Czternastozgłoskowiec anapestyczny
Czternastozgłoskowiec anapestyczny (czterostopowiec anapestyczny hiperkatalektyczny w średniówce i klauzuli) – format wiersza sylabotonicznego, w którym akcenty padają na sylaby trzecią i szóstą obu członów składowych. Ponieważ w wierszu polskim przeważa klauzula żeńska, anapesty regularnie przyjmują hiperkataleksę[1] Czternastozgłoskowiec anapestyczny występuje przede wszystkim w strofie mickiewiczowskiej, czyli czterowierszu 14(7a+7a)/10b/14(7c+7c)/10b.([2]. Mickiewicz użył tej zwrotki w balladach Czaty i trzech budrysów.
- Z ogrodowej altany wojewoda zdyszany
- Bieży w zamek z wściekłością i trwogą.
- Odchyliwszy zasłony, spojrzał w łoże swej żony
- Pójrzał, zadrżał, nie znalazł nikogo.
- (Czaty)
Nie wszyscy badacze wiersza polskiego (w tym Kazimierz Budzyk[3] i Julian Krzyżanowski[4]) uznają realne istnienie anapestu w naszej poezji. Adam Ważyk, poeta i wersolog, pisał wprost: "Strofa Mickiewiczowska" składa się z peonów wymienionych na trocheje i z amfibrachów[5]. Przykładem konsekwentnie użytego czternastozgłoskowca anapestycznego jest wiersz Kazimierza Tetmajera Melodia mgieł nocnych[6]:
- Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
- lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie...
- Okręcajmy się wstęgą naokoło księżyca,
- co nam ciała przezrocze tęczą blasków nasyca,
- i wchłaniajmy potoków szmer, co toną w jeziorze,
- i limb szumy powiewne, i w smrekowym szept borze,
- pijmy kwiatów woń rzeźwą, co na zboczach gór kwitną,
- Dźwięczne, barwne i wonne, w głąb wzlatujmy błękitną.
Natomiast Bolesław Leśmian anapestycznego czternastozgłoskowca użył w balladzie Dąb.
- A gdy śpiew mu uderzył durem leśnym do głowy,
- Grał wszystkimi jarami wszystkie naraz parowy!
- Aż ten ołtarz zlękniony, gdzie wyzłota się święci,
- Chciał już runąć na ziemię, lecz potłumił swe chęci.
- A on wpodłuż organy, stare miażdżąc im koście,
- Porozpędzał swe dłonie, jak te nogi po moście,
- I rozwiawszy tłum dźwięków po pieśniowym rozłogu,
- Wygrzmiał z miechów to wszystko, co las myśli o Bogu!
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ewa Miodońska-Brookes, Adam Kulawik, Marian Tatara, Zarys poetyki, Warszawa 1980, s. 488.
- ↑ Teresa Kostkiewiczowa, Mickiewiczowska strofa, [w:] Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Wrocław 2002. Porównaj też Wiktor J. Darasz, Z mickiewiczowskich tradycji wersyfikacji polskiej: anapest, Język Polski, 5/1998,s. 368.
- ↑ Kazimierz Budzyk, Spór o polski sylabotonizm, Warszawa 1957.
- ↑ Julian Krzyżanowski, Nauka o literaturze, 1966.
- ↑ Adam Ważyk, Mickiewicz i wersyfikacja narodowa, Warszawa 1951, s. 103.
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz, Mały przewodnik po wierszu polskim, Kraków 2003, s. 71-72.