Dawny kościół imienia Zbawiciela na placu Czystym we Wrocławiu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
kościół imienia Zbawiciela
Salvatorkirche
kościół filialny
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Wrocław

Wyznanie

protestanckie

Kościół
brak współrzędnych

Kościół Zbawiciela (niem. Salvatorkirche) – pierwszy kościół ewangelicki, który znajdował się we Wrocławiu, na Wygonie Świdnickim, w obrębie obecnego pl. Czystego (Salvatorplatz).

Historia[edytuj | edytuj kod]

widok kościoła Zbawiciela na planie Barthela Weihnera z 1562 roku

W 1541 roku rada miejska Wrocławia zakupiła leżący poza murami miasta kawałek łąki, w celu założenia nowego cmentarza "Kirchof zu St. Gertrudis" (cmentarz św. Gertrudy[1] dla mieszkańców "świdnickich łąk"[2]. 24 marca 1541 teren został ogrodzony: północna strona cmentarza leżała bezpośrednio przy fosie obwarowań miejskich; przy wschodnim płocie stało niewielkie ossuarium, natomiast wejście główne prowadziło przez bramę od strony zachodniej. W takim niezmienionym kształcie przetrwał do XIX wieku[3].

Część przyległych ziem wykupiła również parafia św. Marii Magdaleny[1], która chowała na tych terenach swoich ubogich parafian[2]. Z jej inicjatywy i na jej terenie[1], gdzie dotychczas stał krzyż cmentarny[4] lub kaplica grobowa[3] w 1561 roku rozpoczęto budowę kościoła pod wezwaniem Zbawiciela. Prace zakończyły się w 1568 roku[1]. Już w 1562 roku wizerunek kościoła w jego pierwszej fazie budowy uwiecznił Barthel Weihner i jego syn Georg na planie Wrocławia[5]. Pierwszym pastorem w kościele był doktor Ambrosius Moibanus (młodszy)[1] lub Gregorius Gebhard[3].

W kościele odbywały się msze dla ludności zamieszkałej w pobliskich wsiach na południe od Wrocławia, m.in. dla Glinianek, Hub, Nowej Wsi i Borka. W latach 1609 - 1610 świątynię rozbudowano. W 1648 roku kościół przeszedł pod władanie katolików i pozostał pod nim do 1708 roku[1]. 15 lutego 1742 roku świątynia została podniesiona do rangi kościoła filialnego parafii św. Marii Magdaleny[1] i obsługiwała ludność ewangelicką ze wsi Nowa Wieś, Gajowic, Szczepina, Wojszyc, Oporowa, Grabiszyna, Muchoboru Wielkiego, Muchoboru Małego, Hub, Księża Małego, Księża Wielkiego, Tarnogaju i Dworka[1]. Od 1757 roku opiekę duchową proboszcz świątyni roztaczał także nad regimentem kirasjerów stacjonujących na Grabiszynie. W 1768 roku, po wojnie siedmioletniej, kościół odnowiono i odremontowano, a następnie ponownie poświęcono[1]. W 1777 roku zamknięto otaczający go cmentarz[6]. 12 listopada 1854 roku kościół doszczętnie spłonął[1].


Opis architektoniczny[edytuj | edytuj kod]

Według większości źródeł pierwszy budynek świątyni był wykonany w konstrukcji szachulcowej[1][2][7]. Mariusz Caban, choć nie neguje tego poglądu, wskazuje na inną możliwość, a mianowicie, że w pierwszych latach istnienia kościół mógł być odeskowany[8]. Była to świątynia jednonawowa, z wyodrębnionym, zamkniętym poligonalnie niższym prezbiterium[7]. Korpus na poziomie fundamentów mierzył 36 łokci długości i 18 szerokości[9] (16,70 x 10,80 m), prezbiterium miało długość 8.40 m, a największa szerokość mierzona przy łuku tęczy 7,25 m[10]. Konstrukcję pokrywał dach dwuspadowy nad korpusem i wielospadowy nad prezbiterium; nad dachem korpusu umieszczona została sygnaturka[11]. W 1577[12][13] lub 1582 roku[6] do bryły, od zachodniej strony, na osi kościoła dobudowano wieżę[6] (dzwonnicę[14]), niższą od sygnaturki[12][a]. Jedynie na planie Wrocławia umieszczonym w dziele wydanym przez Matthäusa Meriana w 1650 roku wieża znajdowała się przy północnej ścianie korpusu, przy północno-zachodnim narożniku kościoła[10]. Pierwsze prace rozpoczęto 20 kwietnia: wykonano fundamenty, na których postawiono drewnianą konstrukcję i przykryto ją gontem. 19 maja na szczycie osadzono kulę, zamontowano duży dzwon ufundowany przez ludwisarza Hansa Fuchsa[10] oraz mały dzwon[14] lub dwa małe dzwony[10] pochodzące z sąsiedniej kaplicy (kościółka) św. Gertrudy[14][b].

W 1610 roku, z powodu złego stanu technicznego wieży wzniesiono nową na planie kwadratu o boku 6 metrów[18], która przylegała do elewacji zachodniej w osi założenia. Wieżę, tym razem już wyższą od sygnaturki znajdującej się na dachu korpusu, zwieńczono kulą, krzyżem, chorągiewką i gwiazdą, której elementy pomalował miejscowy malarz George Hader[4]. W tym samym czasie przebudowano korpus świątyni, przedłużając go w kierunku zachodnim o 18 łokci[6] czyli około 10,90 m[18]. Okna zakończono łukiem półpełnym o prostych podziałach maswerków. Na dachu umieszczona była sygnaturka o cechach już wczesnorenesansowych[18]. Prace zakończono w maju 1610 roku[4][13]. Wygląd kościoła w takiej formie widoczny jest na grafice G. Hayera z 1613 roku[19][20] oraz na planie miasta umieszczonego w dziele M. Meriana z 1650 roku[18]. W październiku 1638 na wieży osadzono żelazną szpilę[4].

