Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach
Danziger Kopf - Vorlaubenhaus - Fuerstenwerder
Symbol zabytku nr rej. 614 z 21.12.1972[1]
Ilustracja
Strona północna domu
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Miejscowość

Żuławki

Adres

nr 6

Typ budynku

wolnostojący dom mieszkalny

Styl architektoniczny

klasycystyczno-barokowy

Powierzchnia użytkowa

ok. 700 m²

Rozpoczęcie budowy

XVIII w.

Ważniejsze przebudowy

1825

Pierwszy właściciel

Peter Epp

Kolejni właściciele

Hermann Wienss, Anna Penner, Arno Hamm, Hans Arno Hamm, Władysław Romanowski, Carlo Pavan

Obecny właściciel

Mariusz i Katarzyna Wiśniewscy

Położenie na mapie gminy Stegna
Mapa konturowa gminy Stegna, po lewej znajduje się punkt z opisem „Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach”
Położenie na mapie powiatu nowodworskiego
Mapa konturowa powiatu nowodworskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach”
Ziemia54°17′06,89″N 18°58′20,43″E/54,285247 18,972342
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach – tzw. Danziger Kopf, budynek należący do trzeciego typu domów podcieniowych, znajdujący się w Żuławkach, w którym podcień przylega centralnie do ściany wzdłużnej budynku[2].

Jest to średniej wielkości dom podcieniowy o powierzchni ponad 700 m². Układ wnętrza zachowany, klasyczny typowy dla innych domów podcieniowych typu trzeciego. Nieruchomość znajduje się w krajowym rejestrze zabytków pod nr 614 od 1972 r. Jest jednym z najlepiej zachowanych domów podcieniowych na Żuławach Wiślanych[3].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Sień reprezentacyjna, widoczne meble z pocz. XIX w. z terenów Dolnego Powiśla. Fot. M. Nogaj
Wielka Izba

Dom barokowo-klasycystyczny, pochodzący z XVIII w., gruntownie przebudowany w 1825 r., kiedy dobudowano reprezentacyjny podcień oraz dodano elementy klasycystyczne takie jak schody wewnętrzne w sieni reprezentacyjnej, nowe obicie drzwi wejściowych oraz klasycystyczną stolarkę na poziomie parteru. O przebudowie informuje belka nadprożowa wymieniająca głównego inwestora oraz inicjały głównego projektanta przebudowy („Peter Epp, Bauherr, A.K. B.M. 1825”). W starszej części domu zachowało się wiele elementów barokowych takich jak stolarka drzwiowa z okuciami z zakładów elbląskich bądź gdańskich z początku XVIII wieku. Aktualnie dom w całości wyposażony jest w bogatą kolekcję intarsjowanych mebli elbląskich, mebli ludowych z Dolnego Powiśla oraz klasycystycznych i barokowych mebli z XVIII i XIX w. pochodzących z terenów północnych Niemiec, Danii i Szwecji. Zbiory uzupełnia Kolekcja fliz holenderskich z XVII i XVIII wieku.

Podcień dwukondygnacyjny domu wsparty jest na 6 masywnych słupach spiętych górą wyciętymi w łuk mieczami z centralnie podwieszonym zwornikiem. Gzyms odsłaniający górną belkę oczepu wygierowany na odcinku 4 środkowych słupów, podobnie na ścianach bocznych podcienia. Wygierowanie ma kształt znany jako Danziger Kopf, element charakterystyczny dla szaf gdańskich wykorzystywany dla odróżnienia ich od mebli hamburskich i lubeckich[4]. Piętro podcienia dwuosiowe o prostym układzie rygli wypełnionych cegłą holenderką; nad piętrem 1-osiowy szczyt z półkolistym okienkiem na osi. Bryła korpusu parterowa z wysokim dachem dwuspadowym, krytym dachówką holenderką. Elewacje drewniane na tynkowanym cokole, zwieńczone profilowanym gzymsem podokapowym, naroża ujęte pionowo deskami w formie pilastrów; w ścianach wzdłużnych pod gzymsem wyprowadzone profilowane końcówki belek stropowych; szczyty ścian bocznych i podcienia odeskowane pionowo na nakładkę. Elewacja zachodnia (frontowa) 6-osiowa, w trzeciej osi wejście (drzwi jednoskrzydłowe, płycinowo-ramowe, dzielone w poziomie). Środkowa część (osie od drugiej do czwartej) przysłonięta podcieniem. Elewacja tylna (wsch.) 6-osiowa, wejście w osi 2 od północy, flankowane dwoma wąskimi okienkami; wejście wraz ze skrajnym północnym oknem przysłonięte parterową przybudówką z lat 60. XX wieku, nakrytą pulpitowym dachem. Elewacje boczne, szczytowe, 3-osiowe (osie parteru i szczytu nie pokrywają się).

