Dom Squedera w Katowicach
 Dom od strony południowo-zachodniej (2023) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Dworcowa 13, |
| Typ budynku |
dom handlowo-biurowy |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
nieznany |
| Inwestor |
Jan Squeder |
| Kondygnacje |
5+1 |
| Powierzchnia użytkowa |
m² |
| Ukończenie budowy |
1937 |
| Ważniejsze przebudowy |
2005 |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°15′28,1″N 19°01′18,1″E/50,257806 19,021694
| |
Dom inżyniera Jana Squedera w Katowicach – dom handlowo-biurowy znajdujący się w Śródmieściu Katowic, położony przy ul. Dworcowej 13.
Wzniesiony w 1937 roku w stylu funkcjonalistycznym dla inżyniera Jana Squedera gmach stanowi jeden z najwybitniejszych przykładów architektury modernistycznej w Katowicach, a także realizuje zasady architektury nowoczesnej Le Corbusiera. Budynek jest siedzibą różnych instytucji, m.in. katowickiego okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Dom, wybudowany dla inżyniera Jana Squedera[1], wzniesiono na działce o powierzchni 185 m², na której wcześniej działała Mleczarnia Zdrowia[2]. Projekt budynku został opracowany przez Spółkę Inżyniersko-Budowlaną w 1932 roku[3], lecz sam autor projektu nie jest znany[4]. Z niewiadomych zaś przyczyn budowę domu rozpoczęto z dużym opóźnieniem. Gmach w stanie surowym gotowy był latem 1937 roku[4] i jeszcze tego samego roku oddano go do użytku[3][1]. Od momentu powstania domu na parterze działał sklep, którego witryny sięgały poziomu chodnika, a na pierwszym piętrze urządzono kawiarnię Scala, która była własnością Wincentego Grzędy. Wyżej natomiast mieściły się biura i mieszkania[1].
Po II wojnie światowej kawiarnię podzielono na sale wystawowe, a sam dom stał się siedzibą katowickiego oddziału Centralnego Biura Wystaw Artystycznych, którego otwarcie nastąpiło 2 października 1949 roku. Biuro działało w gmachu przy ulicy Dworcowej 13 do 1972 roku, kiedy to nastąpiła zmiana siedziby do pawilonu powstałego przy alei W. Korfantego. Miejsce Biura Wystaw Artystycznych w dotychczasowym gmachu zajęła galeria Art Nova, do której tradycji nawiązywała późniejsza galeria Art Nova 2[2]. Mieszkania w budynku podzielono na mniejsze lokale, w których zaczęły funkcjonować kancelarie adwokackie czy gabinety lekarskie[2].
W 2005 roku przeprowadzono termomodernizację domu, zatracając pierwotne proporcje i detale architektoniczne domu inż. J. Squedera. W czasie tych prac dołożono nowe, nieistniejące wcześniej elementy jak balustrady[2]. W pierwszych latach XXI wieku na pierwszym piętrze działał pub Za drzwiami (do 2011 roku), a później herbaciarnia Teoria[2]. Budynek ten stał się jednym z obiektów na otwartym w Katowicach w 2011 roku Szlaku Moderny[5]. Od końca czerwca 2021 roku przestała na parterze budynku działać galeria ZPAP-u, a w jej miejsce urządzono sklep odzieżowy[2].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Dom inż. Jana Squedera położony jest przy ulicy Dworcowej 13 (róg z ulicą św. Jana) w Katowicach[6] w dzielnicy Śródmieście[7]. Jest to narożny[3] dom handlowo-biurowy[7], murowany z cegły[3], wybudowany przy użyciu szkieletu żelbetowego[4]. Gmach zwieńczony jest płaskim dachem[3]. Ma pięć kondygnacji nadziemnych i jedną podziemną[7]. Powierzchnia zabudowy domu wynosi 123 m², a kubatura 3 113,22 m³[2].