W 1723 roku dokonano przebudowy świątyni w duchu baroku: dobudowano asymetryczną nawę boczną z dwoma kondygnacjami empor[7][6] oświetlonymi ośmioma parami okien i przykrytą osobnym, czterospadowym dachem[6][19]. Podobne empory dodano w starym korpusie po stronie północnej oraz dodano dwie wieżyczki w pobliżu wieży, które doświetlały dwie klatki schodowe prowadzące na empory[18]. W tym samym okresie rozbudowano również prezbiterium[19]. Według Przemysława Guszpita, Rolanda Mruczka i Tomasza Kastka świątynia po przebudowie barokowej wykonana była w konstrukcji ryglowej[19].

Podczas wojen śląskich, w okresie od 1756 do 1763 roku, z powodu obronnych, wieża kościoła została obniżona[6] lub zniszczona[14]. Odbudowano ją w latach 1767–1768, a jak wynika z zachowanego kosztorysu z 22 sierpnia 1767 koszt tych prac wyniósł 1214 talarów[14].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k Burak i Okólska 2007 ↓, s. 167.
  2. ↑ a b c Zwierz 1995 ↓, s. 17.
  3. ↑ a b c Scheuermann 1994 ↓, s. 1430.
  4. ↑ a b c d Wojtucki 2015 ↓, s. 14.
  5. ↑ Caban 2015 ↓, s. 176.
  6. ↑ a b c d e f g Harasimowicz 1997 ↓, s. 47.
  7. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 412.
  8. ↑ Caban 2015 ↓, s. 178-179.
  9. ↑ Wojtucki 2015 ↓, s. 174.
  10. ↑ a b c d Guszpit 2015 ↓, s. 174.
  11. ↑ Caban 2015 ↓, s. 178.
  12. ↑ a b Caban 2015 ↓, s. 179.
  13. ↑ a b Górska 1997 ↓, s. 149.
  14. ↑ a b c d e Wojtucki 2015 ↓, s. 15.
  15. ↑ Guszpit 2015 ↓, s. 15.
  16. ↑ Słoń 2000 ↓, s. 151.
  17. ↑ Wojcieszak 2015 ↓, s. 108.
  18. ↑ a b c d e Guszpit 2015 ↓, s. 175.
  19. ↑ a b c d Caban 2015 ↓, s. 183.
  20. ↑ Plan Georga Hayera z widocznym kościołem z lewym dolnym rogu

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Takie położenie wieży znane jest z planu Weinerów z 1562 roku, z planu Fredericka H. Vrooma – Friedricha Grossa z 1587 roku, z planu Georga Hayera z 1591 roku, z planu autorstwa Friedricha Bernharda Wernera wydanego przez Johanna Davida Schleuena z 1741 roku oraz z planu F.B. Wernera (po 1742 roku, ale przed 1750 rokiem), [15]
  2. ↑ Lokalizacja kaplicy św. Gertudy jest rzeczą sporną. Według jednych źródeł znajdowała się w miejscu dzisiejszego placu Kościuszki, a według innych była pierwszą świątynią, zanim w jej miejsce wzniesiono kościół Bożego Ciała[16] [17]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Marek Burak, Halina Okólska: Cmentarze dawnego Wrocławia. Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2007.
  • Jan Harasimowicz (red.): Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
  • Jolanta Gromadzka, Ewa Szewczyk: Świątynie Wrocławia. Archiwum budowlane miasta Wrocławia, 1997.
  • Katarzyna Zwierz: Ulica Świdnicka we Wrocławiu. Ratusz wrocławski, 1995.
  • Marek Słoń: Szpitale średniowiecznego Wrocławia. Wydawnictwo Neriton, 2000.
  • Mateusz Goliński: Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1997.
  • Hanna Górska: "Wrocławskie kościoły o drewnianej konstrukcji szkieletowej" w: Architektura Wrocławia tom III Świątynia pod red. Jerzego Rozpędowskiego. Wrocław: WERK, 1997.
  • Mariusz Caban: "Rekonstrukcja kościoła Salwatora we Wrocławiu" w: Wratislavia Antiqua tom 21 Cmentarza Salwadora. Pierwsza nekropolia wrocławskich protestantów pod red. Krzysztofa Wachowskiego. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2015.
  • Daniel Wojtucki: "Cmentarz i kościół Salwatora we Wrocławiu w świetle źródeł pisanych" w: Wratislavia Antiqua tom 21 Cmentarza Salwadora. Pierwsza nekropolia wrocławskich protestantów pod red. Krzysztofa Wachowskiego. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2015.
  • Przemysław Guszpit, Roland Mruczej, Tomasz Kastek: "Relikty kościoła Salwatora we Wrocławiu" w: Wratislavia Antiqua tom 21 Cmentarza Salwadora. Pierwsza nekropolia wrocławskich protestantów pod red. Krzysztofa Wachowskiego. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2015.
  • Gerhard Scheuermann: Das Breslau Lexikon, tom II. Laumann-Verlag Dülmen, 1994.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dawny_kościół_imienia_Zbawiciela_na_placu_Czystym_we_Wrocławiu&oldid=72089980”