerstwo Sprawiedliwości. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 1974.
• Rola partii w odzyskaniu, zagospodarowaniu i zespoleniu ziem zachodnich i północnych, Warszawa: Zachodnia Agencja Prasowa, 1965.
• Tradycje przyjaźni polsko-niemieckiej, Warszawa: Zachodnia Agencja Prasowa, 1963.
• Trybunał Norymberski i zasady norymberskie a sprawa ścigania i karania hitlerowskich zbrodniarzy wojennych, Warszawa: Zrzeszenie Prawników Polskich, 1971.
• Tysiąc lat myśli politycznej i walki o jedną Polskę między Odrą i Bugiem, Warszawa: Rada Naczelna Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich. Komisja Propagandy, 1962.
• W XX-lecie powrotu ziem zachodnich i północnych do macierzy 1945–1965, Warszawa: Zarząd Propagandy Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego, 1965.
• Wybrane rocznice na lata 1965-1969 związane z ziemiami zachodnimi i północnymi, Warszawa: Zachodnia Agencja Prasowa, 1965.
• Zagadnienie ziem zachodnich w programie i działalności Polskiej Partii Robotniczej, Warszawa: Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich, 1962.
• Zbrodnie hitlerowskie na dzieciach i młodzieży polskiej, Warszawa: „Sport i Turystyka”, 1972.

Bibliografia

• SzymonS. Wiesenthal SzymonS., Judenhetze in Polen. Vorkriegsfaschisten und Nazi-Kollaborateure in Aktionseinheit mit Antisemiten aus den Reihen der KP Polens, Bonn 1969 .

Linki zewnętrzne

• Publikacje prof. Cz. Pilichowskiego w katalogu Biblioteki Narodowej (dostęp: 23-10-2014).
• Nagranie wywiadu z Czesławem Pilichowskim w ramach historii mówionej, International Liberators Conferences, Nowy Jork i Waszyngton, United States Holocaust Memorial Council, październik 1981