Ewangeliarz Dobromira
Ewangeliarz Dobromira – pisany cyrylicą pergaminowy manuskrypt z XII wieku[1], zawierający tekst przekładu czterech Ewangelii. Ewangeliarz uważany jest za przykład piśmiennictwa średniobułgarskiego.
Opis zabytku[edytuj | edytuj kod]
Na Ewangeliarz składają się karty pergaminowe (starsze) z tekstem przekładu Ewangelii, oraz 14 kart papierowych, zawierających synaksarion[2], dodanych do kodeksu w XIV wieku[3]. Do czasów współczesnych Ewangeliarz Dobromira zachował się ze znacznymi ubytkami w początkowej, środkowej i końcowej partii tekstu.
Tekst Ewangeliarza przepisywany był przez trzech skrybów, wśród nich – popa Dobromira, który podpisał się na karcie 121[4]. Od imienia tego kopisty pochodzi także nazwa całego zabytku.
Charakterystyka językowa[edytuj | edytuj kod]
Specyfika językowa wskazuje na to, iż Ewangeliarz Dobromira powstał na obszarze Macedonii. Dowodzi tego m.in. charakterystyczna dla dialektów macedońskich wokalizacja jerów ъ → o, ь → e, np. ložь 'kłamstwo', zam. lъžь; sо, vo zam. sъ, vъ; krestь, zam. krьstъ[5], jak również specyficzne słownictwo, np. košulja[5]. Ze względu na archaizmy językowe i ortograficzne Ewangeliarz Dobromira wiązany jest z istniejącą na terenie Macedonii tradycją piśmiennictwa głagolickiego i najdawniejszymi głagolickimi przekładami Ewangelii[5]. Tekst Ewangeliarza poświadcza jednak również liczne innowacje (np. błędy w stosowaniu znaków dla samogłosek nosowych, mieszanie znaków dla ĕ (jać) i ę, użycie formy zaimka ny zamiast my, itp.[5]), które stanowią odstępstwo od norm, udokumentowanych w najstarszych tekstach staro-cerkiewno-słowiańskich. Z tego też względu Ewangeliarz Dobromira nie jest zaliczany do tzw. kanonu języka staro-cerkiewno-słowiańskiego[6], lecz uznaje się go za dokument średniobułgarski[5].
Współczesność[edytuj | edytuj kod]
W XVI wieku rękopis trafił do klasztoru św. Katarzyny na Synaju, gdzie został odkryty w 1872 roku przez archimandrytę Antonina (Kapustina). Ewangeliarz jest rozczłonkowany, na całość składają się cztery znane dziś fragmenty tekstu, przechowywane obecnie w trzech różnych miejscach. Większa część manuskryptu (182 karty pergaminowe i 14 papierowych) została zabrana z synajskiego klasztoru przez filologa Vatroslava Jagicia, który zaprezentował je w Wiedniu, a w 1899 roku podarował je Rosyjskiej Bibliotece Narodowej w Petersburgu (Q.n.l.55)[4]. W klasztorze św. Katarzyny na Synaju znajdują się dwa odnalezione później fragmenty tekstu: 23 karty (no. 43), oraz 12 kart, zidentyfikowanych jako część Ewangeliarza w 1975 r. (sygn. Slav. 7/N)[7]. W zbiorach Francuskiej Biblioteki Narodowej w Paryżu znajdują się ponadto dwie karty tekstu, zidentyfikowane przez Krasimira Stanczewa w 1980 r. (Slave 65, fol. 3-4)[2][3].
Faksymile tekstu opracował i wydał w 1973 roku prof. Mosze Altbauer[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Mały słownik kultury dawnych Słowian. pod redakcją Lecha Leciejewicza. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988, s. 88.
- ↑ a b Opis zabytku na stronie Bibliotheca Slavica
- ↑ a b Anne-Marie Christin: A History of Writing. Paris: Flammarion, 2002, s. 267.
- ↑ a b Добромирово евангелие. nlr.ru. [dostęp 2013-10-29]. (ros.).
- ↑ a b c d e Słownik starożytności słowiańskich. T. 1. s. 463.
- ↑ Leszek Moszyński: Wstęp do filologii słowiańskiej. s. 108.
- ↑ (bułg.) Informacja ze strony cyrillomethodiana
- ↑ Irena Kwilecka: Studia nad staropolskimi przekładami Biblii. Poznań: Uniwersytet Im. Adama Mickiewicza – Wydział Teologiczny, 2003, s. 430.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Słownik starożytności słowiańskich. T. 1. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1961, s. 463.
- Anne-Marie Christin: A History of Writing. Paris: Flammarion, 2002.
- Irena Kwilecka: Studia nad staropolskimi przekładami Biblii. Poznań: Uniwersytet Im. Adama Mickiewicza – Wydział Teologiczny, 2003.
- Leszek Moszyński: Wstęp do filologii słowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.