Dom wzniesiony jest w stylu funkcjonalizmu[3] i stanowi jeden z najwybitniejszych przykładów architektury modernistycznej w Katowicach[1]. Jest to również przykład pełnej realizacji zarówno programu nowej architektury Le Corbusiera, jak i jego założeń estetycznych. Dom Squedera ma formę sześcianu z tą różnicą, iż elewacja od strony ulicy św. Jana jest lekko wybrzuszona[4]. Parter budynku, pełniący funkcję handlową[3], jest niemal całkowicie przeszklony[4], co zostało zaakcentowane ciemnym kolorem[8]. Parter jest nieco mniejszy w obrysie niż nadwieszona nad nim bryła budynku[1], sprawiając wrażenie unoszenia właściwej bryły budynku nad parterem przy jego podtrzymaniu tylko przez szeroko rozstawione słupy[4]. Na ostatniej kondygnacji znajdują się loggia[3] z wysuniętymi płytami balustrad[8].
Każda z dwóch frontowych elewacji budynku została inaczej zaprojektowana mimo użycia tych samych elementów. Tworzą je przede wszystkim okna i puste partie ścian. Wszystkie zaś okna, które są ułożone „wstęgowo”, mają różną wysokość. Szczególnie pod tym względem wyróżniają się okna drugiej kondygnacji. Okna od strony ulicy św. Jana układają się w trzy poziome pasy, a od strony ulicy Dworcowej na trzech kondygnacjach zostały wprowadzone balkony osłonięte wystającą nieco ponad lico ściany płytą, która kontrastuje z płaskością elewacji domu. Identyczny typ balkonu Le Corbusier zastosował w budynku Villa Stein w Garches powstałym około 1927 roku[4].
Dom inż. J. Squedera wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków miasta Katowice[7].
Według stanu z połowy 2023 roku, w domu przy ulicy Dworcowej 13 siedzibę mają m.in. Salon Desy (nr 12)[9], butik odzieżowy[10], kluboczajownia Teoria[11], pracownia UFFO[12] czy kancelaria adwokacka[13]. Gmach jest ponadto siedzibą Okręgu w Katowicach Związku Polskich Artystów Plastyków[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Bulsa, Grzegorek i Witaszczyk 2013 ↓, s. 166.
- ↑ a b c d e f g Bulsa, Grzegorek i Witaszczyk 2013 ↓, s. 167.
- ↑ a b c d e f g h Danilczyk i Kasprzyk 1994 ↓, s. 186.
- ↑ a b c d e f g Odorowski 2013 ↓, s. 204.
- ↑ Justyna Przybytek: Szlak moderny w Katowicach oficjalnie otwarty!. dziennikzachodni.pl, 2011-10-29. [dostęp 2023-07-04]. (pol.).
- ↑ Danilczyk i Kasprzyk 1994 ↓, s. 185.
- ↑ a b c d Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki. emapa.katowice.eu. [dostęp 2023-07-04]. (pol.).
- ↑ a b Centrum Informacji Turystycznej: Dom usługowo‑mieszkalny. moderna.katowice.eu. [dostęp 2023-07-04]. (pol.).
- ↑ DESA Dzieła Sztuki i Antyki: Salon 12, Katowice. desa.art.pl. [dostęp 2023-07-04]. (pol.).
- ↑ Butik Dworcowa 13. butik-dworcowa13.business.site. [dostęp 2023-07-04]. (pol.).
- ↑ Teoria. katowice.slaskie.travel. [dostęp 2023-07-04]. (pol.).
- ↑ PRACOWNIA UFFO - KURS RYSUNKU. uffo.info. [dostęp 2023-07-04]. (pol.).
- ↑ Kancelaria Adwokacka Tomasz Gontarz: Kontakt. gontarz.com.pl. [dostęp 2023-07-04]. (pol.).
- ↑ Związek Polskich Artystów Plastyków. Okręg w Katowicach. zpap.katowice.pl. [dostęp 2023-07-04]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Michał Bulsa, Grzegorz Grzegorek, Beata Witaszczyk, Domy i gmachy Katowic, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2013, ISBN 978-83-63780-00-5 (pol.).
- Leszek Danilczyk, Maria Kasprzyk, Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Katowice. Tom I tekst. Część II studium konserwatorskie, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1994 (pol.).
- Waldemar Odorowski, Architektura Katowic w latach międzywojennych 1922-1939, wyd. drugie, Katowice: Muzeum Śląskie w Katowicach, 2013, ISBN 978-83-62593-44-6 (pol.).