Dziesięciościan edukacyjny

Dziesięciościan edukacyjny – jest to próba całościowego spojrzenia na proces szeroko rozumianej edukacji (w której składnikami są zarówno nauczanie, jak i wychowanie). Została sformułowana przez Zbigniewa Kwiecińskiego i jest obecna w programach edukacyjnych w polskich szkołach (elementy tego podejścia zauważalne są nawet w programie nauczania Wiedzy o Społeczeństwie w nauczaniu przedakademickim).

Według Kwiecińskiego wychowanie nadaje szczególnego znaczenia procesowi kształcenia. Dlatego należy połączyć oddziaływania związane z rozwojem człowieka i wspierających go w osiąganiu pełnej harmonii i dojrzałej osobowości w relacji do siebie samego, do świata i do społeczeństwa w ramach koncepcji dziesięciościanu, gdzie edukacja jest rozumiana jako złożona z dziesięciu procesów, charakteryzowanych przez dobór treści, przedmiotów, celów, procesów i skutków edukacyjnych.

Te dziesięć procesów wpływających na proces edukacji to:

ściana edukacji	czego dotyczy	patologia nadmiaru	patologia niedomiaru
globalizacja	świat: problemy globalne, wojny, zagrożenia środowiska naturalnego, wyczerpywanie się zasobów naturalnych, podział na polityczne centrum i peryferie.	kosmopolityzm, globalizm rozumiane jako wyolbrzymienie dramatu ludzkiego w wymiarze światowym przy jednoczesnym niezauważeniu problemów własnego społeczeństwa, marginalizacja społeczeństw i problemów lokalnych	partykularyzm rozumiany jako zwracanie uwagi tylko na własne problemy
etatyzacja	naród, państwo, jego suwerenność, ustrój, konieczność znalezienia miejsca w świecie, wrogowie-sojusznicy, siła i stabilność, racje stanu	etatyzm, czyli zbyt duże ingerencje państwa w życie społeczne, kształtowanie irracjonalnego, religijnego kultu państwa, jego instytucji i przywódczych osób, instytucje totalne, wychowanie jako tresura	anarchizm, delegitymizacja państwa, nieutożsamianie się z państwem, alienacja polityczna
nacjonalizacja	to naród, tradycja, swoistość kulturowa, istota więzi i odrębność	nacjonalizm, szowinizm, nazizm, wyższość jednego narodu nad innym, tym samym zamknięcie się na inne społeczności	alienacja społeczna, wykorzenienie z więzi narodowej, aspołeczność, kosmopolityzm
kolektywizacja, socjalizacja wtórna	klasa społeczna, więzi, interes klasowy, odrębność etosu, solidarność z ludźmi o podobnych pozycjach i położeniu, kształtowanie przekonań o szczególnym miejscu i misji własnej klasy	skrajny kolektywizm, przewaga i dyktatura klas, wyrzeczenie się obrony własnego państwa na rzecz obrony interesów klasowych	partyjność, alienacja polityczna, zerwanie kontaktu z resztą społeczeństwa
polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja	organizacje i instytucje, wychowanie do podziału pracy, kształtowanie ideologicznych przekonań o słuszności zastanego podziału i funkcji, jakie za sobą pociąga	wychowanie do instytucji i organizacji prowadzące do syndromu osobowości autorytarnej, łączącej tendencje do dominacji z tendencjami do uległości	alienacja pracy (praca nie ma wartości), aspołeczność i egocentryzm
socjalizacja (uspołecznienie pierwotne)	oddziaływanie grupy pierwotnej, rodziców, grupy rówieśniczej, środowiska lokalnego, wrastanie w zastane normy	ograniczenie horyzontów do podwórkowości, wyłączne lokalne widzenie siebie i świata	wykroczenie przeciwko normom
inkulturacja, personalizacja	osobowość kulturowa i społeczna, istota ludzka jako rezultat wrastania w kulturę i dokonywanie autonomicznych wyborów wartości, systemów filozoficznych religijnych	przesada w procesach edukacyjnych, w koncentracji na wielkich ideałach, idealistyczne oderwanie od rzeczywistości, koncentracja na własnych przeżyciach jako lepszych od świata, który jest zły	analfabetyzm kulturowy i funkcjonalny, rozchwianie i brak zasad, wartości, niemożność wyciągania wniosków z doświadczeń i wiedzy historycznej i naukowej
wychowanie i jurdyfikacja	obywatel, wdrożenie do realizowania i akceptowania ról i czynności obywatelskich; jurdyfikacja-kształcenie świadomości prawniczej	osobowość zewnętrznie sterowana, uwięzienie w ramach mieszczańskich, sztywność osobista	wykroczenie przeciwko normom, anomia, brak świadomości praw i obowiązków, brak umiejętności prawnego funkcjonowania
kształcenie i humanizacja	osoba ludzka, wiedza, światopogląd, umiejętności, nawyki, kompetencje interakcyjne, kształtowanie potrzeb wtórnych	akademizm, oderwanie od praktyki, nieprzydatność wiedzy i umiejętności, konserwatyzm poznawczy	analfabetyzm funkcjonalny i deprawacja
hominizacja	organizm, kształcenie cech gatunkowych człowieka, wychowanie zdrowotne, higieniczne i seksualne, to także unikanie kary i maksymalizacja nagrody, to kształtowanie i kanalizowanie potrzeb pierwotnych	to ustawiczne wglądanie w siebie, naturyzm, seksualizm, przesadna odpowiedzialność	to niedomogi organizmu, animalizm, zastąpienie wartości przez potrzeby pierwotne, to także kalectwa i niedorozwój