Dawne więzienie miejskie we Wrocławiu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dawne więzienie miejskie we Wrocławiu
Symbol zabytku nr rej. 4 z 12.03.1960 oraz A/2794/169 z 15.02.1962[1]
Ilustracja
Dawne więzienie miejskie
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Adres

ul. Więzienna 6

Styl architektoniczny

gotyk

Kondygnacje

trzy

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Dawne więzienie miejskie – dawne więzienie miejskie znajdujące się u zbiegu ulic Więziennej i Nożowniczej we Wrocławiu, obecnie siedziba wrocławskiego oddziału Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.

Historia i opis architektoniczny[edytuj | edytuj kod]

Czteroskrzydłowy, jednotraktowy budynek z kwadratowym dziedzińcem został wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku z przeznaczeniem na więzienie dla stanu niższego (wyposażone było w dyby) oraz dla osób skazanych na karę śmieci[2][3]. We wschodnim skrzydle w jego podziemnej części przeprowadzano przesłuchania i tortury. Według wrocławskiej legendy w więzieniu swoją roczną karę miał odbyć Wit Stwosz, oskarżony o podrobienie weksla[4], co jest nieprawdą. Pierwsze wzmianki o budynku pojawiły się w 1349, 1358 oraz w 1367 roku; pierwsza wzmianka o więzieniu pochodzi z 1403 roku[5].

Dziedziniec więzienia miejskiego
Brama z dziedzińca więzienia na ulicę Więzienną

Pierwotnie była to jedynie trzykondygnacyjna gotycka wieża ceglana wzniesiona na planie kwadratu, w której znajdowały się pomieszczenia dla więźniów i dla strażników[2][6]. W kolejnych dziesięcioleciach do wieży dobudowano dwie izby od strony ulicy Więziennej (zachodniej) oraz cztery izby w podłużnym budynku o dwuspadowym dachu od strony ulicy Nożowniczej (północnej)[2][3]. Według Janiny Eysmontt to jednak północne skrzydło jest najstarszą częścią budynku[5]. W jej wschodniej części znajduje się piwnica ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym z talerzowymi zwornikami datowanymi na pierwszą połowę XIV wieku. W zachowanych materiałach źródłowych ta część więzienia określana była jako in fundo („w głębi”). Skrzydło to jeszcze w średniowieczu zostało podzielone gotycką ścianą szczytową[5]. W 1464 roku, w skrzydle północnym urządzono nieistniejącą obecnie kaplicę[7][2], wzmiankowaną po raz pierwszy w 1555 roku[5]; od 1585 roku nad wejściem do niej umieszczono również niezachowane malowidło przedstawiające Chrystusa Boleściwego[2].

Skrzydło zachodnie zostało wzniesione w okresie gotyckim, ale widoczny jest w nim również renesansowy podział architektoniczny. Zachodnia część szczytu budynku była zamknięta kocimi schodami i zębatym fryzem pochodzącym z ok. 1500 roku. Po tym okresie wybudowano trzykondygnacyjne obecnie skrzydło wschodnie[5]. Najmłodsze skrzydło południowe ma już cechy renesansowego budownictwa – długa cegła, fasciowe obramienia okien. W okresie renesansowym wszystkie pomieszczenia uległy zmianom; większość z nich została przykryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami[5].

W 1683[2] lub w 1689[5] roku budynek więzienia został przebudowany i otrzymał obecny kształt[2]. Skrzydło zachodnie zostało podwyższone o jedną kondygnację, wzniesiono wówczas ścianę attykową, sklepione podcienie w części przybramia oparte na kamiennym słupie oraz drewniane ganki podwieszone na wspornikach przy elewacji dziedzińcowej[6]. W 1733 roku na terenie obiektu mogło przebywać jednocześnie stu więźniów[5].

Do 1792 roku budynek był jedynym miejskim więzieniem we Wrocławiu[5]. Na przełomie XVIII i XIX wieku więzienie zostało zamknięte. Od 1818 roku w murach budynku znajdował się lombard i swoją siedzibę miały różne instytucje filantropijne[2]. Wykonano wówczas przebudowę budynku: powstała północna i zachodnia klatka schodowa[5] przykryta dwudzielnym sklepieniem[6]. W 1877 roku miała miejsce kolejna przebudowa, podczas której przekształcono wewnętrzny układ pomieszczeń, wzniesiono nową klatkę schodową w miejsce starej krętej, zlikwidowano część zewnętrznych drewnianych ganków oraz zlikwidowano zewnętrzne schody dziedzińcowe[5]. W 1910 roku elewacja budynku została obłożona częściowo cegłą licówką; w 1912 roku powiększono otwory okienne od strony ulicy Nożowniczej[6], w 1927 roku zlikwidowano sklepienie krzyżowe w północnej izbie na parterze[5][a] i umieszczono tam skarbiec oraz przebito nowe wejście do piwnicy[6].

Po 1945 roku[edytuj | edytuj kod]

Poważniejsze prace remontowo-konserwatorskie miały miejsce: według Janiny Eysymontt w latach 1968–1975[5], wg Antkowiaka w latach 1967–1973[3], wg Małachowicza w latach 1971–1974[8]. Prace prowadziły Pracownie Konserwacji Zabytków pod okiem architekta Jerzego Burka. Dzięki tym pracom obniżono o jedną kondygnację skrzydło zachodnie, odtworzono drewniany ganek we wschodnim skrzydle i częściowo arkady w zachodnim skrzydle, w pomieszczeniu na I piętrze w skrzydle północnym, odtworzono późnośredniowieczne inskrypcje, a w skrzydle zachodnim polichromowany strop renesansowy[5]. Zmieniono wówczas również układ komunikacyjny, likwidując m.in. wejście od strony północnej. Obecnie komunikację zapewniają trzy klatki schodowe oraz zewnętrzne galerie w skrzydle wschodnim na drugiej i trzeciej kondygnacji. Całość pokryta jest dwuspadowym dachem wzbogaconym w skrzydle północnym i zachodnim lukarnami; w skrzydle wschodnim zachowała się dawna więźba dachowa[7].

W budynku mieściły się m.in.: Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk, Zakład Archeologii Nadodrza PAN, Pracownia Archeologii Śląska czy redakcja „Przeglądu Architektonicznego”. Obecnie w murach budynku znajduje się wrocławski oddział Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, biblioteka z czytelnią i pokoje gościnne. Od lat 90. na parterze i w podziemiu działa pub z ogródkiem na dziedzińcu[9].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Adam Żurek, autor opisu budynku więzienia w Atlasie architektury Wrocławia, podaje tę samą informację, ale dotyczącą izby w skrzydle wschodnim[7].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  2. ↑ a b c d e f g h Harasimowicz 2006 ↓, s. 954.
  3. ↑ a b c Antkowiak 1997 ↓, s. 447.
  4. ↑ Średniowieczny zabytek, w którym kiedyś odsiadywano wyroki =. miejscawewroclawiu.pl, 2011.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Eysymontt 2011 ↓, s. 384.
  6. ↑ a b c d e Małachowicz 1981 ↓, s. 232–236.
  7. ↑ a b c Harasimowicz 1997 ↓, s. 123.
  8. ↑ Małachowicz 1985 ↓, s. 198.
  9. ↑ Wojciech Prastowski: Odkrywamy Wrocław: Dawne więzienie miejskie. tuwroclaw.com, 2011.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dawne_więzienie_miejskie_we_Wrocławiu&oldid=67303531”