Budynek wzniesiony w zagrodzie, w której zachowała się ceglana obora z 1923 r. Drewniana stodoła została rozebrana w roku 1967.

Flizy holenderskie[edytuj | edytuj kod]

Flizy holenderskie, 1978 r.
Podcień domu
Strona północna domu z widoczną wystawką, fot. M. Nogaj

W domu podcieniowym nr 6 zachowało się w pomieszczeniu przylegającym do czarnej kuchni 96 bardzo różnorodnych holenderskich fliz. Powstały one w latach ok. 1630–1770 w Amsterdamie, Rotterdamie, Harlingen oraz Utrechcie i wyobrażają żołnierzy, jeźdźców, zabawy dziecięce, statki, sceny biblijne (histories met boom), sceny pasterskie oraz pejzaże w ośmiobocznym obramowaniu „nakrapianym” (gesprenkeld). Ponadto ocalało 158 płytek zdobiących kiedyś pomieszczenie z oknem doświetlającym czarną kuchnię. Przedstawiają one ludzi (zawody), zabawy dziecięce, istoty morskie, zwierzęta, jeźdźców, sceny pasterskie, biblijne oraz pejzażowe. Łącznie z prywatną kolekcją aktualnych właścicieli, państwa Wiśniewskich, w domu udało się zgromadzić ok. 400 fliz. Aktualnie trwają prace renowacyjne w celu przywrócenia fliz na ich pierwotne miejsce.

Widok pierwotnego wyglądu fragmentu olicowania dokumentuje archiwalne zdjęcie z 1978 roku.

Właściciele[edytuj | edytuj kod]

Pierwszym ustalonym właścicielem i fundatorem przebudowy głównej domu był mennonita holenderskiego pochodzenia, Peter Epp (ur. 3 lutego 1776, zm. 16 marca 1837). Jego żoną była Sara Anders (zmarła 3 grudnia 1845 r. mając 72 lata, 11 miesięcy i 19 dni. Ich jedyna córka, Sara Epp, zmarła w 1809 r.)[5] W społeczności mennonickiej Peter Epp należał do starszyzny i posiadał status kaznodziei[6]. Dom do 1945 r. nieprzerwanie należał do bogatych mennonickich rodzin pochodzenia holenderskiego. Ustalonymi właścicielami byli: Peter Epp z Żuławek, bezdzietny Hermann Wienss, od 1912 r. przysposobiona córka Wienssa – Anna Penner z Palczewa (ur. 18 października 1892 r.) i jej mąż Aron Hamm z Żuławek (ur. 3 marca 1886 r., zm. 29 lipca 1954 r.) ; kolejnym mieszkańcem domu był Hans Aron Hamm – ur. 19 maja 1913 w Gdańsku-Wrzeszczu, zm. 1 stycznia 1993 w Bonn)[7][8], oraz jego rodzeństwo: Else Hamm (ur. 25 lutego 1915 r.), Bruno Hamm (ur. 9 lipca 1922 r.) oraz Werner Hamm (ur. 16 września 1926 r.)[9].

Po 1945 r. właścicielem domu został Marian Rostkowski. Następnie należał on do Stanisława Bruzdy, który odsprzedał go Władysławowi Romanowskiemu, i który przeprowadził, pod nadzorem konserwatora A. Milkiewicza, gruntowny remont domu. Za prace renowacyjne oraz sposób jego zagospodarowania w 1985 r. Romanowski otrzymał I nagrodę Ministra Kultury i Sztuki w ogólnopolskim konkursie na najlepszego użytkownika obiektu zabytkowego[3]. W 1991 r. dom stał się własnością Carlo Pavan’a oraz Rozalii Borghesan. Od 2016 r. właścicielem domu jest Mariusz Wiśniewski wraz z żoną Katarzyną.

Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach obecnie[edytuj | edytuj kod]

Dom był bohaterem wielu seriali dokumentalnych o architekturze i turystyce. Kręcono tutaj m.in. odcinki dla francuskiej telewizji Planete Plus ("Naturalnie Polska") oraz japońskiej TBS ("Okno na świat"). O domu pisał również żuławski pisarz Andrzej Kasperek w swoim artykule pt. "Skarby architektury drewnianej w Żuławkach"[10]. Dom był przedstawiany również w serialu dokumentalnym w ramach projektu "S.O.S. dla żuławskich domów podcieniowych", które finansowane było przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wraz z samorządem Województwa Warmińsko-Mazurskiego[11].

Oprócz opisywanej w literaturze kolekcji fliz holenderskich[12][13], mebli z Elbląga[14] i Dolnego Powiśla z XVIII/XIX w.[15], aktualni właściciele - Mariusz i Katarzyna Wiśniewscy, zebrali bogatą kolekcję obrazów. Są to bardzo zróżnicowane kolekcje impresjonistów, neorenesansowe i biedermeierowe portrety oraz kilka cennych przykładów sztuki flamandzkiej, łącznie ponad 80 obrazów. W kolekcji znalazły się dzieła takich malarzy jak Gustaf Arnolds (1881-1969), Georg Stoopendaal (1866-1953), Ludvig Jacobsen (1890-1957), Gustaf Wolmar (1880-1971) oraz Viktor Borregaard (1875-1939)[16].

W domu Państwa Wiśniewskich organizowane są równego rodzaju kameralne spotkania, koncerty, wieczory autorskie, panele dyskusyjne. Przy tych okazjach wokół domu rośnie coraz szersza grupa przyjaciół domu, w skład której wchodzą historycy, dziennikarze, przedstawiciele nauki i sztuki[17].

Stella Petera Eppa na cmentarzu mennonickim w Niedźwiedziówce

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 69 [dostęp 2017-12-12].
  2. ↑ Otto Kloeppel, Die bauerliche Haus, Hof und Siedlungsanlage im Weichel-Nogat-Delta, 1924.
  3. ↑ a b A. Milkiewicz, Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa nr 4540, 1998.
  4. ↑ Czesława Betlejewska, Meble Gdańskie od XVI do XIX wieku, s. 80., 2001.
  5. ↑ Inny, Stella nagrobna Petera Eppa na cmentarzu mennonickim w Niedźwiedziówce, 1837.
  6. ↑ Praca zbiorowa, Kirche im Osten Band, s. 66, 1984.
  7. ↑ R. Nielubszyc, Wsie Żuławki i Drewnica – dokumentacja historyczno – ruralistyczna, 1978.
  8. ↑ Praca, The mennonite churchbooks (1800-1946), 1947.
  9. ↑ Heimatorskartei Danzig Westpreusen, 1952.
  10. ↑ Andrzej Kasperek, Skarby Architektury drewnianej w Żuławkach, 2018.
  11. ↑ Praca zbiorowa, W cieniu domów - opowieść o żuławskich domach pocieniowych, 2014.
  12. ↑ Piotr Oczko, Holenderskie flizy w dawnym Gdańsku - przyczynek do badań, 2018.
  13. ↑ Marta Koperska Kośmicka, Flizy holenderskie jako element wystroju wnętrz domów podcieniowych na Żuławach, 2018.
  14. ↑ Czesława Betlejewska, Meble elbląskie XVII i XVIII wieku, 2004.
  15. ↑ Muzeum w Kwidzynie, 2010.
  16. ↑ Andrzej Kasperek, Skarby architektury drewnianej w Żuławkach, 2018.
  17. ↑ relacje z wydarzeń telewizji Północna TV
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dom_podcieniowy_nr_6_w_Żuławkach&oldid=68938064”