Czuwak

Czuwak – w transporcie szynowym jeden z elementów zabezpieczających, którego celem jest minimalizowanie zagrożeń wynikających z kierowania pojazdem przez człowieka. Nazwa została bezpośrednio zaczerpnięta od czasownika czuwać, ponieważ jego podstawowym zadaniem jest sprawdzenie przytomności prowadzącego pojazd. W zależności od rodzaju pojazdu oraz trakcji czuwak lub jego element musi być stale wciśnięty w trakcie jazdy (tzw. czuwak bierny lub pasywny) lub uruchamiany w określonym momencie jazdy (czuwak aktywny). Niespełnienie tych wymogów automatycznie powoduje zapoczątkowanie hamowania awaryjnego pojazdu.

Czuwak w pojazdach kolejowych

W pojazdach szynowych kolejowych używa się najczęściej czuwaków aktywnych, czyli takich, w których maszynista musi odpowiednio zareagować (np. wciśnięciem przycisku) na podany mu przez urządzenie sygnał (świetlny, dźwiękowy).

Pedały w tramwaju Konstal 13N

Czuwak w tramwaju Moderus Beta, w ręcznym zadajniku jazdy (pierwsza dźwignia z lewej)

Czuwak w tramwaju

Kabina motorniczego powinna być wyposażona w urządzenie zatrzymujące wagon (czuwak).

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 22 grudnia 2003 r. w sprawie warunków technicznych tramwajów i trolejbusów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia, rozdział 6, § 12. 2) f)

W tramwajach używa się z reguły czuwaków pasywnych. Wśród tramwajów jeżdżących w Polsce, zadania czuwaka realizowane są najczęściej poprzez trzeci (skrajny po lewej stronie) pedał w kabinie motorniczego w wagonach rodziny Konstal 13N i 105N. Jest to czuwak bierny, dlatego w czasie jazdy powinien być na stałe wciśnięty. Jego puszczenie powoduje włączenie hamulców elektrodynamicznego oraz szynowego (oraz dodatkowo dzwonka alarmowego w kabinie prowadzącego pojazd), co umożliwia szybkie zatrzymanie składu. Chroni to podróżnych oraz prowadzącego przed zagrożeniami wynikającymi z sytuacji na torach (wtargnięcie pieszego, najechanie innego pojazdu) i umożliwia natychmiastową reakcję motorniczego. Zapewnia również bezpieczeństwo w przypadku zasłabnięcia, zaśnięcia lub choroby motorniczego – ustanie siły wciskającej czuwak powoduje jego zadziałanie.

W nowszych wagonach tramwajowych, w których sterowanie oparte jest na ręcznym zadajniku jazdy, zadania czuwaka realizowane są zazwyczaj przez rękojeść, która musi pozostawać wciśnięta w trakcie jazdy, zazwyczaj jednak jest dostępny również czuwak w postaci pedału, będący alternatywą dla trzymania dłoni na rękojeści.

Linki zewnętrzne

• Train Stopped Safely by ‘Dead-Man Feature’ Andy Newman 2010-04-28 The New York Times