Efekt kontrastu
Efekt kontrastu (zaliczany do grupy efektów kontekstu) – błąd polegający na subiektywnym powiększeniu lub umniejszeniu obserwowanych cech obiektu w sytuacji porównywania go z wcześniej (lub jednocześnie) obserwowanym innym obiektem.
Na przykład letnia woda może wydawać się raz gorąca, a raz zimna, w zależności od tego, w jakiej wodzie (zimnej czy gorącej) trzymaliśmy wcześniej rękę. Tej obserwacji dokonał filozof John Locke[1].
Obiekty porównywane muszą być do siebie podobne: człowiek normalnej budowy ciała stojący obok niskiego i cienkiego słupka nie będzie wydawał się potężniejszy, niż jest w rzeczywistości.
Efekt kontrastu w nauce[edytuj | edytuj kod]
Jako pierwszy koncepcję kontrastu, rozumianego jako wyolbrzymienie różnic, przedstawił niemiecki lekarz Hermann von Helmholtz w 1866 r. Zauważył on, że komentator sportowy wydaje się wyższy, gdy rozmawia z niskim sportowcem (dżokejem), a niższy, gdy rozmawia z potężnym atletą[2]. Efekt kontrastu, nazwany „prawem relatywizmu”, pojawił się potem w pracy niemieckiego psychologa Wilhelma Wundta w 1894, a dokładnie opisany został w jego podręczniku Outlines of Psychology w 1897 r. W publikacji tej przedstawiono efekt kontrastu jako fundamentalny, wszechobecny i mający znaczący wpływ na ludzką percepcję[3].
Występowanie efektu[edytuj | edytuj kod]
Efekt kontrastu jest wszechobecny i występuje w postrzeganiu zarówno u ludzi, jak i u zwierząt[4]. Może odnosić się do wszelkich cech danego obiektu, zarówno fizycznych: wielkość, waga, kolor, czy atrakcyjność, jak i niefizycznych: cech charakteru, osobowości, wartości, satysfakcji i wielu innych. Wpływa na percepcję, poznanie i zachowanie będące wynikiem oceny obiektu. Dzięki swej uniwersalności efekt kontrastu może występować jako przedmiot badań w różnych dziedzinach: naukach społecznych (na przykład spostrzeganie ludzi, poznanie, relacje interpersonalne), naukach przyrodniczych (behawioryzm, motywacja zwierząt), naukach humanistycznych (relatywizm) oraz w naukach ekonomicznych (podejmowanie decyzji).
Graficzne przykłady efektu kontrastu[edytuj | edytuj kod]
Jednym z przykładów używanych w badaniach nad efektem kontrastu jest złudzenie Ebbinghausa. W tym przypadku obiekt obserwowany (pomarańczowe kółka) występuje równocześnie z obiektem porównania (duże lub małe kółka). Pomarańczowe koła są tej samej wielkości, jednakże to otoczone przez większe koła (po lewej) wydaje się być mniejsze.
Innym przykładem, w którym obserwowany obiekt jest porównywany z obiektem występującym tym razem wcześniej, są koła znajdujące się po prawej stronie. Wystarczy wpatrywać się przez jakiś czas w środek jednego z kolorowych kół znajdujących się u góry obrazka, a następnie przenieść wzrok na odpowiadające mu żółte koło z dolnej części obrazka. Żółte koła - początkowo o tej samej barwie - teraz wydają się być innego koloru.
Wyniki eksperymentów[edytuj | edytuj kod]
Efekt kontrastu badano w wielu eksperymentach, oto niektóre wyniki:
- Samochód występujący w towarzystwie samochodów znacznie droższych był oceniany niżej, niż ten sam samochód występujący w towarzystwie samochodów tańszych (gorszych).[5]
- Mężczyźni oceniali urodę swoich żon/partnerek znacznie niżej, jeżeli wcześniej oglądali czasopisma z pięknymi modelkami.[5]
- Nauczyciele ocenili przeciętne wypracowanie jako złe, kiedy czytali je po serii bardzo dobrych wypracowań i jako bardzo dobre, gdy mieli je ocenić po przeczytaniu serii słabych wypracowań.[6]
- Osoba zachowująca się niejednoznacznie wrogo lub przyjaźnie została oceniona jako przyjazna, gdy ocenę poprzedzało czytanie tekstu o Hitlerze i jako wroga, gdy oceny dokonywano po przeczytaniu tekstu o Świętym Mikołaju.[7]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ L. H. Kushner: Contrast in judgments of mental health. ProQuest, 2008, s. 1. ISBN 978-0-549-91314-6.
- ↑ S. Coren, J. Miller. Size contrast as a function of figural similarity. „Attention, Perception, & Psychophysics”. 16, s. 355-357, 1974. DOI: 10.3758/BF03203955.
- ↑ W. Wundt: Outlines of Psychology. St. Clair Shores, Mich., Scholarly Press, 1897, s. 258-260. ISBN 0-403-00038-6. OCLC 24067. [dostęp 2012-01-04].
- ↑ L. Dachowski, Ch. F. Flaherty: Current topics in animal learning : brain, emotion, and cognition. Hillsdale, 1991. ISBN 0-8058-0441-2. OCLC 21759337.
- ↑ a b J.M. Feldman: Constructive processes as a source of context effects in survey research. W: N. Schwarz, S. Sudman (red.): Context effects in social and psychological research. New York: Springer-Verlag, 1992, s. 49-61. ISBN 0-387-97705-8. OCLC 24318458.
- ↑ G. Noizet, J. P. Caverni, K. Lubomirska: Psychologiczne aspekty oceniania osiągnięć szkolnych. Warszawa: PWN, 1988. ISBN 830107783. OCLC 69599310.
- ↑ P. M. Herr. Consequences of priming: Judgment and behavior. „Journal of Personality and Social Psychology”. 51, s. 1106–1115, 1986. DOI: 10.1037/0022-3514.51.6.1106.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- T. Tyszka: Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 30-32. ISBN 83-85416-95-1. OCLC 749621473.